Liber Sextus van paus Bonifatius VIII

Bonifatius VIII (Benedetto Gaetani) was de opvolger van de eerste paus in de geschiedenis die aftrad. Hij werd gekozen tot paus in 1294. Hij was jurist en geleerde en stichtte de universiteit van Rome en herstichtte de Vaticaanse Bibliotheek en het Vaticaans Archief.

Bonifatius VIII was een wereldse en zeer ambitieuze jonge paus van begin zestig, die zich inzette om de Kerkelijke macht te vergroten, en tevens zijn eigen familie te verrijken. Hij stond bekend om zijn agressieve benaderingen, zijn wilskracht en zijn gebrek aan tact. Bij speciale gelegenheden liet hij zich vergezellen door een (geketend) luipaard.

Opvallend is hoe Bonifatius VIII verschilde met zijn nederige voorganger Celestinus V. Nog opvallender is dat Bonifatius VIII een belangrijke rol heeft gespeeld in het aftreden van zijn voorganger. Azend op de macht, zou hij namelijk ’s nachts door een geheime spreekbuis, die hij had aangebracht in zijn kamer, zich hebben voorgedaan als de stem van God en hem zo gedwongen hebben afstand te doen van de troon. Slechts vierentwintig uur na zijn abdicatie werd Bonifatius VIII als paus gekozen. Celestinus V was op 85-jarige leeftijd gekozen en regeerde slechts vijf maanden. Daarvoor had hij zestig jaar als kluizenaar in de bergen geleefd. Na enig verzet had hij het pausdom aanvaard, maar voerde geen bestuurlijke taken uit en verbleef het liefst in een kloostercel die hij liet bouwen in zijn nieuwe verblijf. Nadat Celestinus V afstand had gedaan van zijn ambt, liet Bonifatius VIII hem gevangen zetten, om oppositie onder zijn aanhang te voorkomen. Bij die gelegenheid zou hij zijn beroemde profetie hebben uitgesproken tegen Bonifatius:

“U bent binnengeslopen als een vos, u zult regeren als een leeuw, en u zult sterven als een hond.(1)

De kluizenaar werd opgesloten en stierf op negentigjarige leeftijd.

Bonifatius VIII stond negen jaar aan het hoofd van de kerk. Een belangrijk werk dat hij tijdens zijn ambt uitvaardigde was het Liber Sextus Decretalium (1298). Het is een verzameling van pauselijke decretalen, vonnissen in briefvorm, die werden gebruikt in het kerkelijk recht. Het werd Liber Sextus (zesde boek) genoemd, omdat het een aanvulling was op de verzameling decretalen van paus Gregorius IX uit 1234, die over vijf boeken verdeeld waren.

Museum Meermanno heeft vijf exemplaren van het Liber Sextus van Bonifatius VIII in zijn collectie. De twee vroegste exemplaren zijn gedrukt in Mainz op 17 december 1465, bij de bekende drukkers Johan Fust en Peter Schöffer. Bijzonder is dat deze boeken niet op papier, maar op kostbaar perkament zijn gedrukt. Tevens beschikt Meermanno over een druk uit Mainz van 1476 en een exemplaar gedrukt in Venetië in 1483.

~ Museum Meermanno