Julio Romero de Torres ziet het licht in Córdoba in een gezin van acht kinderen. Zijn vader, Rafael Romero Barros, is schilder en conservator van het Museum voor Schone Kunsten in Córdoba. Het gezin woont naast het museum waar in hetzelfde pand ook muziekonderwijs wordt gegeven.
Wanneer zijn vader sterft in 1895, heeft dit zware gevolgen voor het kroostrijke gezin. Zijn broer Enrique volgt zijn vader op in het museum. Julio Romero vraagt twee jaar later een studiebeurs aan, maar grijpt ernaast. In 1898 sterft zijn broer Rafael. In hetzelfde jaar huwt Julio Romero Francisca Pellicer. Het koppel krijgt drie kinderen. Ook zij heeft kunstenaars in de familie. Francisca leeft in de schaduw van zijn kunstenaarschap. Ze is de stille kracht achter zijn triomfen.
Van Córdoba naar Madrid
Na meerdere onderscheidingen tijdens verschillende tentoonstellingen grijpt hij naast de prijzen bij de Nationale Tentoonstelling in 1915. De ontgoocheling is zo groot dat hij van verdere deelname aan nationale tentoonstellingen en wedstrijden afziet. Na de oorlog, waarin hij als piloot vecht voor de geallieerden, vestigt het gezin zich in Madrid. Hij doceert er aan de School voor Schilderkunst, Beeldhouwkunst en Gravure. Zijn schildersatelier is gevestigd in het gebouw van de Vereniging van Auteurs, alweer een ideale kunstzinnige entourage voor het ontmoeten van intellectuelen en andere artiesten.
Vrouwenportretten: realisme vol symbolistische elementen
Naast het schilderen van affiches en muurschilderingen gewijd aan de Schone Kunsten, veroveren vrouwen zijn canvas. Zoals la Marianne het archetype Franse vrouw symboliseert, worden Julio’s vrouwen als het ware het oerbeeld van de Andalusische vrouw. Ze wordt zijn heldin. Stijlvolle erotische poëzie straalt uit zijn werk. Hij wordt portretkunstenaar met meer dan vijfhonderd portretten, bijna uitsluitend vrouwen, op zijn naam. Na een reis door Europa in 1906 verglijdt de impressionistische stijl van zijn beginfase naar realisme met sterk symbolistische elementen.
Museum Julio Romero de Torres te Córdoba
Het museum is ondergebracht in het negentiende-eeuws pand van het vroegere muziekconservatorium, naast de plek waar hij woonde. Zijn huis werd helaas verbouwd. Het deelt dezelfde patio als het Museo de Bellas Artes.
Julio Romero volgt Henri Toulouse-Lautrec als ontwerper van posterreclame. Groene en blauwe tinten herinneren aan zijn beginperiode. Vandaar dat een affiche van de Franse schilder een prominente plek heeft gekregen aan de inkom van het museum. Spijtig dat Alfons Mucha, die in Parijs vanaf 1894 affiches maakt voor de beroemde actrice Sarah Bernhardt, in dit verband niet wordt vermeld.
Een vitrine in de hal etaleert onder andere zijn schilderspalet, kwasten, sombrero, cape, postzegels, een loterij- en een bankbiljet van 100 pesetas (1953) met afbeeldingen van zijn werk. Persoonlijke spullen van een artiest zijn een mooie intro tot zijn kunstwerken. Wat zonde dat zijn atelier niet behouden bleef. Al kunnen we een kunstenaar beter leren kennen via zijn oeuvre.
Enkele kunstwerken
Contrariedad (De Ergernis) of Het meisje met de juwelen zoals het eerst heette is de afbeelding van de bekendste flamencodanseres uit zijn tijd. Een jonge vrouw houdt een spiegel in de handen die juwelen reflecteert, symbool van onvervulbare verlangens van de vrouw. De kunstenaar koesterde dit werk levenslang.
Naranjas y limones (sinaasappelen en citroenen)
Julio Romero schenkt ons een melange van stilleven, portret en aaibare erotiek die zich tevens vertaalt in de titel. De citroenen, in dit geval de borsten van de vrouw, insinueren sensualiteit die zich verderzet in de ingenieuze plooien van de glanzende stof over de onderkant van het lichaam. De achtergrond met plantjes en het rechterbeen vooruit geven de indruk dat de vrouw niet poseert, maar gewoon door de kamer wandelt om de ‘naranjas’ op een schaal in de kamer te deponeren.
Chiquita piconera (Het kolenmeisje)
Een jong meisje zit op een rieten stoel. Ze roert met een koperen schopje de kolen (picón) om in de brasero. Zo’n schotel wordt vaak onder tafel gezet om de aanzittenden te verwarmen. Zijden kousen met oranje kousenband, hoge hakken, blote schouder, een droevige of brutale blik… het aanwakkeren van ontluikende erotiek? María Teresa López staat als veertienjarige model voor de meester.
Hij schildert het tijdens de laatste maanden van zijn leven. Op de achtergrond de Romeinse brug. Op veel van zijn realistische, geïdealiseerde portretten, profileert zich een landschap waarin contouren van zijn geliefde Córdoba herkenbaar zijn. Misschien uit heimwee omdat hij een groot deel van zijn leven in Madrid woont en werkt. Symbolisme en realisme ontmoeten elkaar in zijn oeuvre. De Andalusische ziel, zigeunerromantiek en zin voor religiositeit maken dat zijn werk populair is ter versiering van de huiskamer en als plaatjes voor kalenders. Aldus dringt zijn groot werk door tot in de ziel van het volk. Tijdens het Franco-regime kan de reproductie van zijn werk op posters en flessen gezien worden als een vernedering. Het is maar hoe je het bekijkt.
Drieluik (1915) Mystiek tegenover het profane
Goed en slecht staan bij de Torres voor de dualiteit van het mystieke en het profane.
El Pecado (De zonde)
Vier oudere vrouwen roddelen over de naakte vrouw. Die ligt in de houding van de Venus van Velazquez en laat het allemaal aan haar voorbijgaan, zelfs wanneer één van de roddelaarsters haar een spiegel voorhoudt. Is het kwartet jaloers op haar jeugdige schoonheid?
La Gracia (De genade-1915)
Vrouwen bevolken het canvas. Op het eerste gezicht lijkt het een kruisafneming. Drie nonnen, een halfnaakte vrouw en een in het zwartgeklede jonge vrouw. De laatste met lelietakje in de hand treurend omwille van verloren zuiverheid, in wezen maagdelijkheid. Mystieke en wereldlijke liefde alweer tegen elkaar uitgespeeld. Probeer het te bevatten in de tijdsgeest. Op de achtergrond een architectonisch landschap van Córdoba met de rivier Guadalquivir en het Sint Rafael kerkhof waar Julio Romero de Torres ligt begraven.
Las dos sendas (De twee paden)
Het derde luik, met alweer die dualiteit van wereldse lusten en zuiverheid via goddelijke toewijding, ontbreekt in het museum.
Ook de dood is een fil rouge
De dood wandelt doorheen zijn werk. Heel confronterend is het realistische werk van rouwenden omheen het witte doodsbed van een jong meisje. ¡Mira qué bonita era! of Kijk eens hoe mooi ze was! Dit tableau krijgt in 1895 een eervolle vermelding op de Nationale Tentoonstelling. Aan de basis van dit schilderij ligt het overlijden van een vijftienjarig meisje in de populaire wijk Santa Marina.
Een jongen gluurt door het raam; een binnenwaaiend zuchtje wind dreigt de kaarsen te doven. Symbool voor de gestokte adem van het meisje? De thema’s vrouw, dood en Andalusische volksmuziek – de titel van dit schilderij is ontleend aan een bekende soleá (strofe) uit een volkse flamencotekst – zijn verenigd in dit werk. Soms is de jondo of het flamencogezang met gitaar protagonist op het canvas.
Zucht naar het religieuze
La Samaritana in de kapel van het museum introduceert zijn interesse voor religieuze thema’s. Niet Jezus maar de vrouw, Conchita Castilla, is het hoofdpersonage. Het is alsof zij geen interesse heeft voor de bijna tedere aanraking van Jezus. Een vleugje sensualiteit is haar niet vreemd. Ze zit op de rand van een put. De lichtinval bedient eerder de vrouw en koperen kruik. Dit metaal is populair in zijn werk. Haar gewaad eist ook een deel van de aandacht op. Julio schildert dit voor zijn moeder; hij zal het altijd bijhouden.
Retablo de la muerto de Santa Inés (1918)
Dit werk toont Inés in een lijkwade. Is ze dood of droomt ze? Twee vrouwelijke figuren buigen zich over haar. De ene maant aan tot stilte terwijl ze Inés’ hoofd ondersteunt. De andere raakt haar voet aan terwijl uit haar hand lichtflitsen worden geprojecteerd op het roerloze lichaam. Een manier voor de gelovige schilder om de dood niet als einde te zien maar als een overgang naar het Licht?
