Prins Bernhard – Omstreden echtgenoot van Juliana

Prinsl Bernhard (1911-2004) – alias “Schavuit van Oranje” naar een dramaserie over hem uit 2010 – was de echtgenoot van voormalig koningin Juliana en vader van onder meer voormalig koningin Beatrix. Hij trok vaak veel media-aandacht vanwege zijn omstreden gedrag. Wie was prins Bernhard eigenlijk als persoon?

Prins Bernhard kwam regelmatig in opspraak, onder meer vanwege zijn NSDAP-lidmaatschap in de jaren 1930, de huwelijksperikelen ten tijde van onder meer de affaire Greet Hofmans (1956) en de Lockheed-affaire (1976). Anderzijds is Bernhard een veelgeprezen en meermalen onderscheiden man, met name vanwege zijn anti-nazistische opstelling gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Geboorte en jeugd van prins Bernhard

Bernhard, Prins van Lippe-Biesterfeld en later Prins der Nederlanden, werd geboren in Jena op 28 of 29 juni 1911, onder de naam Bernhard Friedrich Eberhard Leopold Julius Kurt Carl Gottfried Peter Graf von Biesterfeld. Bernhard groeide, zo beschrijft biografe Annejet Van der Zijl, op in een antisemitische en verarmde familie van adellijke afkomst, die sociaal gekwetst was vanwege verloren aanzien en een agressief antidemocratisch karakter had. De Duitse hoogadel kotste de familie Biesterfeld uit…

Zijn jeugdjaren bracht Bernhard – die in 1916 van zijn vader de titel Prinz zur Lippe-Biesterfeld kreeg – door op het ouderlijk landgoed Wojnowo, in de buurt van de stad Bomst in de provincie Posen (West-Pruisen). Hij kreeg tot zijn twaalfde jaar privéles. Vanaf april 1924 ging Bernhard naar het Pädagogium, een jongenskostschool in de plaats Züllichau. In 1926 belandde hij op het elitaire Arndt-Gymnasium in Berlijn. Daar haalde hij drie jaar later zijn diploma. Vervolgens studeerde hij rechten, onder meer aan de universiteiten van Berlijn en München. In 1935 trad Bernhard in dienst van het chemieconcern IG Farben, waar hij dag in, dag uit met de post bezig was.

In zijn studententijd had Bernhard zich aangesloten bij de NSDAP. NIOD-historicus Gerard Aalders en historicus Coen Hilbrink onthulden in 1996 het bewijs dat Bernhard op 1 mei 1933 stond ingeschreven als NSDAP-lid. Bernhard ontkende deze aantijging. Wel gaf Bernhard in 1962 toe dat hij als aspirant-lid betrokken was geweest bij Hitlers Sturmabteilung (SA) en de Schutzstaffel (SS). Ook bleek Bernhard tijdens zijn studietijd in Berlijn lid te zijn geweest van de nationaalsocialistisch georiënteerde Deutsche Studentenschaft.

September 2023 werd duidelijk dat prins Bernhard zijn lidmaatschapskaart van de NSDAP nooit vernietigde. Het document werd aangetroffen in zijn privé-archief en vrijgegeven door het Koninklijk Huisarchief.

Volgens historicus Lou de Jong heeft Bernhard wacht gehouden tijdens de Nacht van de Lange Messen van 30 juni op 1 juli 1934, toen Adolf Hitler de oppositie binnen zijn eigen partij uitschakelde.

Het huwelijk met Juliana: omstreden muziekkeuze (1937) en buitenechtelijke relaties

Op 8 september 1936 verloofden Bernhard zich met Juliana. Vier maanden later, op 7 januari 1937, stapten beide tortelduifjes in het huwelijksbootje. Op het galafeest dat twee dagen voor hun huwelijk werd georganiseerd en waarop allerlei Nederlandse en Duitse prominenten verschenen, draaide men het Horst Wessel-lied. De toenmalige koningin Wilhelmina stónd erop dat dit lied ten gehore gebracht werd. De bekende huisdirigent van de Oranjes, dr. Peter van Anrooy, weigerde echter principieel om dit lied te dirigeren en werd op staande voet ontslagen.

Over het problematische huwelijk van Juliana en Bernhard deed onder meer historica Jolande Withuis een boek(je) open in Juliana. Vorstin in een mannenwereld (2016). Zo onthulde ze dat Bernhard in Paleis Soestdijk een 16-jarig meisje betastte en zoende, en een vrouwelijk lid van Juliana’s toneelclub in Paleis Soestdijk werd aangerand.

Eigenlijk raakte het huwelijk tussen Juliana en Bernhard al tijdens de Tweede Wereldoorlog failliet, toen Bernhard in Londen zat en Juliana in Canada. Bernhard was in die tijd en de jaren erna ook druk met allerlei seksuele escapades, die tot minstens twee buitenechtelijke kinderen leidden: Alicia de Bielefeld (1952) en Alexia Grinda (1967). Tijdens zijn verblijf in Londen hield Bernhard, zo toonde Cees Fasseur aan, er minstens twee vriendinnen op na: lady Ann Orr-Lewis en lady Penelope Aitken.

Na de Tweede Wereldoorlog leefde het paar vaak langs elkaar heen. Juliana overwoog tweemaal te scheiden van Bernhard, maar Bernhard zelf – in september 1956 smeekte hij haar niet te scheiden – en politiek-Den Haag staken hier een stokje voor. Juliana en Bernhard kregen samen vier kinderen Beatrix (1938) – van 1980-2013 koningin der Nederlanden -, Irene (1939), Margriet (1943) en Christina (1947).

