Journalist Pieter van Os heeft een indrukwekkend boek geschreven, geschreven met vaart en handelend over een zwaar maar belangrijk historisch thema: de Holocaust. In Liever dier dan mens. Een overlevingsverhaal probeert hij het verhaal van de hoogbejaarde Mala Rivka Kizel te reconstrueren, die de Holocaust overleefde door zich eerst als Poolse en vervolgens als volksduitse voor te doen.
Van Os neemt de lezer mee naar het vooroorlogse Polen, waar antisemitisme schering en inslag was, de hel van het getto van Warschau, het moeilijke bestaan van joodse vluchtelingen op het Poolse platteland, het dagelijks leven in nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog, het naoorlogse Polen van de antisemitische pogroms en de kersverse staat Israël waar in 1948 veel Palestijnen van huis en haard werden verdreven.
Wie goed in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust thuis is weet natuurlijk al heel veel over het getto van Warschau waar honger en dood heersten, de vernietigingskampen, het getto van Lodz, Polen die hun Joodse landgenoten aan de nazi’s verraden, de vreselijke morele keuzes waarvoor de Joden stonden, de angst, de onzekerheid, het verraad, de honger, het geweld. Maar Van Os slaagt er toch in om dit verhaal boeiend te vertellen, door de ogen van Mala Rivka Kizel, de hoogbejaarde vrouw die nu in Amstelveen woont en wiens levensverhaal is gereconstrueerd.
Zoektocht
Behalve het verhaal van Mala is Liever dier dan mens. Een overlevingsverhaal ook het verhaal van Van Os, die door Polen, Oekraïne, Duitsland en Israël reist om de herinneringen van Mala met hardere feiten te onderbouwen. Hij slaagt hier soms in, soms ook niet, en vertelt onderweg ook over andere verhalen van mensen die de Holocaust hebben overleefd. Of niet. Neem Salomon ‘Sally’ Perel, die zich net als Mala voordeed als een volksduitser, om de Holocaust te overleven. Perel deed dit zo goed, dat hij de mascotte werd van de Duitse eenheid die tijdens Operatie Barbarossa tegen het Rode Leger vocht. Hij overleefde de oorlog en zijn verhaal werd verfilmd. Of neem Emanuel Ringelblum, een Joodse historicus in Warschau die besloot om met anderen een heleboel bronnen te verzamelen, zodat het nageslacht wist wat er tijdens de naziterreur in het getto was gebeurd. Ringelblum overleefde de oorlog helaas niet, maar dankzij zijn bronnenverzameling weten we heel veel over het getto van Warschau. Of neem de controversiële Chaim Mordechai Rumkowski, de leider van het getto van Lodz, die met de nazi’s samenwerkte, zich tegenover de andere Joden in dit getto als een koning gedroeg, maar uiteindelijk ook werd gedeporteerd en vergast.
Mala Rivka Kizel wist door handigheid maar ook een flinke dosis geluk de Holocaust te overleven. In tegenstelling tot haar broers en zussen had Mala op een Poolse school gezeten, zodat ze veel beter Pools spraken dan de meeste Joodse kinderen en zich daarom ook beter als Poolse kon voordoen. Met haar blonde haren en blauwe ogen leek zo ook helemaal niet Joods. Gezond verstand bracht haar ertoe mensen niet zomaar te vertrouwen en op tijd de koffers te pakken. Joden die meer vertrouwen hadden in hun medemens werden verraden, ingehaald door de verschrikkelijke realiteit.
Actualiteit
Boek: Liever dier dan mens
Bekijk dit boek bij:
