Mary Tudor (1516-1558) – De Engelse vorstin ‘Bloody Mary’

De Engelse vorstin Mary Tudor, ook bekend als Mary I van Engeland (1516-1558), was een beruchte koningin uit de zestiende eeuw. Mary regeerde van 1553 tot 1558 en voerde een waar schrikbewind in de tijd van de Reformatie. Mary I probeerde de Reformatie in Engeland terug te draaien en het katholicisme te herstellen, wat ten koste ging van zo’n 270 tot 300 executies van protestanten, onder wie zo’n 80 vrouwen.

Mary was de enige dochter van koning Hendrik VIII en Catherina van Aragon. Wie was deze Mary Tudor, die vanwege haar religieuze schrikbewind als ‘Bloody Mary’ en ‘De Katholieke’ de geschiedenisboeken ingegaan is?

De christelijk-humanistische opvoeding van Mary Tudor (1516-1536)

Mary Tudor kwam ter wereld op 18 februari 1516 in het Palace of Placentia in Greenwich. Kort na haar geboorte werd ze in de katholieke kerk gedoopt, om precies te zijn in de Church of the Observant Friars in Greenwich.

In haar jonge jaren liet ze zich kennen als een leergierig en slim meisje. Toen ze vierenhalf jaar was, zou ze eens hoog Frans bezoek hebben vermaakt, door fraai op de klavecimbel (een snaarinstrument dat visueel op een piano of orgel lijkt en qua klank op een luit) te spelen. Haar opvoeding kwam voor rekening van haar moeder, Catharina van Aragon, de eerste van de in totaal zes vrouwen die met koning Hendrik VIII getrouwd waren.

Mary werd opgevoed in de geest van het christendom en de renaissance ofwel het humanisme. Van Aragon droeg de Spaanse humanist Juan Louis Vives op om een boek te schrijven over hoe meisjes christelijk humanistisch opgevoed konden worden. Dit leidde tot het in 1523 gepubliceerde werk De Institutione Feminae Christianae (Over de opvoeding van christelijke meisjes, 1523), een werk dat door andere humanisten als Desiderius Erasmus en Thomas More geprezen werd. Toen Mary Tudor negen jaar jong was, kon ze al Latijn lezen en schrijven. Verder leerde ze in haar jonge jaren Spaans, Frans, muziek, dans en vermoedelijk ook Grieks.

Al op jonge leeftijd werd Mary, zoals gewoon was binnen de koninklijke aristocratie, uitgehuwelijkt aan iemand van adel. Mary was nog maar twee jaar jong toen de keuze viel op Francis, het zoontje van koning Frans I van Frankrijk, met wie ze verloofde. Toen ze zes was, in 1522, besloot het koninklijk paar hun dochter aan iemand anders te beloven, namelijk aan haar volle neef Karel V (1500-1558), keizer van het Heilige Roomse Rijk. Die verloving liep echter spaak. Jaren later, op 25 juli 1554, stapte Mary I (slechts twee dagen na hun eerste ontmoeting) in het huwelijksbootje met de zoon van Karel V, haar achterneef Filips II van Spanje.

De jeugd van Mary I was een leerzame, maar zeker geen onbezorgde tijd. Vanaf haar vijftiende leidde ze aan depressies en had ze vaak ernstige menstruatieklachten. Ook het huwelijk van haar ouders was verre van gezellig. Omdat haar moeder Catharine van Aragon er niet in slaagde een mannelijke erfgenaam voort te brengen, ze kreeg minstens zes miskramen, verslechterde haar huwelijk met Hendrik VIII. Uiteindelijk scheidde de koning op 23 mei 1533, via een bisschop, van Catharina. Hij was inmiddels al enkele maanden met Anna Boleyn getrouwd. Paus Clemens VII en Catharina weigerden de scheiding echter te erkennen. Hierop greep Hendrik VIII in: hij verbande eind 1533 zijn ex-vrouw Catharina van het hof en verklaarde Mary tot bastaardkind. Vervolgens liet koning Hendrik VIII zich op 3 november 1534, middels de Akte van Suprematie, door het Engelse parlement aanstellen als het hoofd van de Kerk in Engeland. Hiermee ontstond de Anglicaanse Kerk, ook wel de Church of England genoemd.

