In kannen en kruiken – Betekenis en mogelijke herkomst

Als iets in kannen en kruiken is, is het in orde. Het is oké, iets is geregeld. Kortom: het is voor elkaar. Wat is de precieze betekenis en herkomst van dit gezegde?

In Oldenzaal begon in 2017 de bouw van een nieuw regionaal crematorium. Toen de bouw dat jaar van start kon gaan, grapte de Oldenzaalse wethouder Alida Renkema dat ‘alles in kannen en kruiken’ was. De dubbele boodschap van ‘in kannen en kruiken’ is hier duidelijk. De bouwplannen waren rondgekomen en geregeld. Daarbij gebruiken crematoria natuurlijk urnen (kannen en kruiken) voor menselijk as. De leus ‘Bij ons komt alles in kannen en kruiken’ zou dan ook zeker niet misstaan als slogan van een crematorium.

Verklaring betekenis van het gezegde ‘in kannen en kruiken’

Maar waar komt het gezegde precies vandaan? Allereerst is duidelijk dat kannen en kruiken nagenoeg hetzelfde zijn en via de begin-k een alliteratie vormen. Ten tweede verbeeldt ‘in kannen en kruiken’ de overdrachtelijke betekenis. Bij iets dat ‘in kannen en kruiken’ is, zijn alle vloeistoffen – bijvoorbeeld melk, bier of water – in de kannen en kruiken gegoten. Vrij vertaald is dus alles op de goede plek terechtgekomen en toegankelijk voor later gebruik.

Er wordt ook wel, in dezelfde zin, gesproken van ‘in dichte vaatjes zijn’, zo meldt F.A. Stoett in zijn Spreekwoordenboek. Verder wijst Stoett erop dat ‘kannen en kruiken’ in een rijtje alliteraties past van soortgelijke woordcombinaties, zoals kind noch kraai, de kogel is door de kerk, gif en gal spuwen, rust roest en paal en perk stellen.

Herkomst van ‘in kannen en kruiken’: de Bijbel en/of literatuur?

Ten eerste: het zou goed kunnen dat de frase ontleend is aan de Bijbel. Op verschillende plekken in de Bijbel gaat het over kannen en/of kruiken. Maar wel beperkt en nergens vinden we de combinatie ‘kannen en kruiken’. In de Statenvertaling komt het woord kruiken in totaal slechts zes keer voor, kannen slechts tweemaal.

In de Bijbel komt de woordcombinatie ‘kruiken en kannen’ in de Nieuwe Bijbel Vertaling voor in 2 Koningen 4:3-5, een verhaal over de profeet Elisa die een arme weduwe helpt. Mocht de Bijbel de inspiratiebron zijn voor ‘in kannen en kruiken’, dan zou de bruiloft te Kana’ – zie Johannes 2:1-12 – heel goed een belangrijke inspiratiebron geweest kunnen zijn. Op deze bruiloft maakte Jezus van water wijn, waarna het feest doorgang kan vinden en alles dus in ‘kannen en kruiken’ was. De woorden kan en kruik worden in deze passage echter niet vermeld, wel de termen vaten of wijnzakken.

Sommige oude boeken vermelden de frase ‘in kannen en kruiken’ reeds. Zo lezen we in een werk van de Frans-Nederlandse graveur Bernard Picart (1673-1733), Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt Deel 1 (1727) de volgende zinssnede:

Wanneer men wederzyds het huwelyksgoedt en ’t vruchtgebruik besproken heeft, en toestemming tot het verdrag des huwelyks gegeeven, spreekt men een korte Zegening uit. De jongeluiden van ’t gevolg der ondertrouwden, breeken dan kannen en kruiken. Dit is een voorteken van overvloedt en voorspoedt zegt Buxtorf.

Herkomst van ‘in kannen en kruiken’: Drankwet van 1881?

Wat levert, in de tweede plaats, een klein onderzoekje via het krantenarchief Delpher op? Uit krantenartikelen blijkt dat de woordcombinatie al minstens sinds 1829 als woordcombinatie in Nederlandse kranten voorkomt. Zowel Drentse als Zeeuwse kranten noemen in dat jaar de frase ‘in kannen en kruiken’.

Verder bevat, zo leert ons Delpher, de Drankwet van 1881 een passage die slijters en neringen gebood om alleen sterke drank te verkopen ‘in gesloten kannen en kruiken’. De exacte passage was:

“De slijter mag niet anders verkoopen dan in gesloten, over kurk en bovenrand van den hals door metalen doppen of lak omsloten flesschen, kannen of kruiken, inhoudende tenminste twee deciliter (twee maatjes).”

Ná de uitvaardiging van deze wet duikt de woordcombinatie namelijk vaker op in Nederlandse kranten, maar wel pas vanaf 1906 en dan nog in de letterlijke betekenis. De vroegste overdrachtelijke betekenis van ‘in kannen en kruiken’, althans op Delpher, treffen we aan in een krantenartikel uit 1916: Het Volk van 11 oktober 1916. In een ingezonden brief in die krant schreef een anonieme schrijver:

“De zaak is in kannen en kruiken.”

Concluderend: het lijkt er op dat ‘in kannen en kruiken’ al lang bestaat als woordcombinatie, minstens sinds de eerste helft van de achttiende eeuw. Mogelijk komt het uit de Bijbel, maar dat is niet te bewijzen. Vermoedelijk kreeg het gezegde ‘in kannen en kruiken’ eind negentiende of begin twintigste eeuw een overdrachtelijke, figuurlijke betekenis. Zeker is dat het gezegde in 1916 in figuurlijke zin bekend was in de betekenis van iets dat geregeld of in orde is.

Interessant: Top 100 Bijbelse uitdrukkingen, gezegden en woorden
Of lees meer historische uitdrukkingen en gezegden

Bronnen ▼