Petrus Datheen – Mogelijke auteur Wilhelmus

De zestiende-eeuwse predikant Petrus Datheen (1531-1588) is bekend geworden als berijmer van de psalmen uit de Bijbel. Zijn naam wordt door onderzoekers ook in verband gebracht met het auteurschap van het Wilhelmus.

Het is nog steeds niet onomstotelijk vastgesteld wie de exacte auteur van het Wilhelmus was. Petrus Datheen is naast Marnix van Sint-Aldegonde een mogelijke kandidaat. Datheen werd in mei 2016 door een Vlaams-Nederlandse onderzoeksgroep voor de eerste keer, na uitgebreid computeronderzoek, vermeld als potentiële schrijver van het Wilhelmus.

Overigens wordt de Psalmberijming van Datheen uit 1566 tegenwoordig, zo schatte journalist Jan van’t Hul in augustus 2018, tegenwoordig in Nederland nog in ongeveer 29 kerkelijke gemeenten gezongen. Het betreft kerken van gereformeerd-bevindelijke signatuur.

Jonge jaren van Petrus Datheen

Petrus Datheen – ook wel Petrus Dathenus of Pieter Datheen genoemd – werd geboren in de eerste helft van de zestiende eeuw, zo’n veertien jaar nadat met Maarten Luthers 95 stellingen in Europa de Reformatie van de grond kwam. Datheen zag het levenslicht in het Noord-Franse stadje Cassel, ergens in het jaar 1531. Hij groeide op in een karmelietenklooster in Ieperen en wilde priester worden. Omstreeks 1550, tijdens het bewind onder de katholieke keizer Karel V, maakte hij een verbranding mee van een ‘ketter’, waarop hij brak met de Rooms-Katholieke Kerk.

Vanwege de Spaanse vervolging woonde Petrus Datheen enige tijd in Londen en Oost-Friesland en, vanaf 1555, in Frankfurt am Main in het Heilige Roomse Rijk. In die tijd volgde hij een opleiding tot predikant. In 1562 trad hij aan als predikant in Frankenthal in de Pfalz. Hier vertaalde Datheen onder meer de Heidelbergse Catechismus (1563) en de 150 Geneefse psalmen (1566) in het Nederlands. Van 1566 tot 1773 was Datheens psalmberijming van Datheen de meestgebruikte liedbundel in de zogenoemde Nederduits Gereformeerde Kerk, de voorloper van de later Nederlands Hervormde Kerk (1816), die in 2004 opging in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Toch stond Datheens berijming al meteen onder kritiek, omdat deze nogal houterig zong. Daarom werd in 1773 een nieuwe psalmberijming ingevoerd, waaruit tegenwoordig in veel hervormde en bevindelijk-gereformeerde kerkgenootschappen nog steeds gezongen wordt.

Datheen trad in 1578 aan als voorzitter van de Synode van Dordrecht. Van 1578 tot 1584 was hij actief als calvinistisch stadspredikant in Gent. Tijdens zijn verblijf in Gent kreeg Petrus Dathenus een dispuut met Willem van Oranje over de geloofsvrijheid en de rol van de staat. Oranje stelde dat iedereen, ook katholieken, hun geloof zouden mogen belijden. Datheen was het hiermee niet eens en meende dat de overheid rooms-katholieke kerken moest verbieden. Hierop, halverwege oktober 1584, werd Datheen ongeveer twee maanden gevangengezet in Gent. Over deze tijd lezen we bij B. de Graaf (op theologienet.nl, pag.107) het volgende:

“Nadat hij gedurende acht weken de ongemakken en de somberheid der gevangenis geleden had, werd hij eindelijk op 12 december onder borgstelling van drie burgers ontslagen en kreeg hij verlof zijn intrek te nemen in de woning van Gillis van der alle, een van zijn drie edelmoedige borgen. Vanhier diende hij, na verloop van veertien dagen, een verzoekschrift in bij het Utrechtse gerecht, dat de 28e december met een gunstige uitslag werd bekroond. Hij werd ontslagen van afgelegde beloften en herkreeg zijn vrijheid.”

Na zijn gevangenschap verliet Petrus Datheen de Nederlanden. Hij verbleef in verscheidene Noord-Duitse steden, tot hij zich in 1587 in de plaats Elbing in Oost-Pruisen vestigde. Hier overleed Datheen op 17 maart 1588 op 57-jarige leeftijd en bestelde men hem ter aarde.

Boek: De Reformatie (overzichtswerk)

Bronnen ▼