Koos de la Rey (1847-1914) – Boerengeneraal

Koos de la Rey, Boerengeneraal tijden de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika en politicus.

Jacobus Herculaas de la Rey wordt in 1847 geboren in Winburg, Oranje Vrijstaat in Zuid Afrika. Hij heeft zowel Franse, Spaanse als Nederlandse voorouders. In De la Rey’s jeugd trekken zijn ouders naar Kimberly, waar dan net diamanten zijn gevonden. Hij werkt vervolgens als transporteur van de diamanten. Veel opleiding krijgt hij niet. De la Rey trouwt met Jacoba Elizabeth Greef, dochter van de stichter van de plaats Lichtenburg. Ze krijgen twaalf kinderen en zorgen bovendien voor zes andere kinderen zonder ouders.

Tijdens de Eerste Boerenoorlog (1880-1881), waarbij de Afrikaners het opnemen tegen de Britten uit de Kaapkolonie, heeft De la Rey aanvankelijk een kleine rol. Als zijn commandant, Piet Cronjé, echter ziek wordt, neemt De la Rey het bevel over. Na de (gewonnen) oorlog wordt De la Rey lid van de Zuid-Afrikaanse volksraad. Hij is supporter van generaal Piet Joubert, Paul Kruger’s opponent.

Tweede Boerenoorlog

Tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899-1902), wederom tussen de Zuid-Afrikaanse blanke boeren en de Britten die vanuit de Kaapkolonie oprukken, wordt De la Rey generaal in dienst van Piet Cronjé en brengt hij vele veldslagen tot een goed eind. Als de Britten in 1902 op volle sterkte zijn vanwege hulp uit Europa, nemen ze Bloemfontein in. De la Rey start dan samen met Louis Botha een guerrilla-oorlog. Op dat moment komen talloze boerenkinderen en vrouwen om in de concentratiekampen van de Britse Lord Kitchener. Een vredesovereenkomst in 1901 wordt afgewezen door generaal Botha, waarop Kitchener De la Rey uitnodigt om een eventuele vrede te bespreken. Deze ziet wel toekomst in de overeenkomst en weet Botha ervan te overtuigen om het Verdrag van Vereeniging te ondertekenen (1902).

Na de vredesovereenkomst vertrekt De la Rey samen met Botha en Christiaan de Wet naar Europa om geld in te zamelen voor de wederopbouw van Transvaal. In 1907 wordt De la Rey lid van het Transvaalse parlement en is hij betrokken bij de Nationale Conventie die leidt tot de Unie van Zuid-Afrika in 1910. Bij de Unie wordt hij senator en rechterhand van premier Louis Botha. Door spanningen met oppositieleider Barry Hertzog, die niet wil samenwerken met de Britten, breken er in 1914 rellen uit in Transvaal. De rellen worden door De la Rey de kop in gedrukt, maar het blijft onrustig onder de bevolking.

Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog stuurt Botha troepen naar de Duitse gebieden in Zuid-Afrika. Dat leidt tot veel kritiek, omdat veel Afrikaners afstammen van Duitsers en bovendien zijn geholpen door de Duitsers tijdens de Boerenoorlogen. Er ontstaat een tegenbeweging onder leiding van generaal Maritz, commandant bij de Duitse grens. Ze proberen De la Rey op te zetten tegen Botha, maar die blijft loyaal aan premier Botha. Sommigen zeggen dat hij zich voor zijn dood alsnog bij Maritz heeft aangesloten, maar dat is niet helemaal zeker.

Als De la Rey in 1914 door een wegversperring heenrijdt die is opgezet voor de lokale criminele bende, de Foster gang, wordt hij per ongeluk door een politieagent in zijn rug geschoten en overlijdt hij. Door de eerder genoemde tegenstanders van Botha wordt dit gezien als een aanslag en er breken grote rellen uit. Deze zogenaamde Maritz-rebellie duurt vijf maanden.

De la Rey-lied

De Zuid-Afrikaanse zanger Bok van Blerk (1978) maakte in 2007 een lied over De la Rey dat erg populair werd in Zuid-Afrika en buurland Namibië. Het lied is erg controversieel, omdat het met name gebruikt wordt als volkslied door extremistische blanken. Daarom werd het lied in Namibië verboden. De zanger zelf heeft zich gedistantieerd van de extremisten, het lied gaat wat hem betreft over de strijd tegen de Britten en niet over de strijd tegen de zwarten.

Lees ook: De Boerenoorlogen: strijd tussen Boeren en Britten (1880-1902)
Boek: De Boerenoorlog – Martin Bossenbroek