Piet Mondriaan (1872-1944) – Kunstschilder

De Nederlandse kunstenaar Piet Mondriaan is bij het grote publiek vooral bekend om zijn abstracte en non-figuratieve kunst en als grondlegger van kunstbeweging De Stijl. Een beknopte biografie van deze beroemde kunstenaar.

Piet Mondriaan werd op 7 maart 1872 geboren aan de Kortegracht in Amersfoort. In zijn geboortewoning is tegenwoordig het Mondriaanhuis gevestigd. Mondriaan’s vader, die ook Piet heette, verdiende de kost als christelijke hoofdonderwijzer en voedde zijn gezin streng christelijk op. Op latere leeftijd zou zijn zoon zich hier sterk tegen afzetten. Het leven aan de Kortegracht was niet eenvoudig. De gezinswoning verkeerde in slechte staat, onder meer doordat de gracht waaraan deze lag geregeld overstroomde en delen van de woning waterschade opliepen. Piet’s moeder Johanna had een zwakke gezondheid. Een groot deel van het huishouden kwam hierdoor op de schouders van Piet’s zus Johanna terecht.

In april 1880 verhuisde het gezin Mondriaan naar Winterswijk, waar vader Piet een nieuwe betrekking als schoolhoofd had gevonden. Naast zijn werk op school verdiende hij ook geld door tekeningen van feest- en gedenkplaten te maken. Ook zoon Piet tekende veel. Op advies van zijn vader volgde de jonge Piet Mondriaan na voltooiing van de lagere school een opleiding tot tekendocent. Maar een carrière als docent kwam uiteindelijk niet van de grond. Piet Mondriaan besloot te gaan voor het kunstenaarschap, net als zijn oom Frits die de kost verdiende met schilderijen van landschappen in de stijl van de Haagse School. Samen met zijn oom trok Piet Mondriaan geregeld de natuur in om schilderijen te maken. Volgens kenners vertonen de werken van de twee uit deze periode grote gelijkenissen.

Rijksacademie

Op twintigjarige leeftijd, in 1892, vertrok Piet Mondriaan naar Amsterdam om een opleiding tot kunstenaar aan de Rijksacademie in Amsterdam te volgen. Dit tot ongenoegen van zijn vader die weigerde de studiekosten te betalen. Dat Mondriaan zijn studie toch kon voltooien was onder meer te danken aan het Koninklijk Huis, dat hem voor een periode van twee jaar een beurs verstrekte. Hierna brak een moeilijke periode aan. Mondriaan schreef daar zelf later over:

“Op mijn 22e begon (1894/1895) een zeer moeilijke tijd voor mij. Om in mijn levensonderhoud te voorzien deed ik allerlei soorten werk: bacteriologische tekeningen maken, schilderijen kopiëren in Musea, ook gaf ik les. Toen begon ik landschappen te verkopen en ik was blij dat ik net genoeg geld kon verdienen om te doen wat ik wilde doen.”

Piet Mondriaan: een eigen stijl

In Amsterdam bouwde Mondriaan een netwerk op en ontmoette hij meer kunstenaars. Ook sloot hij zich aan bij de vereniging ‘Arti et Amicitiae’ en de schildersvereniging ‘St. Lucas’. Na de voltooiing van zijn studie bleef Mondriaan aanvankelijk in Amsterdam. Geld verdiende hij vooral met landschapsschilderijen. Na enige tijd kwam hij er echter achter dat de aangeleerde methodes en manieren van de Rijksacademie eigenlijk helemaal niet bij hem pasten. Het Mondriaanhuis schrijft daarover in zijn vaste presentatie:

“Daar, in Amsterdam, begint de ontwikkeling van zijn eigen stijl – die niet meer ophoudt.”