Verzoening Mary & Hendrik VIII (1536-1553)

Op 19 mei 1536 vond de executie plaats van Mary I’s stiefmoeder, Anna Boleyn, die in ongenade was gevallen bij Hendrik VIII. Ook Boleyn slaagde er namelijk niet in om de Engelse koning een mannelijke erfgenaam te bezorgen.

Kort hierna werd Mary door haar vader weer in genade aangenomen, nadat ze een document had ondertekend waarin stond dat de scheiding met Mary’s moeder Van Aragon wettig was geweest én waarin ze haar vader erkende als het hoofd van de Church of England. Mary mocht weer terugkeren naar haar vaderlijke paleizen en kreeg weer een aantal bediendes toegewezen.

Aan en rond het hof van Hendrik VIII volgden de wreedheden elkaar op. Iedereen die de Engelse koning niet beviel werd gedwarsboomd of geëxecuteerd. Zo liet de koning in 1540 zijn eerste minister Thomas Cromwell doden, ook omdat die hem een lelijke huwelijkspartner had voorgesteld. In 1541 was het de beurt aan de achtste gravin van Salisbury, Margareth Pole, de vroegere huislerares van Mary en haar peettante, die op beschuldiging van een katholiek complot (maar feitelijk omdat haar zoon tegen Hendriks scheiding was) geëxecuteerd werd. Volgens verslagen waren er elf klappen met een zwaard nodig om Pole eronder te krijgen.

In januari 1547 overleed koning Hendrik VIII. Hij werd opgevolgd door zijn negenjarige zoon Edward, die als Edward IV koning van Engeland werd. In 1553 werd Edward echter dodelijk ziek, waarop hij een poging deed om zijn zus Mary uit de opvolgingslijn te verwijderen. Edward was, terecht, bang dat Mary de protestantse hervormingen zou terugdraaien.

De wrede regeerperiode van ‘Bloody Mary’ (1553-1558)

Toen Edward overleed, riepen enkele vooraanstaande Engelse politici de zestienjarige Lady Jane Grey (1536-1554), een ver familielied van de overleden koning, uit tot koningin. Mary Tudor riep hierop een troepenmacht bijeen en zette haar concurrente Jane Grey, die slechts enkele maanden zou regeren, af. Hiermee werd Mary I feitelijk de eerste écht regerende koningin van Engeland. Op beschuldiging van hoogverraad veroordeelde een commissie Grey tot de doodstraf, die in februari 1554 voltrokken werd.

Op 1 oktober 1553 vond de kroning van Mary I tot Engels vorstin plaats, uitgevoerd door de bisschop Stephen Gardiner. In het jaar erop, in juli 1554, trouwde Mary met Filips II. In januari 1556 was het stel op het toppunt van hun macht, toen Mary over Engeland regeerde en Filips II zowel heer der Nederlanden als Spaans koning was.

Al binnen enkele maanden na de huwelijksvoltrekking was er grote consternatie aan het hof, omdat Mary in september 1554 zwanger leek te zijn. Ze menstrueerde niet meer en ook haar buik groeide niet meer. Iedereen verwachtte eind april 1555 een geboorte, maar er gebeurde niets. Volgens de overlevering trok Mary hieruit de conclusie dat God haar strafte, omdat zij de ketterij van het protestantisme niet fel genoeg bestreed.

In de jaren die volgden, viel Mary vooral op door haar religieuze politiek. Nog voor haar officiële kroning tot vorstin liet ze belangrijke Anglicaanse kerkleiders arresteren en opsluiten. De religieuze wetten die haar broer Edward had ingevoerd draaide ze terug. Katholieke sacramenten, waaronder het celibaat en de Latijnse mis, werden opnieuw ingevoerd. De kerken liet Mary weer vol zetten met beelden van heiligen en altaren. Ook moest er in de kerk weer uit Bijbels in het Latijn gelezen worden.

