Lady Hester Stanhope, een geëmancipeerde ontdekkingsreizigster in Libanon

Wie het paleis van Beit-ed-Dine in Libanon binnentreedt, waant zich in een wereld van tulband-dragende pasja’s en prinsen. Het werd gebouwd in opdracht van emir Bashir II (1767-1850) door kunstenaars en ambachtslieden uit Aleppo, Damascus en Constantinopel. Bij zijn bezoek aan het Libanongebergte in de negentiende eeuw liet ook de Franse schrijver Alphonse de Lamartine (1790-1869) zich erdoor betoveren en schreef dat het als een pronkvol juweel in het dal verscholen ligt. Later werd het een museum en tegenwoordig is het de zomerresidentie van de Libanese president.

Het was onder andere in dit paleis van Beit-ed-Dine dat het verhaal van de ‘Amazone van Libanon’ zich afspeelde. Want zo is Lady Hester Stanhope (1776-1839) bekend komen te staan, de avontuurzuchtige en bloedschone Engelse aristocrate die op het ene moment een onbevreesde krijger kon zijn en op het andere moment een bekoorlijke prinses.

Lady Stanhope werd geboren binnen een machtige familie waartoe ook premier William Pitt (1759-1806) behoorde. Deze oom van Hester was een uiterst bekwaam staatsman onder koning George III (1738-1820), maar ging zó op in zijn werk dat hij ongehuwd bleef. Daarom werd zijn nicht Hester door de familie aangesteld als zijn gastvrouw. Niet alleen om bezoekers te ontvangen, maar ook om zijn huishouden te runnen en zijn privécorrespondentie te voeren. Deze taken vervulde zij vol overgave tot het overlijden van William Pitt. Het overlijden greep Stanhope zo aan dat ze in een depressie raakte.

Vier jaar later kwam ze tot de conclusie dat ze er alleen maar bovenop kon komen door het aristocratische bestaan in Engeland voorgoed achter zich te laten en elders een nieuw leven te beginnen. Ze dacht haar ambities beter te kunnen verwezenlijken in de Oriënt dan onder het juk van de conventies in haar Britse vaderland. Haar zucht naar macht, invloed en succes zouden daar bevredigd gaan worden, want in Europa was dat voor een vrouw destijds nog onmogelijk.

Een ‘gevaarlijk element’

Lady Stanhope doorkruiste Griekenland, Turkije en Egypte, maar belandde uiteindelijk in Libanon om daar haar doel te bereiken. Onderweg was ze dichter en schrijver Lord Byron (1788-1824) nog tegengekomen, die haar een ‘gevaarlijk element’ noemde, waarschijnlijk omdat hij vreesde dat door de publiciteit die zij trok zijn ster zou gaan verbleken. Maar wellicht was hij ook geschrokken van haar gedrag, omdat ze zich in mannenkleding was gaan hullen en rookte. Met een tulband, pofbroek en lang gewaad werd ze door omstanders al snel voor een jonge pasja gehouden die nog geen snor droeg.

Ze leerde de maatschappelijke codes van de Oosterse samenleving en de Arabische taal om met de bevolking te kunnen spreken, wat in Libanon destijds vooral christenen en Druzen waren. Begin negentiende eeuw leefden er in Libanon uiteenlopende religieuze gemeenschappen, nadat het sinds de annexatie door het Ottomaanse Rijk een relatief autonome bergregio was geworden onder de heerschappij van een aantal emirs. Eén van hen was Bashir II, die na de eerste berichten zo nieuwsgierig was geworden naar de avonturierster dat hij haar tegen iedere prijs wilde ontmoeten. Dat was op zich al bijzonder omdat tot dan toe nog nooit een vrouwelijke reiziger toegang had gekregen tot zijn hof. Hij ontving Stanhope met de grootst mogelijke gastvrijheid in zijn residentie te Beit-ed-Dine en liet haar ieder hoekje van zijn schitterende paleis zien.

Palmyra

Het eigenlijke reisdoel van Lady Hester was echter de heilige stad Palmyra in Syrië, wat voor een buitenlander, en zeker een vrouw, ronduit een gevaarlijke bestemming was. Nadat ze er in geslaagd was deze stad uit de antieke oudheid te bereiken, werd ze er echter met alle égards ontvangen. Niemand had er ooit zo’n onvervaarde vrouw, die op een paard reed en wapens droeg, gezien. Men ging haar daarom Maliki, ofwel koningin, noemen. De inwoners konden de kracht die ze uitstraalde niet bevatten, omdat een vrouw met een mening – en die daar bovendien mee in de openbaarheid trad – een grote zeldzaamheid was.

Stanhope was de eerste Europese vrouw die de bodem van deze mythische stad betrad. Nog even rusteloos als voorheen besloot ze in 1815 haar weg te vervolgen naar de Tel Ashkelon in Gaza, omdat ze in een oud manuscript had gelezen dat in deze stad een schat zou zijn begraven. De pogingen die ze daar ondernam om die te ontdekken worden door sommigen wel beschouwd als de eerste archeologische opgraving in Palestina.

In 1821 streek ze tenslotte neer in het Libanese dorpje Joun en betrok daar een woning waarvan ze de kelder liet ombouwen tot een schuilplaats voor het geval ze er door rovers overvallen zou worden. Daarnaast beschikte ze er over een kantoorvertrek en in de bijgebouwen bevonden zich gastenverblijven. In dit isolement ging ze zich toeleggen op de astrologie en obscure wetenschappen.

Geldnood

Omdat de lokale bevolking er straatarm was ontpopte ze zich als weldoener door royale ondersteuning te verlenen aan het onderwijs en de ziekenzorg. Hierdoor ging haar financiële toestand echter snel bergafwaarts. Tot dan toe had ze altijd geld opgestuurd gekregen vanuit Engeland, zowel door haar familie als de regering, maar daar was ondertussen een einde aan gekomen. Ze kwam in geldnood en leefde tot haar dood in 1839 op drieënzestigjarige leeftijd in armoede.

De herinnering aan haar is evenwel altijd blijven leven in Libanon. Van alle Europeanen die in de loop van de geschiedenis in Libanon zijn geweest was er niet één die zoveel indruk maakte als Lady Stanhope. Als onafhankelijke pionierster wist ze af te wijken van het gebaande pad van een vrouw uit de Britse upperclass. Ze weigerde te trouwen en werd een voorbeeld voor zelfstandige, naar vrijheid strevende vrouwen en is daarmee in zekere zin een vroege voorvechtster van de emancipatie.

Boek: Lady Hester Stanhope (1776-1839), koningin van de woestijn

Bronnen ▼