Marcus Frederik de Vries (1897-1942) was een Amsterdamse kunstverzamelaar die, met journalist Frans Goedhart, al voor de oorlog campagne voerde tegen de Nederlandse neutraliteitspolitiek. Tijdens de bezetting voorzag hij Goedhart van fondsen voor diens illegale publicatie Nieuwsbrief van Pieter ’t Hoen. Ook toen de Nieuwsbrief uitgroeide tot nationaal verzetsblad Het Parool bleef De Vries medefinancier.
Op 9 juli 1942 deed de politie een inval bij Goedhart, waar De Vries net op bezoek was. Na een kort verblijf in Westerbork werd hij
op 15 juli op transport gesteld naar Auschwitz, waar hij drie dagen later ter dood werd gebracht. Vanuit Westerbork stuurde de getrouwde De Vries nog een ansicht naar een vroegere minnares met wie hij een zoon had. Hij schreef:
Beste Anne, Haal weg D.Willinkplein 3-2, Amsterdam, Schelfhout, Zandweg boerenhuis met bos, Pieter G. van Os, winter met herten, Jacob van Loo, Bloemstilleven, Abram Govaerts, Italiaanse Bergen, B.C.Koekoek, Landschap met watermolen en boer vee Anne voor 5/9-’29. Hartelijke groeten, V.
De Vries wilde hiermee vijf schilderijen, waaronder twee werken die Christie’s nu aanbiedt, schenken aan hun kind dat op 5 september 1929 was geboren. Zijn hele huis werd echter leeggeroofd. Moeder en zoon bleven met lege handen achter.
In 2002 kreeg de zoon de briefkaart onder ogen die De Vries hem decennia eerder had gestuurd. Hij vroeg Bureau Herkomst Gezocht op zoek te gaan naar de schilderijen, waarvan er drie werden teruggevonden in de Nederlands Kunstbezitcollectie, een verzameling van ongeveer 4.500 kunstobjecten die na de oorlog uit Duitsland werden teruggehaald. Zo kwamen in 2004 alsnog drie schilderijen van De Vries terecht bij zijn zoon, die het belangrijkste stuk, de Koekkoek, in bruikleen gaf aan Rijksmuseum Twenthe.
Veilinghuis Christie’s biedt volgende week dinsdag Winterlandschap met Herten van Pieter Gerardus van Os en Zomer op de Boerderij van Andreas Schelfhout aan.
Collectiestuk Hitlermuseum
Een ander bijzonder schilderij dat geveild wordt is Gezicht op de Haarlemse St. Bavo Kerk van Gerrit Adriaensz. Berckheyde. Slagerszoon Berckheyde (1638-1698) kreeg schilderles van Frans Hals en zijn oudere broer Job. Na met zijn broer een aantal jaar te hebben gereisd vestigde hij zich in 1660 weer in zijn geboortestad Haarlem. Daar legde Gerrit hij zich toe op het maken van stadsgezichten – naast Haarlem vooral Amsterdam en Den Haag.
Topstukken van Berckheyde kwamen terecht in onder andere het Rijksmuseum, het Louvre en de Hermitage. Toen Hitler in 1938 plannen ontvouwde voor een Führermuseum wilde hij daarom ook werk van de Haarlemse stadsschilder aan zijn collectie toevoegen. Het nooit gerealiseerde museum moest verrijzen in Linz, de Oostenrijkse stad waar Hitler opgroeide. Hij bracht persoonlijk talloze wijzigingen aan in een door Albert Speer ontworpen complex, dat naast het museum met een zuilenfaçade van honderdvijftig meter ook plaats bood aan een bibliotheek, wapenmuseum, theater en het Adolf Hitler Hotel.
Om het museum te vullen stelde hij Hans Posse, directeur van de Dresden Gemäldegalerie, aan als hoofd van de Sonderauftrag Linz. Deze commissie opende ‘innamekantoren’ door heel Europa en verzamelde duizenden meesterwerken van onder andere Vermeer, Breughel, Durer, Fragonard, Rembrandt en Rubens. Ook in Nederland werden stukken aangekocht, vaak voor afpersprijzen maar niet zelden ook voor de volle marktwaarde. Dat laatste was het geval met de Berckheyde, in 1940 bij de Amsterdamse handelaar P. de Boer aan Hitlers verzameling toegevoegd voor 10.000 Reichsmark.
Na de oorlog werd het schilderij in beslag genomen door de geallieerden, die het op 29 April 1946 retourneerden aan Nederland. Sindsdien heeft het werk diverse eigenaars gehad waaronder de privé-verzamelaar die het nu bij Christie’s op de markt brengt.
- Boek: Hoe de geallieerden de Europese kunstschatten redden
- Boek: De ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de veiling ‘Oude Meesters en Romantische schilderijen’ worden dinsdag 1 november ruim tweehonderd kunstwerken aangeboden, waaronder werken van Cornelis Springer en Pieter Codde. De kijkdagen openen op vrijdag 28 oktober en zijn gratis toegankelijk.
