Luitzen Bijlsma
Het verzet van de Poorters van Zierikzee en de overwinning in de Zeeslag op de Gouwe voor de poorten van Zierikzee in 1304 liggen aan de basis van de Vrede van Parijs. Zeeland Bewesten- en Beoostenschelde werden samengevoegd en Zeeland werd een bestuurlijke eenheid, een Graafschap. Dat is volgend jaar 700 jaar geleden. Commissaris van de koning Han Polman onthult de oorkonde op 1 oktober 2022. Het document is hierna in een kleine expositie te zien in het Zeeuws Museum in Middelburg.
Oorlog en vrede
“Aan allen die deze woorden zullen lezen en horen, wees gezegend Willem, graaf van Henegouwen, van Holland, van Zeeland en heer van Friesland, en Lodewijk, graaf van Vlaanderen en van Nevers.”
Dit is de aanhef van de Oorkonde van de Vrede van Parijs, bezegeld op 6 maart 1323. Met de Vrede van Parijs kwam een eind aan een eeuwenlang conflict tussen Vlaanderen en Holland over het bezit van Zeeland. In het begin van de veertiende eeuw kwam het conflict tot een climax. Nadat de Vlamingen het Franse ridderleger in 1302 hadden verslagen bij Kortrijk, wilde de Vlaamse graaf meer. Zeeland Bewestenschelde met Middelburg als hoofdstad moest nu definitief worden ingelijfd. En ook Zeeland Beoostenschelde met Zierikzee als hoofdstad kwam in het vizier van de Vlamingen.
In 1303 en 1304 ontbrandde een successieoorlog waarbij de Vlamingen oprukten tot voor de poorten van Haarlem en zelfs de stad Utrecht ingenomen werd. Alleen Dordrecht en Zierikzee verzetten zich tegen de Vlaamse furie. De stad Zierikzee werd drie keer belegerd maar kon niet worden ingenomen. De Franse vloot kwam te hulp en de gecombineerde Hollandse en Franse vloot onder leiding van vlootvoogd Grimaldi versloeg de Vlaamse vloot op de Gouwe in 1304. De Gouwe was in de Late Middeleeuwen een belangrijke vaarroute tussen de eilanden Schouwen en Duiveland. Je zou kunnen zeggen de Schelde Rijn-verbinding van de Middeleeuwen. De zeeslag werd uitgevochten voor de poorten van Zierikzee en de stad werd na de overwinning ontzet. Het was gedaan met de Vlaamse suprematie in de regio en uiteindelijk werd de vrede bezegeld op 6 maart 1323.
De Zeeslag op de Gouwe 1304
“Het is zover. Op zondag 9 augustus 1304 nadert de geallieerde vloot Zierikzee. De 44 grote koggen worden in drie linies opgedeeld. De eerste linie bestaat uit 15 grote koggeschepen met aan boord de Franse aanvoerder Jehan Pedroge en jonker Willem. De tweede linie bestaat ook uit 15 koggen en de derde uit 14. De vierde en laatste linie wordt gevormd door de 11 galeien aangevoerd door Grimaldi. Zij vormen de achterhoede om rugdekking te geven. Met klaroenstoten worden signalen gegeven. Posities worden ingenomen ter hoogte van de Bettewaardse ondiepte ten noorden van de toegangsgeul naar de haven van Zierikzee. Met alle vezels gespannen laten de geallieerde linies het anker vallen.
Lees verder in het boek Gouwe Leeuwen, ISBN/EAN 978-90-9030610-0.
De Oorkonde, verbazend modern
In het Archives Départementales du Nord in Lille is een originele versie van de Oorkonde teruggevonden. De Stichting Vrienden Erfgoed Zierikzee heeft de oorkonde vertaald in modern Nederlands. De oorkonde is geschreven in het oud Frans Picardisch dialect. Het origineel is ingedeeld in paragrafen. De paragrafen zijn in de vertaling genummerd en voor de leesbaarheid voorzien van een samenvattende titel. De tekst van de Oorkonde is verbazend modern en actueel te noemen. Denk aan de inval van Rusland in Oekraïne en dat ooit voor de vrede moet worden getekend. Verschillende thema’s komen aan bod zoals de bestuurlijke indeling van gebieden maar ook de vrije doorvaart en doortocht ten behoeve van de handel. Bijzonder is de inzet van landmeters voor de precieze verdeling van betwiste gebieden. Hun mandaat en de regelingen voor conflictbeheersing zijn verrassend modern geformuleerd.
Zeeland één bestuurlijk geheel
Het eerste punt dat wordt geregeld in het verdrag – of in de termen van de Oorkonde “Eerst en vooral” – is de zeggenschap over Zeeland Bewestenschelde. De grootste angel uit de eeuwenlange strijd tussen de twee graafschappen Holland en Vlaanderen. Zeeland Beoostenschelde en Zeeland Bewestenschelde worden samengevoegd tot één bestuurlijke eenheid en het graafschap Zeeland ontstaat onder de graaf van Holland, Zeeland en Hengouwen. Zeeland bestaat hierdoor op 6 maart 2023 precies 700 jaar!
De rol van de steden
De onderhandelingen tussen graaf Willem III van Holland, Zeeland en Henegouwen en graaf Lodewijk I van Vlaanderen en vonden plaats in Doornik. Die stad was een logische keus, gelegen aan de Schelde op de grens van Vlaanderen en Henegouwen en op de grens tussen het Franse en het Heilige Roomse Rijk. Als hoger gezag moesten de leenheren de Franse en Duitse koning het onderhandelingsresultaat goedkeuren. Ook de steden in de gebieden van de graven moesten het verdrag ratificeren. Het illustreert de groeiende economische en politieke macht van de burgerij in de steden in het stroomgebied van de Schelde.
Achtereenvolgens hangen aan de oorkonde van links naar rechts de zegels van: graaf Willem III, graaf Lodewijk I en van de steden Valencijn (Valenciennes), Bergen (Mons), Malbuse (Maubeuge), Binche, Dordrecht, Zierikzee, Middelburg, Delft, Leiden en Haarlem. De zegels van de drie Vlaamse steden Gent, Brugge en Ieper zijn niet bevestigd aan de oorkonde. De geperforeerde gaatjes in het papier aan de rechterkant geven de plaats aan. Waarom de zegels ontbreken is onbekend.
