Stedelijk Museum Alkmaar heeft onlangs een zogenaamd ‘Luthers kastje’ aan de collectie toe weten te voegen. Het gaat om een kabinet van ruim 55 centimeter hoog, versierd met architectonische voorstellingen in marqueterie.
Het kastje is afkomstig van landgoed Nijenburg en is aan de binnenzijde voorzien van enkele beschilderingen. De erven Van Foreest die landgoed Nijenburg bewoonden, noemden het meubel het ‘Luthers kastje’ vanwege de ongewone afbeeldingen aan de binnenkant: een kerkinterieur en portretten van bekende hervormers.
Sinds 2011 toont Stedelijk Museum Alkmaar het Luthers kastje al, als langdurig bruikleen in de vaste opstelling. Voorwaarde voor het langdurig bruikleen van de erven Van Foreest was dat het museum naar aankoop van het meubel zou streven.
Omdat het reguliere verwervingsbudget van het museum ontoereikend was, lukte dit niet direct. Museum Catharijneconvent stelde voor om het kastje gezamenlijk aan te kopen: in Alkmaar zou het stuk binnen de context van het ensemble Nijenburg kunnen worden getoond, terwijl het in Utrecht een rol zou kunnen krijgen in het verhaal over het protestantisme.
De musea wenden zich hierna tot de Vereniging Rembrandt. Tijdens de bespreking van het subsidieverzoek kwam de Vereniging Rembrandt tot de conclusie dat het kwetsbare meubel het meest gebaat zou zijn bij één standplaats, en dat het vanwege zijn historische band met Nijenburg het beste in Alkmaar paste.
Portretten en kerkinterieur
Het bestuur van de vereniging stelde hierop voor dat Stedelijk Museum Alkmaar het stuk zelfstandig zou aankopen, maar met een ruimere subsidie dan de vereniging normaal gesproken geeft. Het Museum Catharijneconvent krijgt het intrigerende kastje wél in bruikleen voor zijn tentoonstelling over de Reformatie in 2017.
“Het Luthers kastje is in gesloten toestand een ingetogen maar mooi pronkkabinet. Drie zijden zijn voorzien van marqueteriepanelen met architectonische perspectieven, die deels teruggaan op ontwerpen van kunstenaar-architect Hans Vredeman de Vries (1526-1609). Wanneer het deurtje wordt geopend, blijkt de achterkant ervan te zijn beschilderd met een Bijbelse scène: Christus en de Samaritaanse vrouw (Joh. 4: 1-30). Ook wordt een front zichtbaar met tien lades die aan de buitenzijde zijn gedecoreerd met een eenvoudig bloemstilleven. De grootste verrassing wacht echter als de lades worden opengetrokken. Op de bodems van de negen kleine lades zijn de portretten en het kerkinterieur te vinden.”
Susanna van Steenwijck
De beschilderingen zijn om nog een reden opmerkelijk. Zowel de Bijbelse scène als het kerkinterieur is gesigneerd door Susanna van Steenwijck, geboren Gaspoel (na 1602/03 -1664?), de vroegst bekende architectuurschilderes in de Nederlanden. Werken van haar hand zijn zeldzaam, misschien omdat ze verscholen gaan onder de naam van haar echtgenoot, Hendrick van Steenwijck de Jonge (1580-1649).
In Nederlandse musea bevinden zich slechts twee andere met zekerheid aan Susanna toe te schrijven schilderijen (Leiden, Museum De Lakenhal en Zwolle, Stedelijk Museum). De schilderingen in het pronkkabinetje in Alkmaar gedateerd op 1664, het vermoedelijke sterfjaar van de schilderes.