Bovenaan twee scènes die afwijzing van rijkdom en toewijding aan maagdelijkheid uitbeelden. De speciale vorm van het canvas, aangepast aan een altaar, doet denken aan een doodskist. De dood van Sint Inés wordt geëxposeerd op de Spaans-Amerikaanse Expositie in 1929 in Sevilla. Julio Romero gebruikt bij voorkeur barokke gouden lijsten voor het inkaderen van zijn doeken.
Poema de Córdoba, eerbetoon aan zijn stad
Poema de Córdoba bestaat uit zeven panelen waarop acht vrouwen staan uitgebeeld. Ze doen denken aan de acht elegante Santas van Zurbarán in het museum de Bellas Artes in Sevilla. Dit werk van Julio Romero is één allegorie die zich bijna onopvallend afspeelt op de achtergrond. Wat een vondst. Het noopt je in het schilderij te treden.
De dame nodigt je uit, waarna je haar, verontschuldigend, meteen vergeet omdat het tafereel op het achterplan al je aandacht vraagt. Dus geen gekende namen van modellen maar meteen naar de essentie. Een allegorie van de stad Córdoba uitgebeeld door de meest illustere historische figuren van de stad. Discreet in de diepte; aldus de nieuwsgierigheid prikkelend.
- Op de achtergrond een fictief landschap met het beeld van de Grote Kapitein Gonzalo Fernández de Córdoba, een Spaanse generaal die vocht in de verovering van Granada en de Italiaanse oorlogen. Een gevel van de moskee-kathedraal is zichtbaar.
- Op een sokkel staat Luis de Góngora y Argote (1561-1627) dichter en toneelschrijver.
- Joods Córdoba met op de achtergrond een fictief beeld van de beroemde Joodse filosoof en dokter Moisés ben Maimon, beter bekend als Maimonides. Aan het einde van het straatje zie je de Arco de Portillo. Ik logeer toevallig aan dat poortje in Il Portillo wat voor deze museumbezoekster een leuke ontdekking is.
- Twee vrouwen tillen het beeld van San Raphael, beschermengel van de stad. Het is het middenpaneel en het grootste.
- Een fictief beeld van Seneca staat voor de Puerta del Puente.
- Het Córdoba van San Pelayo (911-925), een jonge christelijke martelaar. Een kruis op de achtergrond. De vrouw kruist de armen voor de borst. Het religieuze spat eraf.
- Een veel wereldser plaatje. Op de voorgrond een dame met mannelijke trekken draagt een rode sjaal over haar schouder, waardoor het een cape lijkt. Op de achtergrond Plaza de la Corredera en een fictief monument voor de stierenvechter Lagartijo.
La Condesa de Colomera begroet de museumbezoeker vanop haar stoel. De kunstenaar begint aan het portret in 1928 als huwelijksgeschenk voor de kleindochter van een goede vriend. De glans van het witgrijze satijn is meesterlijk. De vrouw is gekleed als de Koningin van de Bloemenspelen (Córdoba 1930) De achtergrond geeft een dreigende lucht weer. Het werk blijft onafgewerkt.
Eerbetoon
Julio Romero de Torres overlijdt op 10 mei 1930 in Córdoba op 55-jarige leeftijd aan een leverziekte. Hij is op dat moment heel populair. Zijn naam komt zelfs voor in liedjes. Het nieuws van zijn overlijden zorgt voor collectief verdriet. Winkels, theaters, cafés sluiten de deuren op de dag van de begrafenis. Heel Córdoba loopt uit voor de rouwstoet. De kist wordt gedragen op de schouders van arbeiders.
Hij krijgt een monument met standbeeld in de Jardines de la Agricultura van Córdoba. Mijn eerbetoon bestaat erin zijn graf te bezoeken op de San Rafael begraafplaats. Zijn vader en broer Rafael rusten er ook. In Sevilla ontdek ik toevallig in een kolenmagazijn een poster met Het Kolenmeisje.
Het ontroert me evenzeer als toen ik in het museum voor het originele exemplaar stond. Spanje heeft Julio Romero de Torres blijkbaar geadopteerd, in alle lagen van de bevolking.
~ Chris Rachel Spatz
Met dank aan Museo Julio Romero voor gebruik van de foto’s
