Top 25 Russische woorden in het Nederlands

Het Nederlands is van aanzienlijke invloed op het Russisch geweest, met name door het optreden van tsaar Peter de Grote, maar omgekeerd zijn er ook allerlei Russische woorden in de Nederlandse taal beland. Historiek stelde een top 25 samen van de meest gangbare Russische begrippen in het Nederlands.

De selectie en volgorde van de top 25 hieronder is gebaseerd op de smaak van de redacteur.

Achtergronden Russische woorden in het Nederlands (en andersom)

In totaal zijn er ongeveer 50 à 60 Russische woorden in de Nederlandse taal opgenomen. Het betreft met name zogenoemde realia, woorden die op typisch Russische zaken betrekking hebben, zoals tsaar, koelak en oekaze.

Omgekeerd was de invloed van de Nederlandse taal op het Russisch omvangrijker. Met name de Russische tsaar Peter de Grote (1672-1749), die in de jaren 1697-1698 in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden verbleef, was hiervoor verantwoordelijk. In Zaandam leerde de Romanov-tsaar veel over de Hollandse scheepsbouw. Ook maakte hij hier kennis met de brandspuit van uitvinder Jan van der Heyden (1637-1712).

Brandweerspuiten en Europese kleding

Toen Peter de Grote in 1698 in Rusland terugkeerde, liet hij veel buitenlandse – waaronder Nederlandse – wetenschappelijke werken in het Russisch vertalen. In Rusland introduceerde hij brandweerspuiten en Europese kleding, verbeterde hij landkaarten en voerde in de scheepvaart moderniseringen door. Peter zette ook een Zeevaartschool en Navigatieacademie op.

Ten slotte stelde Peter de Grote een lesprogramma Nederlands op, zodat de Russen die taal konden leren. Veel Nederlandse scheepstermen en alledaagse woorden zijn hierdoor in de Russische taal terechtgekomen, zoals boegspriet, achtersteven, stuurman, kapitein, matroos, konvooi, kajuit, broek, anker, storm, kabeltouw, snoer, paraplu en bakkebaard.

Interessant genoeg allemaal, en de rij valt nog veel langer te maken, maar laten we ons nu richten op de Russische woorden die de Nederlandse taal hebben beïnvloed.

Nummer 1-10

pierewaaien	van het Russische pirovát, пировать, dat aanvankelijk ‘heen en weer lopen op straat’ aanduidde. Later ging dit woord ‘feestvieren’, ‘fuiven’ of ‘ongericht en gezellig uitgaan’ betekenen. Het begrip ‘pierewaaien’ komt minstens sinds 1666 in de Nederlandse taal voor.
doerak	idioot, belhamel of deugniet. Afkomstig van het Russische durák: ‘dwaas’ of ‘domkop’. ‘Doerak is vermoedelijk een woordspeling op ‘kozak’ en komt uit de Bataafs-Franse Tijd (1795-1813). We danken de term aan de Russen die in 1813 de troepen van Napoleon verdreven. Zie ook dit Historiek-artikel over doerak. Doerak is tevens de naam van een kaartspel in Rusland, dat als doel heeft als eerste alle kaarten kwijt te raken. De verliezer die met kaarten in de hand blijft zitten is de ‘doerak’. Taalkundigen hebben ook wel eens gesuggereerd dat ‘doerak’ van het Maleise durhaka komt, wat ‘ongehoorzaamheid, verzet’ betekent. Maar die betekenis strookt niet met de oorspronkelijke betekenis van ‘doerak’. Overigens maakte NOS-verslaggever Peter d’Hamecourt – van 1989-2008 werkzaam in Moskou – tijdens een officieel diner eens een grote taalblunder met een pijnlijke uitspraak richting Igor Ivanov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken: Wat ben je toch een doerak!” In het Nederlands is deze uitspraak soft, maar in het Russisch een grove belediging (‘stomkop’). Er viel een ongemakkelijke stilte en d’Hamecourt werd van tafel gehaald.
apparatsjik	een als tamelijk star bekend staande ambtenaar die weinig menselijke trekjes vertoont en zonder emotie enkel de richtlijnen volgt. De term is afkomstig van het Russische woord apparatsjik аппаратчик dat in de Sovjet-tijd werd gebruikt als aanduiding voor functionarissen van de Communistische Partij.
oekaze	bevelschrift van de tsaar of vorst.
pogrom	klopjacht, aanval op Joden.
knoet	Russische geselzweep.
koelak	Russische benaming voor een rijke boer
Goelag	benaming voor de Russische strafkampen – de Goelag-archipel – in met name Siberië ten tijde van het communisme en de Koude Oorlog, om precies te zijn in de jaren 1918 tot 1987.
tsaar	benaming voor Russische hoogste heerser. Tsaar kan zowel ‘koning’ als ‘keizer’ betekenen.
wodka	Russische sterke drank.

