Milano Centrale mag dan niet meer het grootste station van Europa zijn, het is nog altijd het meest megalomane. De beroemde Milanese Dom kan er twee keer in en onder de overkapping passen tien voetbalvelden.
Het kopstation werd geopend in 1931, maar kende een lange voorgeschiedenis die in 1906 begon. Vertraagd door de Eerste Wereldoorlog werden de plannen onder Mussolini aangepast. Het resultaat was een mengeling van Art Nouveau, Art Deco en fascisme.
Voorgeschiedenis
In 1906 werd Milaan door de Simplontunnel met Parijs verbonden, ter gelegenheid waarvan een Wereldexpositie werd gehouden. In dat jaar legde koning Victor Emmanuel III de symbolische eerste steen voor een nieuw centraal station, 600 meter ten noorden van het oude station uit 1864. Er was echter nog geen definitief ontwerp.
Een ontwerpwedstrijd, in 1906 uitgeschreven door de Italiaanse staatsspoorwegen FS, leverde geen winnaar op. In 1912 werd een nieuwe prijsvraag gewonnen door architect Ulisse Stacchini. Vanwege de Eerste Wereldoorlog en geldgebrek lag de bouw tot 1925 stil.
Ontwerp
Architect Stacchini was in 1912 geĆÆnspireerd door de klassieke Romeinse architectuur, de Weense Secession en het Union Station in Washington D.C. Ook diende het nieuwe station van Leipzig als voorbeeld. In 1925 werden er Art Deco-elementen aan het ontwerp toegevoegd. Zo werd het een amalgaam van stijlen.
Op 1 juli 1931 opende minister van transport Costanzo Ciano het nieuwe station. Eigenlijk zou Mussolini zelf de opening verrichten, maar toen de aartsbisschop van Milaan uit protest tegen de fascisten de uitnodiging afsloeg en een vervanger stuurde, besloot de Duce hetzelfde te doen.
Pas enkele jaren na de opening was het station helemaal af. Inmiddels was de bouwstijl achterhaald; andere grote nieuwe stations zoals dat van Florence waren veel strakker en moderner. Spottend sprak men wel van de Assiro-Milanese stijl, verwijzend naar Assyrische tempels uit de oudheid.
Bombastische beelden
Op de hoeken van de gevels werden fasces aangebracht, bundels takken om een bijl gebonden die in de Romeinse tijd symbool stonden voor krachtenbundeling en autoriteit. Mussolini koos dit antieke symbool als beeldmerk voor zijn fascistische partij. De letters SPQR, her en der op het station aangebracht, zijn een afkorting van Senatus Populusque Romanus, de officiƫle Latijnse benaming van het Romeinse Rijk. De Italiaanse fascisten verwezen graag naar de gloriedagen van de Romeinse tijd.
Galleria delle Carrozze
Parallel aan de 200 meter brede voorgevel van het station loopt de rijtuigengalerij, die aan de zijkanten open is. Koetsen en auto’s konden binnenrijden om reizigers af te zetten of op te halen en bijvoorbeeld naar hun hotel te brengen. De galerij dient ook als toegangsportaal tot de hoger gelegen lokettenhal en de trappenhuizen naar de vertrekhal.
De rijtuigengalerij was tot 2008 nog in gebruik als taxistandplaats, maar is inmiddels afgesloten voor rijverkeer en voorzien van ruim opgezette toegangen tot de metro.
Atrium
Het atrium, de centrale hal van het station, fungeerde oorspronkelijk als lokettenzaal. Er waren 24 loketten langs de achterwand. De 40 meter hoge hal, geīnspireerd op Romeinse badhuizen, wordt van daglicht voorzien door enorme gebogen dakramen. De wanden zijn bekleed met marmer en travertijn.
Bas-reliefs van de beeldhouwer Alberto Bazzoni verbeelden de stichting van Rome, de Sabijnse maagden en andere nationale mythen. Een vroege numerieke klok ā inmiddels door een modern exemplaar vervangen ā is omgeven door de tekens van de dierenriem.
Restaurants en wachtkamers
Aan weerszijden van het atrium, naast de trappenhuizen, lagen oorspronkelijk de wachtkamers en stationsrestauraties. Deze waren ingedeeld op basis van drie reizigersklassen, waarbij de 1e en 2e klasse echter werden gecombineerd.
Het restaurant 1e en 2e klasse had een classicistische aankleding en beschikte over een apart cafƩ en een bar. De grote 3e klasse restaurantzaal kende een Art Deco-interieur. Dat gold ook voor beide zeer ruime wachtkamers, waarvan de ene over houten banken en de andere over leren banken beschikte.
Galleria di testa
De hoofdgalerij of vertrekhal is maar liefst 215 meter lang en 22 meter breed, grotendeels met glas overkoepeld. De langgerekte galerij biedt toegang tot de kopsporen en daarmee zicht op de imposante overkapping.
Boven de trappenhuizen zijn mozaĆÆeken aangebracht met stadsgezichten van Milaan, VenetiĆ«, Rome, Florence, Bologna en Turijn, gemaakt door Basilio Cascella. Zijn deze stadsgezichten traditioneel van stijl, de mozaĆÆeken door G. Rufa (Padoan di Venezia) rond de middelste perrontoegang zijn voluit Art Deco. Ze verbeelden de ontdekking van het vuur, het vervoer en de radio.
Overkapping
De indrukwekkende stalen overkapping van station Milaan bestaat uit vijf bogen, die naar het midden toe groter worden. De middelste is 34 meter hoog en overspant 72 meter. Met een oppervlakte van 340×195 meter ā ruimte voor 18 sporen ā vormen ze nog altijd de grootste overkapping van ItaliĆ«.
Architect Stacchini had oorspronkelijk eenvoudige afdaken op de perrons voorzien; de overkapping werd later aan de plannen toegevoegd. Het was de belangrijkste constructie van ingenieur Alberto Fava (1877-1952). De opbouw in 1929 werd vergemakkelijkt door in de fabriek aangebrachte scharnieren.
Restauratie
Van 2005 tot 2012 onderging het station een 100 miljoen euro kostende renovatie, waarbij het erfgoed werd gerestaureerd en de voorzieningen werden gemoderniseerd. Er kwamen roltrappen, nieuwe loketten en verbindingen met het metrostation. Kritiekpunt van monumentenliefhebbers is dat de toevoegingen het zicht op het erfgoed belemmeren, net als de vele reclames.
In 2015 fungeert het station als een tijdelijk onderkomen voor gestrande bootvluchtelingen uit Noord-Afrika.
Uitgebreide versie van dit artikel met veel beeldmateriaal op retours, digitaal magazine over spoorweghistorie en design
