De bekende Oostenrijkse schrijver van Stefan Zweig (1981-1942) publiceerde in 1935 in Duitsland een biografische roman over het leven van Maria Stuart, ook wel bekend als Mary, Queen of Scots. Enkele jaren geleden verscheen dit werk in een nieuwe Nederlandse vertaling bij uitgeverij IJzer. Paul Veevaete las het boek:
Maria Stuart
Het is weinig schrijvers gegeven om over een historische figuur een biografie te schrijven die leest als een thriller, een spannende literaire thriller bovendien… Ook een lezer die minder geneigd is een biografie ter hand te nemen van een historische figuur (Mary, Queen of Scots ; 1542- 1587) uit de zestiende eeuw zal aan dit literaire werk van Stefan Zweig vast enkele uren puur leesgenot beleven. Het zeer bewogen, turbulente leven van Maria Stuart, vol intrige en passie – “Geen vrouw is op een meer uiteenlopende wijze getekend als zij, nu eens als moordenares, dan als martelares, als dwaze intrigante en als hemelse heilige.” – staat hiervoor garant. Maar meer nog de ongeëvenaarde schrijfstijl van Stefan Zweig.
De auteur heeft uit het immens groot arsenaal aan documenten, protocollen, akten, brieven… het historisch materiaal verzameld waarmee hij het grillige mozaïek legde van de historische feitelijkheden die zich in het leven van Maria Stuart hebben voorgedaan. De vele mozaïekstenen heeft hij met zijn eigen interpretatie en visie op de feiten tot een leesbaar en onderhoudend geheel bij elkaar gevoegd. En het is precies in dit ‘voegwerk’ dat Stefan Zweig zijn literair meesterschap toont: de biografie is een roman geworden.
De auteur neemt stelling in, nuanceert, fileert fijntjes en oordeelt met kracht als het moet. Over de calvinistische fanaticus, John Knox, schrijft hij:
“Wie zijn mening niet deelt, is een misdadiger. Wie slechts één enkele stap van zijn eisen afwijkt, een satansknecht. Knox heeft de duistere moed van de van zichzelf bezeten mens, de hartstocht van de geborneerde extaticus en de stinkende trots van de eigengerechtigde… Deze kille fanaticus kent geen andere vreugde dan de triomf van de betweterij, geen andere gerechtigheid dan de overwinning van zijn zaak.”
Stefan Zweig schrijft vanuit een grote betrokkenheid met zijn hoofdpersonage, Maria Stuart, en met de andere dramatis personae. Hij geeft blijk van grote empathie en weet zo diep door te dringen in hun gevoelsleven, vol onverwachte turbulentie en voorspelde tegenstrijdigheden. Bij dit alles gebruikt hij een beeldende taal. Wat te denken bijvoorbeeld van de wijze waarop hij een ingestudeerde woede-uitbarsting van Queen Elisabeth verbeeldt?
“Wat op zijn (= W. Cecil, de Engelse staatskanselier) hoofd neerhagelt is geen theateronweer, maar een donderende ontlading van werkelijke woede, een orkaan van beledigingen, een wolkbreuk van beschimpingen.”
Wie denkt een boek in handen te hebben waarin hij zich enkel kan verlustigen in de persoonlijke lotgevallen (‘les petites histoires’) van de Schotse koningin en haar entourage, zal van bij de eerste bladzijden meteen op een ander spoor worden gezet. In Maria Stuart krijgt de lezer een veel ruimer perspectief te zien; hoe Reformatie en Contrareformatie met elkaar duelleren en hoe Schotland als strijdtoneel fungeert; hoe een huwelijk met een vorstin voor een vorst de gemakkelijkste manier is om zijn macht en territorium te vergroten, veel gemakkelijker dan door oorlog; hoe edelen konkelen en foezelen en niet beducht zijn voor het beramen van een moord…
Dat Stefan Zweig een goed observator en analist is van politieke situaties blijkt uit de overvloedige fragmenten waarin hij de machtshebbers beschrijft.
Maria Stuart – Stefan Zweig“Triomf maakt hen niet deemoedig maar hovaardig, en in kinderachtige dwaasheid verwisselen ze een hun toegevallen geluk met eigen verdienste.”
“Wanneer politiek eenmaal de hoogste warmtegraad van de hartstocht heeft bereikt, dan verdampen alle morele en juridische bedenkingen, dan verdwijnt de laatste consideratie met fatsoen en eer, dan is zelfs een sluipmoord een verheven offerdaad.”
Vaak krijg je als lezer de indruk dat het gaat om politici van vandaag…
Dank zij deze heruitgave van Maria Stuart kunnen wij net als de vele duizenden uit de vorige eeuw vandaag opnieuw genieten van een literair meesterstuk van deze Oostenrijkse schrijver en krijgen wij een beeld van een iconische vrouw, in Schotland verguisd door sommigen maar geliefd door velen, die uiteindelijk op 8 februari 1587 op het schavot beklom en haar hoofd op het blok legde…
Paul Veevaete was tot 2009 docent pedagogiek/didactiek en opleidingsmanager binnen het departement lerarenopleiding van de Arteveldehogeschool (Gent). Hij is auteur van ‘Tijdsgalerij’, een geschiedenismethode voor het 5de en 6de leerjaar van de basisschool en publiceerde in verschillende pedagogische en didactische tijdschriften.
Paul Veevaete
