Indian Coffee Houses – Authentieke én sociale koffiehuizen in India

Ze zijn een begrip in India en in alle grotere steden te vinden. Het meest markante aan dit ‘instituut’ zijn de prachtige uniformen van de obers. Het is een prettige constante factor als je in nieuwe steden verspreid over dit gigantische land, aankomt; een soort thuiskomen. En niet alleen vanwege de fraai geklede, veelal oudere obers met markante koppen. Maar ook omdat je er goede omeletten, cutlets en chicken curries kunt eten en je bovenal een heel goede bak koffie krijgt voorgeschoteld. Niet mierzoet, zoals veelal in India en geen minibakkie, maar een echte kop vol, en redelijk sterk op de koop toe. En dat voor 4 roepies (6,5 eurocent).

De vestigingen – in totaal zo’n honderdzestig – zijn overal anders: in Bhopal is The Indian Coffee House ingericht als een soort lunchroom, in Chandigarh onopvallend gevestigd in een winkelcentrum a la Corbusier en in Bangalore is het een wat donkere pijpenla aan de belangrijkste winkelstraat, MG Road.

Naast gezinnen en toeristen komen er de vaste gasten. Veelal (oudere) hoger opgeleide mannen, die er hun krantje lezen of met elkaar de toestand in de wereld doornemen, terwijl de obers hen welwillend bedienen. Het meest opvallend aan de uniformen zijn de mooi gevormde tulbanden: wit met een band van groen of rood met goud, waarbij de zijkant als een uitwaaierende driehoek er boven uit torent. Over een wit (vaak wat smoezelig) jasje heen, dragen ze een brede riem in dezelfde kleuren. Op de borst is een rood, rond plastic plaatje gespeld met daarop het nummer van de ober. Sommigen dragen bovendien een geborduurd front op de borst met het embleem van de Indian Coffee Houses: twee handen die in elkaar grijpen.

Kerala, waar de oorsprong ligt van The Indian Coffee House, heeft met negenenveertig vestigingen de grootste keten. In 1958 nam de communistische vrijheidsstrijder A.K. Gopalan het initiatief tot de oprichting van The Indian Coffee Houses. Veel werknemers van The Indian Coffee Board dreigden destijds ontslagen te worden, na het vertrek van de Engelsen. Gopalan richtte vervolgens een werkerscoöperatie op: de India Coffee Board Workers’ Co-operative Society LTD No. 4227.

Er is een website, waarop de ‘missie’ van The Indian Coffee Houses kernachtig wordt geformuleerd:

Kwalitatief goed eten en koffiepoeder verschaffen aan de gewone mensen van Kerala.

Dit is ook de reden waarom de prijzen op de menukaart in jaren amper zijn gestegen en zelfs voor Indiase begrippen zeer laag zijn.

In Trivandrum, een stad in de deelstaat Kerala, heeft een van de twaalf vestigingen van het bedrijf een zeer opvallende vorm. In een rommelig gebied bij het spoorweg- en busstation staat The Indian Coffee House langs een drukke chaotische doorvoerader met kraampjes, fruitstalletjes en verkeer in een dichte stroom met talloze veelal gebutste bussen die voorbij denderen. Het is een spiraalvormig, raamloos gebouw in rode baksteen opgemetseld; een kruising tussen de Toren van Pisa en het New Yorkse Guggenheim Museum: zonder trap loop je geleidelijk ‘de hellingbaan’ op langs tafeltjes die zich op plateaus langs de buitenmuur bevinden.

De muur heeft getande, driehoekige lucht- en kijkgaten, ontstaan doordat bakstenen zijn uitgespaard. Binnen is er hierdoor altijd wel een verkoelend briesje. De steile hellingbaan vormt voor kinderen, die iets met hun ouders komen eten of drinken, een leuke attractie. Voor de obers is de steile beklimming en afdaling echter ramp (er zijn werken op deze locatie geen kelners ouder dan ongeveer veertig jaar). Het gebouw is een ontwerp van architect Laurie Baker, een Engelsman die zich al op jonge leeftijd in Trivandrum vestigde en in India naam maakte met zijn ecologische gebouwen (en toepassing van traditionele, lokale materialen).

Een andere vestiging in Trivandrum, langs MG Road, bevindt zich in een kalig, wit souterrain. Aan de achterwand hangen ingelijste portretten van Mahatma en Indira Gandhi, Sarvepalli Radhakrishnan, de eerste president van India, en vergeelde posters van Iced Coffee en een koffiemerk: ‘A fine type, a fine Cofee; both are Indian’.

De manager vertelt dat de vestiging verlies draait. Dat komt mede omdat winst draaien niet het eerste aandachtspunt van de onderneming is. Goede arbeidsvoorwaarden hebben prioriteit; er zijn tweeëndertig mensen in dienst.

De Indian Coffee Houses moeten tegenwoordig opboksen tegen moderne koffiehuisketens met grote glasgevels als Barista, Java-City en Coffee Day, die inspelen op westerse trends met cappuccino, café latte (waar je dan wel dertig roepies voor betaalt), ijskoffie, frisdranken en gebak. Het menu van de Indian Coffee Houses is overal hetzelfde: no-nonsense drinken en eten, maar wel goed bereid. Dit is vermoedelijk ook de reden waarom veel Indiërs, hun koffiehuizen trouw blijven, evenals Indiase studenten. Maar ook toeristen zien de charme in van dit – qua zelfbestuur, de sfeer en de prijzen – bijna anachronistische instituut.

T. Nandakumar, hoofdredacteur van een krant in Trivandrum:

The Indian Coffee Houses vormen een onlosmakelijk onderdeel van het Indiase culturele erfgoed. Vroeger bevond de vestiging van MG Road zich in een mooie, voormalige Engelse bungalow. Daar kwamen ’s avonds vooral intellectuelen en werden hele debatten gevoerd. De vestiging bij het station is een landmark voor Trivandrum geworden. De gemeente wilde het afbreken om de weg te verbreden, maar er kwamen zoveel protesten binnen, dat ze er van af hebben gezien.

Een van de aardigheden van de The Indian Coffee Houses is, dat je er ook koffiepoeder van het eigen huismerk kunt kopen in zakjes van 100, 200 en 500 gram (voor 20, 40 en 100 roepies). Nandakumar:

Mijn vrienden en ik kopen het wel eens. Maar het is een mysterie: als we het thuis klaar maken, is het niet zo geurig en smaakt het toch niet zo lekker als in het Indian Coffee House.