Nummer 11 t/m 20

kalasjnikov	een aanvalsgeweer, dat ook wel bekendstaat onder de naam AK-47 en dat is ontworpen door de Russische militair Michail Kalasjnikov (1919-2013).
steppe	landschapstype zonder bomen, met voornamelijk grassen. Een steppe is een vorm van natuurlijk grasland, waar door droogte geen bomen groeien.
taiga	een vegetatievorm die wordt gekenmerkt door uitgestrekte, koude en natte naaldwouden. Afkomstig van het Russische woord тайга́ (taiga: naaldwoud), een term die de Russen ontleend hebben aan het Mongools.
toendra	boomloze steppe, met alleen lage grassen (grenzend aan de poolgebieden). Het woord toendra is afkomstig uit het Kildin-Samisch, de taal van de bewoners van het Russische schiereiland Kola. De term tūndra is een vorm van het woord tundar, wat letterlijk ‘boomloze steppe’ betekent.
kosmonaut	ruimtevaarder, ook wel astronaut genoemd. De eerste mens in de ruimte was de Russische kosmonaut Yuri Gagarin, die op 12 april 1961 in het ruimteschip de Wostok 1 buiten de atmosfeer om de aarde vloog.
spoetnik	Russisch voor metgezel, reisgenoot (Спутник). In het Nederlands gebruikt als benaming voor een satelliet, ruimtestation cq. raket, maar ook voor een ijsjessoort en een vleessnack.
mammoet	uitgestorven olifantachtig dier. De idee bestond dat mammoeten immens groot waren; zodoende werd ‘mammoet’ in het Nederlands ook een synoniem voor ‘gigantisch’ of ‘reusachtig’.

Nummer 21 t/m 25

perestrojka	Russische term voor hervorming, herstructurering, verbouwing. Dit begrip werd bekend door de politiek van Michael Gorbatsjov tijdens het twaalfde vijfjarenplan van de Sovjet-Unie. In 1985 probeerde Gorbatsjov, die afweek van zijn voorgangers doordat bij hem de Stalin-terreur ontbrak, met glasnost (openheid) en perestrojka (hervormingen) de vastzittende Russische economie weer vlot trekken.
datsja	huisje op het platteland, een typisch Russisch verschijnsel. Vaak als buitenhuisjes gebruikt en ook verhuurd aan toeristen voor een zomerverblijf. De datsja’s werden voor het eerst gebouwd tijdens het regiem van tsaar Peter de Grote, die aan zijn vazallen stukken land gaf. Letterlijk betekent datsja in oud-Russisch dan ook: ‘iets wat gegeven wordt’.
nomenklatoera	Een Russische term, номенклатура, die is afgeleid van het Latijnse woord nomenclatura, wat letterlijk ‘namenlijst’ betekent. Het begrip kreeg wereldwijd bekendheid door het boek Nomenklatoera: De heersende klasse van de Sovjet-Unie (1970) van de Russische dissident Michail Sergejevitsj Voslenski (1920-1997). Met de term bedoelde hij de kleine bestuurlijke elite van de Sovjet-Unie en andere Oostbloklanden, die de bevolking in Oost-Europa met repressie onder de duim hield tijdens de jaren van de Koude Oorlog.
Doema	De term die gebruikt wordt voor het Russische parlement. Het woord is afgeleid van het Russische begrip voor ‘denken’.
matroesjka	Houten poppetjes die in elkaar passen en telkens minder groot zijn. Veel matroesjka’s stellen een boerenmeisje voor. In het Russisch noemt men de poppetjes eigenlijk matrjosjka’s, maar in het Nederlands is de spelling ‘matroesjka’ algemeen geaccepteerd.

Boek: Een geschiedenis van Rusland – Van Rurik tot Poetin

Andere taallijsten:

Top 50 Jiddische woorden in het Nederlands
Top 50 Arabische woorden in het Nederlands
Top 50 – Nederlandse woorden uit het Maleis & Indonesisch
Top 100 Bijbelse uitdrukkingen, gezegden en woorden
Eponiemen top 50 – Woorden vernoemd naar historische personen

Bronnen ▼