Koetjes en kalfjes van SS-leider Heinrich Himmler

“Lieve mammie van me”, zo onschuldig beginnen veel van de brieven die Heinrich Himmler tijdens de oorlogsjaren aan zijn vrouw Marga stuurde. De SS-leider schreef zijn echtgenote over het weer, de drukte op zijn werk en het rapport van hun dochter Gudrun. Koetjes en kalfjes dus; onvermeld blijven de misdaden waartoe hij – “jullie pappie” – in diezelfde jaren opdracht gaf.

In Heinrich Himmler privé is de correspondentie tussen Himmler en zijn vrouw gedurende de jaren 1927-1945 integraal overgenomen. De eerste brieven dateren uit de tijd dat de twee elkaar net hadden ontmoet. Hij was sinds 1924 actief voor de NSDAP en in 1926 gepromoveerd tot plaatsvervangend Rijkspropagandaleider en plaatsvervangend gouwleider van Niederbayern. Zij was hoofdzuster in een privékliniek. De twee ontmoetten elkaar in de trein waarmee Himmler terugkeerde vanuit Berchtesgaden, waar Hitler later zijn zomerverblijf zou vestigen. Ze wisselden adressen uit en hun daaropvolgende brieven vormen het bewijs van een ontluikende liefde. Het formele “beste meneer Himmler” veranderde in “liefbeminde stijfhoofd van me, beste, beste man van me” en Himmler ondertekende zijn pennenvruchten algauw met “jouw Heini”.

De tortelduifjes traden op 3 juli 1928 in Berlijn – de woonplaats van Marga – in het huwelijk. Ze begonnen een landbouwbedrijfje in Waldtrudering, vlakbij München, maar uit de brieven blijkt dat het vooral Marga was die de boerderij bestierde, terwijl haar man voor zijn werk heel Duitsland en later ook Europa doorkruiste. Zijn benoeming tot Reichsführer-SS in 1929 legde de basis voor zijn uiteindelijke macht tijdens de oorlogsjaren. Toen voerde hij het bevel over zowel de Duitse veiligheidsdiensten en politie als het concentratiekampsysteem en gaf hij vorm aan de uitroeiing van de Joden. Over die massamoord, en over antisemitisme, is vrijwel niets terug te vinden in de brieven, een enkele antisemitische uitlating van Marga (“Jodentuig”) en een verwijzing van Heinrich naar Auschwitz als reisdoel daargelaten.

Het is dat in de brieven geregeld de namen van diverse nazi-oorlogsmisdadigers genoemd worden, waarmee het echtpaar bevriend was of waarmee hij samenwerkte, want anders zou je haast denken dat Heinrich Himmler niets meer dan een willekeurige, hard werkende handelsreiziger was. Op 11 april 1943, terwijl in Warschau het getto in brand stond en Joodse strijders tot de laatste man vochten tegen troepen van de SS om te ontsnappen aan deportatie naar vernietigingskamp Treblinka, stuurde de SS-leider haarwasmiddelen en haarspeldjes voor “ons rakkertje” (dochter Gudrun) en sloot hij zijn brief af met:

“Nu een heleboel lieve groetjes en kusjes voor Jou en ons rakkertje!”

Op 15 mei, toen de opstand vrijwel in de kiem gesmoord was, volgden bloemen voor Moederdag en “een heleboel lieve, goede gedachten.”

Op 7 juli 1941, kort na de Duitse inval in de Sovjet-Unie, schreef Himmler vanuit het Führerhoofdkwartier een brief aan zijn vrouw waarin hij zich excuseerde omdat hij hun trouwdag vergeten was. “Maar er was deze dagen heel veel te doen”, zo verklaarde hij.

“De strijd is, juist ook voor de SS, heel hard. – Ik hoop dat je ook vandaag nog blij was met de potplant. […] jou en lieve Poppie 1000 groeten en kusjes. Jullie pappie”

Ondertussen werden de fronttroepen van de Wehrmacht in de Sovjet-Unie op de voet gevolgd door vier Einsatzgruppen, speciale moordeskaders van Himmlers SS die aan het Oostfront tot de jaarwisseling van 1941-1942 al ongeveer een half miljoen Joden ombrachten en daarmee een begin maakten met de uitroeiing van de Joden in Europa.

Bekrompen Mussert

Veel van wat de Himmlers elkaar schrijven is banaal en wekt soms zelfs plaatsvervangende schaamte op, bijvoorbeeld als de twee in de beginjaren van hun relatie jammeren als ze een dag geen brief van de ander hebben ontvangen en elkaar “stout” vinden, of omdat Himmler zich voortdurend “jouw landsknecht” noemt, zoals huursoldaten in het Heilige Roomse Rijk bekend stonden. Zijn hang naar militarisme is duidelijk, maar qua lichaamsbouw en uiterlijk was hij alles behalve een ruige huurling. Sommige kattebelletjes leveren echter inzicht in de verhoudingen binnen het Derde Rijk, bijvoorbeeld wanneer Himmler in juli 1943 aan zijn vrouw schrijft over een onderhoud met NSB-leider Anton Mussert, die hij “een helaas ontzettend kleine, bekrompen man” noemt. Bij de SS was NSB’er Meinoud Rost van Tonningen meer favoriet.

Politicologe Katrin Himmler, een achternicht van Himmler die eerder het boek De gebroeders Himmler” (2006) publiceerde, en historicus Michael Wildt, de auteur van Generation des Unbedingten (2002) over de leiders van Himmlers Reichssischerheitshauptamt (RSHA), hebben de brieven voorzien van historische context. Omdat sommige brieven verloren zijn gegaan, hebben ze onder andere ook dagboekaantekeningen van Marga en Gudrun en fragmenten uit de agenda van Himmler toegevoegd om een completer beeld te krijgen. Behalve dat de auteurs belangrijke historische gebeurtenissen benoemen en de rol van Himmler in het Derde Rijk uitleggen, vertellen ze ook over aspecten uit zijn privéleven die in de brieven verzwegen werden, bijvoorbeeld zijn verhouding met zijn privésecretaresse Hedwig Potthast, waaruit twee kinderen voortkwamen.

Hoewel de lieve woordjes, koosnaampjes en flauwigheden in de eerste brieven algauw gaan vervelen en een samenvatting hiervan genoeg was geweest, vormt Heinrich Himmler privé een niet oninteressante aanvulling op de meerdere boeken die reeds over de SS-leider zijn geschreven. Tezamen geven alle egodocumenten, plus de kanttekeningen van de auteurs, een authentiek portret van het liefdes- en gezinsleven van Heinrich Himmler, dat opnieuw duidelijk maakt dat zelfs de grootste nazi-oorlogsmisdadigers vaak een heel gewoon privéleven hadden. Het is vooral aan de verhelderende informatie van Katrin Himmler en Michael Wildt te danken dat we het ware gezicht van de historische persoon Himmler leren kennen. “De heel, heel stoute man van mij”, zoals zijn echtgenote hem in februari 1928 noemt, lijkt haast een andere man te zijn.

~ Kevin Prenger – Go2War2

Bekijk dit boek bij: