Operatie Market Garden, of de ‘Slag om Arnhem’

De geallieerde militaire Operatie Market Garden, uitgevoerd in september 1944, geldt als een belangrijke gebeurtenis uit de geschiedenis van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wat was het doel van Market Garden? Hoe verliep Market Garden precies? Wat waren de zwakke plekken van het aanvalsplan? En welke gevolgen had deze militaire operatie voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog?

Operatie Market, Operatie Garden & ‘Slag om Arnhem’: doelen

Operatie Market Garden, die liep van 17 september tot 25 september 1944, wordt in de historiografie regelmatig onterecht aangeduid als de ‘Slag om Arnhem’ of de ‘Slag bij Arnhem’. Market Garden was echter een aanzienlijk breder geallieerd offensief, met als hoofddoel de geallieerden via Nederland laten doorstoten richting het Duitse Ruhrgebied (waar het kloppende hart van de Duitse oorlogsindustrie zich bevond) en vanaf daar naar Berlijn. De bedoeling was om die stad voor de kerst van 1944 te bereiken. De bevrijding van Arnhem, laat staan Nederland, was zeker geen doel van de operatie.

De Operatie, die begon met het bombarderen van Duits luchtafweergeschut en vliegvelden, bestond in de eerste plaats uit het luchtlandingsdeel ‘Market’. In de regio Eindhoven, Nijmegen en Arnhem werden tienduizenden parachutisten afgeworpen, die belangrijke locaties – bruggen over de rivieren de Waal, Maas, Rijn en het Maas-Scheldekanaal – moesten veroveren en bezet houden.

Het tweede onderdeel was operatie ‘Garden’, het grondoffensief. De luchtlandingen van ‘Market’ moesten de ‘grasmat’ uitrollen voor ‘Garden’. Doel van dit grondoffensief was om de zuidelijk gelegen geallieerde troepen – specifiek het 50.000 man tellende Britse 30e Legerkorps – via de corridor Eindhoven, Arnhem en Nijmegen te laten doorstoten naar het IJsselmeer, om zo de Duitse troepen in West-Nederland de pas af te snijden. Hierbij zou het Canadese Eerste Leger proberen om Amsterdam en Rotterdam in te nemen. Dit voor een betere bevoorrading van de geallieerde troepen. Verder dienden de Britse en Amerikaanse troepen op te rukken naar het Duitse Ruhrgebied en via daar naar Berlijn.

Waarom via Nederland en niet via Frankrijk?

Operatie Market Garden kwam uit de hoge hoed van de Britse generaal Bernard Law Montgomery. Met tegenzin had generaal Dwight Eisenhower aan Montgomery toestemming verleend om het gewaagde plan ten uitvoer te brengen. Na de Landing bij Normandië (juni 1944), trokken de geallieerden geleidelijk verder richting Duitsland.

Duitsland aanvallen via Frankrijk leek echter ondoenlijk. Van het Duitse Kleef – ten oosten van Nijmegen – tot aan de Zwitserse grens, iets boven Basel, lag namelijk de Duitse Siegfriedlinie. Deze 630 kilometer lange verdedigingscorridor leek nagenoeg onneembaar, maar was dat (achteraf bezien) niet.

Een offensief plan met veel zwakke plekken

De aanvalsplannen van de geallieerden vertoonden meerdere zwakke plekken. Ten eerste duurde de hele voorbereiding van Market Garden niet meer dan een week. Dat is vrij kort voor een grote militaire operatie.

Een tweede zwakke punt was de uitgestrektheid van het beoogde front, dat circa 120 kilometer lang was. Er vonden drie luchtlandingen plaats, waarbij elke groep zo’n 40 kilometer moest bestrijken. Tussen de steden Eindhoven, Arnhem en Nijmegen lagen uitgestrekte stukken land, die moeilijk te veroveren waren. Men landde, om grote verliezen te voorkomen, verder op vrij grote afstand van de oorspronkelijke doelen. Dit gaf de Duitsers de gelegenheid om hun verdediging op orde te maken en zich te hergroeperen.

Een derde complexe factor was dat de aanvoerroute van de geallieerde troepen over smalle en hoger gelegen routes liepen, zonder dat er alternatieve wegen waren. Dat had twee negatieve consequenties. Eén: deze routes waren, vanwege hun hogere ligging, gemakkelijk te bestoken door Duitse troepen. Twee: als de voorste vervoermiddelen van de aanvoer uitgeschakeld werden, liepen de achterliggers vertraging op of konden de rest niet doortrekken.