In Amsterdam raakt Mondriaan onder de invloed van voorlopers als Breitner en Isaac Israëls. Ook liet hij zich inspireren door het symbolisme, om zich daarna weer voor lange tijd te richten op de landschapsschilderkunst. Regelmatig was Mondriaan ook buiten de stad te vinden. Met name het Zeeuwse landschap was een belangrijke bron van inspiratie, met de vuurtoren van Westkapelle als één van de bekendste voorbeelden. Invloed van het werk van Vincent van Gogh is bijvoorbeeld te zien in het werk Molen bij zonlicht.

Zijn hele leven zou Piet Mondriaan op zoek blijven naar de volmaakte compositie. Een kunstwerk dat ontdaan was van alle bindingen met de uiterlijke wereld. Uiteindelijk zou Mondriaan zo komen tot werken die beperkt waren tot nog maar enkele essentiële factoren, zoals rechte lijnen, rechthoeken en drie primaire kleuren (rood, geel en blauw) met daarbij de schakeringen zwart en wit. Kort voor zijn overlijden stelde Mondriaan ooit:

“Ik denk dat het destructieve element te veel wordt verwaarloosd in de kunst.”

Destructie was voor Mondriaan gekoppeld aan evolutie. Door weg te laten creëerde hij feitelijk dus méér. De weg naar deze harmonieuze eigen stijl waarbij de techniek van het weglaten letterlijk tot kunst verheven werd was lang. Wie de kunstwerken van Mondriaan chronologisch bekijkt ziet hoe de kunstenaar stukje bij beetje meer elementen begint weg te laten en zich uiteindelijk ontwikkelt tot een van de grondleggers van het neoplasticisme, een kunsttheorie waarin geometrische elementen centraal staan. In Mondriaan’s ontwikkeling speelde ook de theosofie een rol. De kunstenaar verdiepte zich in deze universele religieuze filosofie, die onder meer geïnspireerd was op het werk Geheime Leer van Helena Blavatsky. In Mondriaan’s triptiek Evolutie (1910-11) is theosofische symboliek terug te vinden.

Parijs

In 1912 verhuisde Mondriaan naar Parijs, waar hij zijn naam verkortte tot Piet Mondrian (toepasselijk een anagram van ‘I paint modern’). De kunstenaar maakte hier kennis met het werk van Picasso en leerde moderne kunstenaars als Diego Rivera en Amedeo Modigliani kennen. Mede onder invloed van het kubisme, werd het werk van Mondriaan in deze periode steeds abstracter. In 1914 keerde Mondriaan terug naar Nederland om zijn zieke vader te bezoeken. Vanwege het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was het hierna niet mogelijk terug te keren naar Frankrijk en verbleef hij noodgedwongen in Nederland.

De Stijl

Mondriaan vestigde zich in kunstenaarsdorp Laren. Veel kunst maakte hij in deze periode niet, maar hij schreef wel veel en ontwikkelde eigen theorieën die hij deelde met collega’s als Bart van der Leck, Theo van Doesburg en Vilmos Huszár. In 1917 richtte Mondriaan met hen een eigen kunsttijdschrift op: De Stijl. Leden van dit tijdschrift (en uiteindelijk de kunststroming) streefden naar een radicale hervorming van de kunst, waarbij vooral ruimte was voor geometrische vormen, primaire kleuren en horizontale en verticale lijnen. Samen met architect Theo van Doesburg was Piet Mondriaan dé drijvende kracht achter de abstracte kunstbeweging. Het Mondriaanhuis:

“De Stijl groeit in de loop van honderd jaar uit tot een ‘merk’ van formaat. Van een bescheiden tijdschrift wordt het de naam van een hele kunststroming. Dat is opvallend, want de kunst van de leden heeft meer verschillen dan overeenkomsten. De Stijl is geen stijl, maar een manier om revolutionaire ideeën over kunst te delen en te ontwikkelen.”

Na de Eerste Wereldoorlog keerde Mondriaan terug naar Parijs (1919) waar hij wat teleurgesteld was over het feit dat de kubisten zich in de tussentijd nauwelijks leken te hebben ontwikkeld, terwijl hij zelf met De Stijl nieuwe visies en ideeën over ‘de kunst’ had geformuleerd. Vanuit Parijs besloot Mondriaan verder te gaan op de ingeslagen weg, maar in de lichtstad sloegen zijn vernieuwende werken aanvankelijk niet erg aan. Om toch in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien besloot Mondriaan zo nu en dan ook bloemen te schilderen.

