De ijzeren kerk van Santa Rosalia

Het Mexicaanse schiereiland Baja California, dat zich over een lengte van elfhonderd kilometer in de Stille Oceaan uitstrekt, dankt zijn ontstaan aan de aardplatentektoniek. Op deze smalle landtong met veel vulkanische activiteit speelt het leven zich vooral in de kuststreken af. De ingesloten Golf van California kenmerkt zich door een uniek ecosysteem van honderden vis- en zoogdiersoorten. Aan het turquoise water van deze binnenzee, omgeven door metershoge cactussen, ligt het stadje Santa Rosalia, dat zijn eigen geschiedenis heeft gecreëerd, die echter een beetje te mooi is om waar te zijn.

Santa Rosalia

Tot halverwege de negentiende eeuw was in deze uithoek van Mexico niet veel te doen, maar dat veranderde plotseling door de vondst van kopererts in de bodem. Het was een veeboer die deze bodemschat in 1868 ontdekte en al snel verspreidde zich het nieuws dat hier rijkdom te vergaren was. De gelukzoekers die dit aantrok kwamen uit alle delen van de wereld, maar vooral uit Duitsland. Ze begonnen onder uiterst primitieve omstandigheden een groeve aan te leggen, om al snel vast te stellen dat deze werkwijze onrendabel was. Daarom ging men op zoek naar investeerders die bereid waren geld te steken in de aanleg van een kopermijn met diepe schachten, installaties voor ertsverwerking en smeltovens. Het was een Franse onderneming die in 1885 toehapte om het project te financieren. Deze Compagnie du Boleo schatte de voorraad op maar liefst vijftig exploitatiejaren en stampte daarom het mijnstadje Santa Rosalia uit de grond. Voorzieningen en huisvesting voor de mijnwerkers, opzichters en ingenieurs waren namelijk een voorwaarde die de staat Mexico stelde bij het verlenen van de concessie.

Santa Rosalia groeide binnen enkele jaren uit tot één van de grotere steden op het schiereiland en zoals in iedere zichzelf respecterende stad ontstond de behoefte aan een kerkgebouw. De echtgenote van de mijndirecteur was bereid zich hiervoor in te zetten. Aangezien ze vernomen had dat er ‘prefab-kerken’ van ijzer ontwikkeld waren die binnen enkele weken tijd als een bouwpakket in elkaar gezet konden worden, reisde ze hiervoor naar Europa. Op een tentoonstelling in België zag ze een exemplaar waarvan de bouwstijl haar beviel en dat ze daarom direct aankocht.

Oorspronkelijk was de ijzeren kerk voor de Kongo ontworpen, omdat houtbouw in het tropische klimaat van die Belgische kolonie al binnen enkele jaren tijd aan de termietenvraat ten prooi bleek te vallen. Het complete geraamte bestond uit ijzeren spanten, waarop met klinknagels staalplaten bevestigd werden, net zoals men kort daarvoor scheepsrompen in elkaar was gaan zetten. Na verscheping en montage kon de kerk in 1895 worden ingewijd, waarna ze vanzelfsprekend de naam van Sint Barbara ging dragen, de patrones van de mijnwerkers. En wat was nu toepasselijker dan een metalen kerk in een stad die ook haar bestaan volledig aan de metaalwinning en -productie te danken had?

Gustave Eiffel?

Hoewel de kopermijn reeds in 1954 gesloten werd staat de kerk er nog altijd en vormt de belangrijkste bezienswaardigheid van de stad. Dat het bouwwerk ontworpen is door één van ’s werelds beroemdste ingenieurs, namelijk Gustave Eiffel (1832-1923), draagt hier in niet geringe mate toe bij. Een plaquette herinnert daar vandaag de dag nog aan.

Hoewel er meerdere versies van het verhaal bestaan zijn de inwoners van Santa Rosalia er nog altijd trots op dat hun plaats verbonden is met de bouwer van de Eiffeltoren. Zo eenvoudig blijkt het verhaal echter niet te zijn, aangezien de plaquette pas in 1987 werd aangebracht. De eerste twijfel ontstond toen enkele erfgoedexperts naar Santa Rosalia kwamen om het gebouw nader te onderzoeken.

Een Amerikaanse architectuurstudente uit Washington bracht er in 1993 maar liefst drie weken door om iedere hoek nauwkeurig op te meten. Ze concludeerde dat er geen bewijs was dat de constructie aan het geniale brein van Eiffel was ontsproten, maar dat er evenmin tegenbewijs kon worden vastgesteld. Er worden namelijk over de hele wereld bouwwerken, vooral bruggen, aan de Franse ingenieur toegeschreven, zonder dat hij er een bijdrage aan leverde.

Uiteindelijk zijn een Belgische ingenieur en Franse architect er samen in geslaagd de werkelijke constructeur van het ijzeren godshuis te achterhalen. Het bleek te gaan om een Braziliaanse ingenieur die zijn opleiding aan dezelfde polytechnische school had genoten als Gustave Eiffel: Bibiano Aristide Duclos (1853-1925). Hij bouwde niet minder dan tweehonderd huizen van metaal, maar zijn concept vond geen verdere navolging en hij raakte in de vergetelheid. Alleen de kerk van Santa Rosalia herinnert nog aan zijn oeuvre, hoewel haar inwoners hardnekkig blijven geloven dat Eiffel er de geestelijk vader van is.