Een vierde punt was de arrogante opstelling van met name de Britten, als zou het klusje wel even geklaard worden. De ondergrondse in Nederland had onder meer gewaarschuwd – met als bewijs fotomateriaal – dat er veel tanks van de SS-Panzerdivisie bij Arnhem gestationeerd waren. Deze waarschuwing van het Nederlandse verzet werd door de Britse legerleiding echter genegeerd.

Verder, dat is een vijfde punt, was er een probleem met de plaatsbepaling van de dropzones. Deze lagen te ver van Arnhem af, waar de verkeersbrug een belangrijk doelwit was. Hierdoor moesten wapens en ander materieel lopend naar Arnhem gebracht worden, indien dat al mogelijk bleek. De geallieerden beschikten hierdoor niet over de benodigde wapens en materialen om optimaal de strijd aan te kunnen gaan.

Ten zesde: voor de droppings van het materieel waren meerdere vluchten nodig, verspreid over enkele dagen. Dit maakte de droppings kwetsbaar, waardoor er veel materieel en wapens in Duitse handen vielen.

Een laatste misser was het feit dat de Britten het 15e Duitse leger uit Zeeland niet tegenhielden. Deze troepenmacht sloot zich bij andere Duitse groepen aan bij Arnhem. Hierdoor hadden de Duitsers aanzienlijk meer slagkracht in de strijd.

Tijdlijn Operatie Market Garden

De Slag om Arnhem kan ook goed in een tijdlijn weergegeven worden, om te laten zien hoe deze verliep en wat er – voor de geallieerden – zoal misging.

Belangrijkste gevolgen van Market Garden

Operatie Market Garden staat bekend als de laatste triomf van de Duitse Wehrmacht in West-Europa. De geallieerden verloren in ruim een week liefst 17.000 man. De Duitsers hadden tussen de 8.000 en 13.000 doden te betreuren. Indirect kostte, zo stelt historicus Antony Beevor in zijn boek De Slag om Arnhem (2018), Operatie Market Garden ook duizenden verzetsmensen het leven. De Duitsers wilden namelijk wraak en intensiveerden hun jacht op het Nederlandse verzet. Volgens Beevor kan de meerderheid van de in totaal 3000 executies van verzetslieden gerelateerd worden aan de mislukte militaire operatie Market Garden.

Ook de materiële verwoesting in steden van Nijmegen en Arnhem, en de verplaatsing van duizenden inwoners van deze en andere steden, was een direct gevolg van Market Garden.

Het ultieme doel van Market Garden – nazi-Duitsland verslaan, uiterlijk eind december 1944 – werd niet behaald. Daarentegen zou de Tweede Wereldoorlog op het Europese continent nog ruim een half jaar voortduren, met honderdduizenden zinloze slachtoffers als gevolg. Wél leidde Market Garden ertoe dat in het zuiden van Nederland diverse gebieden bevrijd werden.

Volgens Lou de Jong was het mislukken van Operatie Market Garden een geluk bij een ongeluk en bleef West-Nederland hierdoor gespaard voor erger. In de Randstad zat namelijk een enorme Duitse troepenmacht, die – als ze zou zijn ingesloten – vermoedelijk met grof geweld tekeergegaan zou zijn om uit te breken.

Anderzijds zou je tegen De Jongs stellingname kunnen inbrengen dat bij een geslaagde Operatie Market Garden de Hongerwinter, die aan 20.000 mensen het leven kostte, wellicht voorkomen had kunnen worden als dit gebied veroverd was geweest.

Brug te ver

De Britse regisseur Richard Attenborough bracht in 1977 een beroemd geworden film uit waarin Operatie Market Garden en met name de strijd rondom Arnhem centraal staat: A Bridge Too Far. De film is gebaseerd op een enkele jaren eerder verschenen boek van Cornelius Ryan. Hoewel de film goed werd ontvangen en ook een kassucces werd, was er ook kritiek op een aanzienlijk aantal historische onjuistheden in de film. Dankzij de populariteit van de film werd “Dat is een brug te ver” een bekende uitdrukking in de Nederlandse taal, meestal gebruikt om aan te geven dat iets “te hoog gegrepen” is.

Boek: Antony Beevor – De Slag om Arnhem

Bronnen ▼