New York

Dankzij zijn goede internationale contacten wist Mondriaan in de loop van de jaren twintig toch steeds meer aandacht te krijgen voor zijn abstracte werk. Zijn werk werd geregeld geëxposeerd en zijn ateliers werden artistieke trekpleisters. Kort voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak verruilde Mondriaan de stad Parijs voor Londen. Toen die stad steeds vaker gebombardeerd werd door de nazi’s, verkaste Mondriaan naar New York. Daar brak de zeventigjarige kunstenaar definitief door. Door velen werd hij beschouwd als dé voorman van de abstracte kunst. In zijn periode in New York maakte Mondriaan ook nauwer kennis met de boogiewoogie- en bluesmuziek. Mondriaan, altijd al dansliefhebber geweest, liet zich bij het maken van zijn werk Broadway-Boogie-Woogie (1942/43) inspireren door die muziek.

Victory Boogie Woogie

Een van de bekendste kunstwerken van Piet Mondriaan is Victory Boogie Woogie (1942-44). Het is zijn laatste, onvoltooide werk. Eind jaren negentig kocht de Nederlandse staat dit werk aan voor 80 miljoen gulden. Tegenwoordig is het te bewonderen in het Gemeentemuseum in Den Haag. Uit brieven en getuigenissen blijkt dat Mondriaan het werk gedurende de laatste tien dagen van zijn leven nog grondig aanpaste. Victory Boogie Woogie bevat naast gekleurde vakken in olieverf ook veel gekleurde stukjes tape, waarmee Mondriaan de verschillende kleurpatronen wilde testen. De kunstenaar overleed voordat hij deze tape kon vervangen door verf aan een longontsteking. Bij het maken van het beroemde werk liet Mondriaan zich onder meer inspireren door het stratenplan van New York. De naam Victory Boogie Woogie komt overigens niet van Mondriaan zelf, maar is vermoedelijk aan het werk gegeven door een nazaat die zich daarbij liet inspireren op Mondriaan’s eerdere werk Broadway-Boogie-Woogie.

Mondriaan werd in bijzijn van veel van zijn vrienden en collega’s begraven op de Cypress Hill Cemetery in New York.

Liefdesleven

Piet Mondriaan trouwde nooit, maar was wel twee keer verloofd. In 1905 verloofde hij zich met Greta Heijbroek. Van een huwelijk kwam het echter niet. Rond 1911 verbrak Mondriaan de verloving. Hij had zich naar eigen zeggen laten verblinden door Greta’s schoonheid waardoor hij zelfs de kunst enige tijd uit het oog was verloren. Iets wat hij problematisch vond. Op bijna zestigjarige leeftijd verloofde Mondriaan zich een tweede keer. Nu met de veel jongere Lily Bles (21). Op aandringen van haar vader, die bezwaar had tegen het grote leeftijdsverschil, werd deze verloving verbroken.

Het merk Piet Mondriaan

Na zijn dood bleef Mondriaan populair. Zijn bekendheid groeide zelfs, onder meer doordat zijn late kunstwerken als inspiratiebron werden gebruikt door andere kunstenaars en ontwerpers. Bekend is bijvoorbeeld de Mondriaanjurk die de Franse couturier Yves Saint Laurent in 1965 maakte. Ook in de commerciële wereld was het werk van Mondriaan gewild. Hiervan getuigen bijvoorbeeld objecten als Mondriaan-sokken, -mokken, -klokken en -badpakken.

Het Gemeentemuseum in Den Haag bezit met ruim driehonderd werken de grootste collectie Mondriaans ter wereld.

Boek: Piet Mondriaan – De man die alles veranderde

Video: Het geheim van de Meester Piet Mondriaan

Bronnen ▼