Michiel de Ruyter (1607-1676) – Nederlandse admiraal en zeeheld

Hij is een van de bekendste personen uit de vaderlandse geschiedenis: admiraal en zeeheld Michiel de Ruyter (1607-1676), ook wel bekend als ‘Bestevaer’ (grootvader). In de zeventiende eeuw onderscheidde hij zich op zee door een aantal bijzondere overwinningen. De Tocht naar Chatham (juni 1667) was een van de meest bijzondere operaties van De Ruyter: in het hol van de leeuw wist hij de Engelsen een zware slag toe te dienen.

Het beeld van Michiel de Ruyter is niet eenduidig. Sommigen beschouwen hem, net als Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), als een koloniale schurk die uit de geschiedenisboeken moet verdwijnen. Anderen zien De Ruyter als een maritiem kopstuk. Als een zeeheld die ongeëvenaarde prestaties leverde in zeeslagen. Ik schaar me bij de laatste groep, omdat vrij objectief valt vast te stellen dat De Ruyter een maritieme grootheid was. Verder ook omdat ik ervan overtuigd ben dat we historische figuren vanuit hun eigen tijd dienen te begrijpen. Achteraf met politiek correcte, moraliserende rechterlijke uitspraken komen is niet alleen anachronistisch, maar getuigt tevens van kortzichtigheid ten aanzien van de historische dynamiek van andere tijden.

Michiel de Ruyter als zeeheld typeren is goed verdedigbaar. In de zeventiende eeuw werd hij namelijk niet alleen in de Republiek bewonderd, maar ook door buitenlandse vorsten. Zo stelde de Franse koning Lodewijk XIV (1638-1715) na de Vierdaagse Zeeslag (11-14 juni 1666) dat…

‘de heer De Ruyter met hart en hoofd daden heeft verricht die mensenkracht te boven gaan’.”

Ook contemporaine buitenlandse historici prijzen De Ruyter. De Engelse hoogleraar Paul Kennedy noemt hem briljant, terwijl zijn collega-historicus Andrew Lambert De Ruyter betitelde als de grootste admiraal van de zeventiende eeuw. Er zijn nog meer voorbeelden te noemen, maar het punt is duidelijk. De Ruyter blonk uit in tactiek, strategie en leiderschap, en dat viel niet alleen in de Republiek maar ook in het buitenland op.

Wat buitenlanders ook opviel, was de bescheidenheid en nuchterheid van Michiel de Ruyter. Hij had geen kapsones. Zo schreef de Toscaanse prins Cosimo de’ Medici (1642-1723) na een bezoek aan de Republiek over De Ruyter:

“Z.H. [Zijne Hoogheid] heeft grote waardering voor de bescheidenheid die hij in Amsterdam aantrof. Zo zag hij generaal De Ruyter, commandant van de hele zeemacht, als gewoon burger over straat gaan zonder gevolg, soms in gezelschap van zijn vrouw. Toen hij bij Z.H. zijn opwachting kwam maken, had hij ook geen gevolg bij zich en was hij in een eenvoudig kostuum gekleed.”

In het herdenkingsjaar 2007, vierhonderd jaar na De Ruyters geboortedag, schreef historicus Tobias van Gent in een special over Michiel De Ruyter dat deze Zeeuwse admiraal ook vanuit een wat objectiever oogpunt beschouwd een grootheid was:

“In de periode 1652-1676 voerde hij twaalf maal het bevel over een vlooteskader in een grote zeeslag of amfibische operatie. Hiervan verloor hij slechts drie slagen. De resterende negen gevechten werden overtuigend gewonnen of eindigden onbeslist. Deze mooie score krijgt extra glans in het licht dat De Ruyter vaak defensief ten strijde moest trekken tegen een vijandige overmacht.”

Volgens zijn biograaf Ronald Prud’homme van Reine, theoloog dr. W. van’t Hof en historicus A.Th. van Deursen (1931-2011) waren er vier zaken die centraal stonden in het leven van Michiel de Ruyter: religie, de zee, het landsbelang en zijn familie (in willekeurige volgorde). Ze beklemtonen alle drie dat Michiel de Ruyter een vrome man was, die elk dag meermalen uit de Bijbel las en tot God bad.

Jonge jaren en huwelijken van Michiel de Ruyter

Michiel Adriaenszoon de Ruyter werd geboren op 24 maart 1607 in Vlissingen. Zijn vader was een eenvoudige zeeman en later bierdrager. Michiel was het vierde kind in het gezin van in totaal elf kinderen, van wie de meesten jong overleden. In zijn jonge jaren was Michiel een vechtersbaas die regelmatig bij knokpartijen betrokken was. Hij was geen bangerik. Tijdens bouwwerkzaamheden aan de Grote Kerk in Vlissingen schijnt hij eens helemaal naar boven te zijn geklommen, om aan de buitenkant van de kerk weer naar beneden af te dalen.

Toen Michiel elf was, op 3 augustus 1618, kwam hij als hoogbootsmansjongen voor het eerst op een schip terecht. Op iets latere leeftijd raakte hij gewond en werd door Spanjaarden gevangengenomen, maar met een paar vrienden ontsnapte hij bij A Coruña en liep met hen terug naar Nederland. Toen Michiel vijftien was, had hij zich inmiddels opgewerkt tot schipper, de hoogste onderofficiersrang bij de marine.