Verder ging Mary Tudor in overleg met paus Julius III om de Church of England weer onder Roomse jurisdictie te krijgen. Eind 1554 bereikten Mary en de paus een concessie en voerde Mary de zogenoemde Heresy Acts, die in de veertiende en vijftiende eeuw in Engeland in gebruik waren, weer in. Aanhangers van het protestantisme stelde Mary I voor de simpele keuze:

“Turn or burn!”

Tijdens het schrikbewind van Mary Tudor dat in de jaren hierna volgde, stierven ongeveer driehonderd protestanten op de brandstapel. Bekend is de opstand, onder leiding van de edelman Thomas Wyatt jr. (1521-1554), de zoon van een befaamde Engelse dichter, die door Mary in 1554 neergeslagen werd. Mary liet Wyatt en negentig andere protestantse rebellen executeren. Een ander bekend slachtoffer van Mary’s jacht op ketters was de belangrijkste grondlegger van de Anglicaanse kerk, Thomas Cranmer, de aartsbisschop van Canterbury.

Mary’s laatste levensjaar was een aaneenschakeling van drama’s. Ze zag haar man Filips II, die in Europa vocht niet meer terug. Ze leed een zware nederlaag bij Calais in januari 1558, het laatste Engelse grondbezit in Europa. Mary dacht in maart 1558 eindelijk te bevallen, maar wederom ging het om een schijnzwangerschap. Verder was ze vanaf mei 1558 vrijwel constant ziek.

Mary Tudor overleed na een ziekbed van zo’n half jaar op 17 november 1558 in Londen op 42-jarige leeftijd, vermoedelijk vanwege een hypofyse (een hersenaandoening). Tijdens de begrafenisplechtigheid sprak de bisschop van Winchester onder meer de volgende woorden:

“De wolven (protestanten) komen uit Genève en andere plaatsen in Duitsland. Ze hebben hun boeken al eerder verstuurd, vol met ziekmakende doctrines, vol godslastering en ketterij om daarmee de mensen te besmetten.’

Mary’s zus Elizabeth besteeg, als wettige erfgenaam, na de dood van Mary de Engelse troon. Zij voerde een gematigd protestantisme in.

Hoe bloederig was ‘Bloody Mary’ werkelijk?

Als er één persoon genoemd kan worden die een grote invloed op de beeldvorming van Mary Tudor als ‘Bloody Mary’ heeft gehad, is het wel de protestantse schrijver John Foxe. Zijn bestseller uit 1563 Foxe’s Book of Martyrs (ook wel The Actes and Monuments genoemd) bood een nauwkeurig overzicht van protestanten die gedurende de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd stierven onder de rooms-katholieke inquisitie. Liefst 30 van de 57 illustraties in het boek hadden betrekking op executies die tijdens de regeerperiode van Mary I waren uitgevoerd.

De benaming ‘Bloody Mary’ is overigens door meerdere historici ter discussie gesteld. Na de rebellie van Wyatt in 1554 kregen vierhonderd rebellen clementie. Ook stond ze zo’n achthonderd protestanten toe om naar Europa te emigreren. Tegelijk kan gesteld worden dat er elders in Europa onder de Inquisitie ook duizenden mensen ten prooi vielen aan de brandstapel.

Oo interessant:: Elizabeth II (1926) – koningin van het Verenigde Koninkrijk
…of: Elizabeth Báthory – grootste seriemoordenares uit de geschiedenis
Boek: Ach Engeland. Wij en onze overburen, van Bonifatius tot Brexit

Video: The Dark Rivalry Between Elizabeth I and Bloody Mary

Citaten van Mary Tudor alias ‘Bloody Mary’

“Als ik dood en geopend ben, zul je ‘Calais’ in mijn hart vinden.” – uitspraak van Mary uit 1558 (mogelijk apocrief) na het verlies van Calais, aldus de Holinshed’s Chronicles

“Ik erken geen enkele koningin, behalve dan mijn moeder [Catharina van Aragon, red.]. Maar als de maitresse van de Koning namens mij tussenbeide zou komen bij de Koning, dan zou ik hem dankbaar zijn.”

“Ik ben bang dat ik niet voor het geluk geboren ben.”

Bronnen ▼