Volgens historicus Gerard Aalders heeft Bernhard geprobeerd om via minister-president Willem Drees Juliana uit de ouderlijke macht te zetten

Bernhard tijdens de Tweede Wereldoorlog

Het beeld dat prins Bernhard tijdens de oorlog een echte ‘oorlogsheld’ was, is later ook door historici genuanceerd. Met name in de biografie Bernhard. Een verborgen geschiedenis (2010) van Annejet van der Zijl. Volgens Van der Zijl was Bernhard een wat zielig jongetje, dat zichzelf na de oorlog het imago van ‘oorlogsheld’ aanmat. Historicus Gerard Aalders vertelde in een interview in De Volkskrant het volgende over Bernhard:

Hij was een gewetenloze, gierige, over het paard getilde, egocentrische man. (…) Al in het eerste huwelijksjaar, toen Juliana zwanger was, ging hij vreemd. Niet alleen op Soestdijk deden de vrouwen de deur op slot ook als hij op reis was. Het was een man met een zware feodale instelling. Hij heeft zichzelf na de oorlog slim als oorlogsheld gepresenteerd, terwijl hij in Groot-Brittannië alleen maar heeft feestgevierd. Koning George heeft over prins Bernhard gezegd: ‘Hij is de enige die van de oorlog heeft genoten.’ Doordat Bernhard zich na de bevrijding in een jeep als eerste de stad liet binnenrijden, heeft hij het imago van verzetsheld weten te creëren.

Prins Bernhard verbleef tijdens de oorlog overwegend in Londen. Op 13 november 1940 werd hij hoofdverbindingsofficier tussen de Nederlandse en Britse strijdkrachten. Op 5 mei 1945 was Bernhard aanwezig bij het overleg in Hotel De Wereld in Wageningen. Daar werd door de Duitse generaal Johannes Blaskowitz en de Canadese generaal Charles Foulkes gesproken over de capitulatievoorwaarden van het Duitse leger in Nederland overeen. De ondertekening van de overgave vond later plaats.

Greet Hofmans-affaire (1956)

Op 13 juni 1956 publiceerde het Duitse weekblad Der Spiegel een onthullend artikel. Hierin stond dat koningin Juliana onder invloed zou staan van een zekere Greet Hofmans, een soort ‘moderne Raspoetin’. De titel van het artikel luidde ‘Zwischen Königin und Rasputin‘. De redactie van het Duitse blad was getipt, naar later bleek door prins Bernhard, over een op het Nederlandse hof aanwezige gebedsgenezers. Als een soort Raspoetin zou zij koningin Juliana onder haar invloed hebben gebracht en haar extreme pacifistische ideeën bijbrengen, ideeën die op het hoogtepunt van de Koude Oorlog omstreden waren.

Historici noemen de Greet Hofmans-affaire ook wel ‘Soestdijk-affaire’, vanwege het feit dat de relatie tussen Juliana en Prins Bernhard tijdens de affaire ernstig verslechterde. Gerard Aalders merkte over de Greet Hofmans-affaire, die volgens hem beter de Bernhard-Juliana-crisis genoemd zou kunnen worden, het volgende op:

Een scheiding zou een regelrechte ramp voor Bernhard zijn geweest. Weg status, privileges, plezierreizen, paleizen, snelle auto’s. Bernhard schoof alle schuld op Hofmans en liet zijn eigen wangedrag uiteraard buiten beeld.

Lockheed-affaire (1976)

In 1976 besloot het kabinet-Den Uyl dat prins Bernhard met al zijn zakelijke activiteiten moest stoppen. Bernhard werd tevens ontheven van zijn belangrijkste militaire functies. De naam van de prins was in verband gebracht met een groot corruptieschandaal, dat bekend is komen te staan als de Lockheed-affaire. Hierbij zou prins Bernhard liefst 1,1 miljoen dollar aan steekpenningen in ontvangst hebben genomen van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed. Het kabinet-Den Uyl stelde een zogenaamde Commissie van Drie in die de aantijgingen onderzocht. Uiteindelijk volgde er geen strafrechtelijk onderzoek. Bernhard moest wel publiekelijk erkennen dat hij fouten had gemaakt en stoppen met zijn zakelijke werkzaamheden. Zo stapte Bernhard na de Lockheed-affaire uit verscheidene commissariaten, zoals Fokker, de KLM en de Koninklijke Hoogovens.

Overlijden van Bernhard

Tijdens zijn leven onderging prins Bernhard ruim vijftig operaties, meestal in het Academisch Ziekenhuis Utrecht. Op 17 november 2004 maakte de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) bekend dat Bernhard aan longkanker leed. Twaalf dagen later volgde het bericht van een tweede, kwaadaardige tumor in Bernhards darmen. Prins Bernhard overleed kort daarna, op 1 december 2004.

Kort vóór zijn overlijden belde Bernhard nog met historicus Gerard Aalders, aldus laatstgenoemde in een interview:

Een week voor zijn dood heeft Bernhard mij gebeld. Ik dacht eerst dat het een grap was maar hij kwam verhaal halen. Hij zei: ‘Het gaat slecht met mij maar ik wil dat u weet dat alles wat u heeft geschreven niet waar is.’ Ik ging daartegen in. Maar toen werd hij boos en zei hij: ‘Ik betaal dit gesprek, u luistert naar mij.’ Typerend voor Bernhard.

Nieuwe biografie van Bernhard op komst

In januari 2017 werd bekend dat schrijver Dik van der Meulen bezig is met een nieuwe biografie van prins Bernhard. Deze biografie, die verschijnt bij Querido, gaat vooral over Bernhards leven vanaf 1936 en is feitelijk een vervolg op de veelbesproken biografie uit 2010 van Annejet van der Zijl: Bernhard. Een verborgen geschiedenis (2010).

Bronnen ▼