In 1622 kwam Michiel onder de hoede van een oom. Deze was ruiter in het leger van stadhouder prins Maurits van Oranje, dat toen bij Kleef vocht. Samen met zijn oom deed hij toen als busschieter mee aan gevechten tegen de Spanjaarden tijdens het Beleg van Bergen op Zoom, een belangrijke slag uit de Tachtigjarige Oorlog.

Op 16 maart 1631 huwde Michiel de boerendochter Maayke Velders uit Grijpskerke, die echter al op 31 december van dat jaar in het kraambed stierf. Michiels eerste kind, Alida of Aaltje, overleed drie weken daarna. Michiel hertrouwde op 1 juli 1636 met Neeltje Engels (1607-1650), een bemiddelde regentendochter. Ze kregen een zoon Adriaen (1637-1655), een dochter Cornelia (Neeltje, 1639-1720), een kindje dat echter al na enkele dagen overleed in 1641, nog een dochter Alida (1642-1679) en ten slotte hun laatste kind Engel (1649-1683).

Na de dood van Neeltje Engels op 15 september 1650 stapte De Ruyter op 8 januari 1652 opnieuw in het huwelijksbootje. Ditmaal met de zeemansweduwe Anna van Gelder (1614-1687).

Walvisvaart, handelaar en admiraal

In de jaren 1633 tot 1635 was Michiel de Ruyter als schipper actief op de walvisvaart, op het schip de Groene Leeuw namens de Noordse Compagnie. Hij voer onder meer naar het eiland Jan Mayen in de Noordelijke IJszee, Spitsbergen en Zuid-Amerika. In april 1637 voer hij als kapitein op een zogenoemd directieschip van de reders Lampsins in Vlissingen. Doel was om Vlissingse schippers bij te staan in hun strijd tegen de kapers bij Duinkerken.

In de jaren 1644-1651 voer De Ruyter met zijn schip de Salamander veel naar Marokko en West-Indië, om handel te drijven. Dit was een particulier project en voor eigen rekening.

Nadat in 1650 zijn tweede vrouw Maayke Velders was overleden, wilde De Ruyter de zee vaarwel zeggen. Hij kocht een mooi huis in Vlissingen en besloot te gaan rentenieren. Maar het zou anders lopen. In 1652 brak namelijk de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog uit. De Nederlandse vloot was sinds de Vrede van Münster in 1648 niet op sterkte gehouden. Er moest veel gebeuren om de zaak van de Republiek te redden, want de Britten waren een sterke zeemacht. De Admiraliteit van Zeeland deed hierop een beroep op De Ruyter om admiraal te worden en deze trad in juli 1652, met enige tegenzin, in dienst van de marine. De Ruyter werd aanvoerder van de vloot. Samen met raadspensionaris Johan de Witt (1625-1672) bouwde De Ruyter in de jaren hierna – vanaf 1653 toen de Staten-Generaal hiertoe besloot – een sterke marine op.

De Ruyter behaalde op 23 augustus 1652 de eerste overwinning voor de Republiek tegen Engeland, in de Slag bij Plymouth. Een andere belangrijke overwinning boekte hij tijdens de Derde Nederlands-Engelse oorlog (1672-1674), de enige uit de Nederlands-Engelse oorlogen die door de Republiek werd gewonnen. Deze zege van De Ruyter bij Kijkduin in 1673 was cruciaal, omdat De Ruyter een overmacht aan Engelse en Franse schepen versloeg en hiermee een dreigende invasie van de Republiek wist te voorkomen. Hoewel de combinatie van de Engelse en Franse vloot in aantallen veel te sterk was voor de Nederlandse vloot, wist De Ruyter de overwinning te behalen.

Veel impact had, ten slotte, de befaamde Tocht naar Chatham (juni 1667), waarmee De Ruyter de Engelse vloot in het hol van de leeuw een zware slag toebracht. Deze actie betekende in militair opzicht een primeur, omdat voor het eerst een nieuwe eenheid optrad: het Korps Mariniers, dat nog steeds bestaat. Door de Grote Brand van Londen (1666) waren de Engelsen financieel kwetsbaar geworden, de pest waarde rond en ze hadden weinig geld meer om oorlog te voeren. Het jaar 1666 leek de apocalyps aan te kondigen, overigens ook in de Republiek. De Ruyters actie was namelijk deels een vergelding voor Engelse vlootacties bij Vlieland in 1666.

Overlijden van Michiel de Ruyter

Tijdens de Slag bij Syracuse, op 22 april 1676, raakte De Ruyter zwaargewond aan beide benen. Een week later, op 69-jarige leeftijd, overleed hij. Hij kreeg een staatsbegrafenis die ruim 14.600 gulden kostte, evenals een praalgraf in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Michiel de Ruyter liet een grote erfenis na van – geschat – 350.000 gulden, met name vergaard door slim te handelen en te beleggen. Een deel van dit geld, 4.000 gulden, schonk hij aan de weeshuizen in Amsterdam en Vlissingen.

Boek: Rechterhand van Nederland. Michiel Adriaanszoon de Ruyter – Ronald Prud’homme van Reine
Boek: Verleden van Nederland
Lees ook: ‘De Ruyter was een koloniale zeeschurk’
Of lees… Michiel de Rover

Bronnen ▼