Waarom het KNIL in 1927 een charme-offensief uitvoerde

Het is juni 1927. Het detachement Van Heutsz toert door Nederland. Wekenlang is er een charme-offensief. En met succes: overal worden de KNIL-militairen ontvangen, tot aan het hof toe. Hun offensief begint officieel met het bijwonen van de staatsbegrafenis van gouverneur-generaal Van Heutsz (1851-1924) op 9 juni. Dat was een spektakel, met een reden.

Nederland had een groot vertoon van imperialistische kracht en macht nodig, omdat de greep op Indië verzwakte. De nationalistische beweging won aan kracht. Het leek een kwestie van tijd te zijn, eer de kolonie zich de onafhankelijkheid toe-eigende. Er moest iets gebeuren. Bij dat vertoon van kracht en macht was een rol weggelegd voor het detachement Van Heutsz.

De staatsbegrafenis van Van Heutsz in 1927 wierp een lange schaduw vooruit. In het moederland werden jaren besteed aan vergaderen over dit evenement, het mausoleum waarin de oud-GG te ruste zou worden gelegd en ook aan de samenstelling van het speciaal hiervoor ingestelde detachement Van Heutsz. Zij moesten in Nederland het gezicht zijn van het KNIL, dus de manschappen waren idealiter representatief, communicatief en goed onderscheiden voor militaire daden.

In totaal bestond het detachement uit veertig mannen, onder de leiding van – de enige Hollander – luitenant A.W.M. Jordans. Al bij het afpresenteren op 15 april 1927 in legerplaats Tjimahi (Java) bleek dat het detachement Van Heutsz in Indië met zorg en aandacht was samengesteld. De mannen kwamen van heel Java en de buitenbezittingen naar de marechaussee-compagnie van het 2de Regiment Infanterie te Tjimahi. Jordans zou een verslag over het verblijf in Nederland schrijven, waardoor de namen van het detachement zijn overgeleverd. De enorme media-aandacht bespreekt hij hier evenwel niet in. Het was ook meer een zakelijk rapport, wat al merkbaar is aan de prozaïsche titel ervan: Verslag van het detachement Van Heutsz Deputatie van het Nederlandsch-Indische leger (1927).

De namen

Het detachement Van Heutsz bestond, naast Jordans, uit veertig mannen, en dit zijn hun namen uit het boek:

Zo was het toen: etniciteit werd expliciet vermeld. Wat bij de reeks onderscheidingen opvalt, zijn de toekenningen voor expedities die destijds ook kritiek kregen wegens het hoge aantal doden bij de tegenstanders. Vooral Atjeh was hier berucht om. Maar kritiek of niet, anno 1927 was er een groter belang: Nederland wilde zich laten gelden als imponerende koloniale macht. Het vertoon van morele superieure kracht kwam voort uit pragmatische overwegingen. In de kolonie groeide de nationalistische beweging en om die als vanouds met militair geweld te onderdrukken, kostte meer geld dan de regering wilde uitgeven. In Boven-Digoel (Nieuw-Guinea) had de regering een interneringskamp ingericht voor communisten, nationalisten en een ieder die, hoe vaag ook, daarvan verdacht werd. Al met al was positieve imperialistische publiciteit zowat een noodzaak. Het vestigde de aandacht op de oude Van Heutsz-tijd. Dat moest indruk maken.

Op tournee

Na het bijwonen van de staatsbegrafenis begon de tournee van het detachement Van Heutsz. Elk bezoek aan een dag of een stad verliep min of meer hetzelfde. Per trein vertrek uit Nijmegen waar het detachement bij de Koloniale Reserve gelegerd was. Bij aankomst op het treinstation stond er een ontvangst-comité klaar, bij voorkeur de burgemeester, een lokale commandant, een orkest en diverse genodigden. Er kwamen toespraken, die voor het detachement door een tolk in het Maleis werden vertaald; niemand behalve Jordans sprak Nederlands. Na de ontvangst marcheerde het detachement door de stad zodat de bevolking wist dat ze er waren. Dan kwamen andere ontvangsten.

Enkele voorbeelden. Op zaterdag 11 juni vertrok het detachement naar Baarn, om daar de Landdag van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm bij te wonen. Leden van de Tweede kamer kwamen hen begroeten. Het detachement ontving een oorkonde, al is niet duidelijk waarvoor. De dinsdag erop vertrok het detachement naar Den Haag, voor een bezoek aam het hof, te huize Ten Bosch. De bekende militaire schilder Hoijnk van Papendrecht was erbij en legde zijn impressies was. Op Huis ten Bosch staan op het bordes Wilhelmina, Hendrik en kroonprinses Juliana. Een speciale ontvangst krijgen Jordans en daarna Hukum, Pongoh, Lohy, Ngapo. Kromodikoro, Tong.

Op 15 juni bezoekt het detachement de artillerie-inrichting bij de Hembrug, waar ze een rondleiding krijgen en het materieel bekijken. Die avond is er een feestavond in Amsterdam, bij de Bond van Ridders der MWO beneden rang officier. Het detachement bezoekt het Rijksmuseum, Artis en de bioscopen Tuschinski en het Rembrandt theater. Later in de maand volgen bezoeken aan Hengelo, Rotterdam en Breda. In deze stad krijgt het detachement een ontvangst op de Koninklijke Militaire Academie (KMA), en ze mogen – uitzonderlijk – slapen op de zaal waar eens hun eigen bevelvoerend officieren sliepen. Arnhem volgt, met een bezoek aan het Koninklijk Koloniaal Militair Invalidentehuis Bronbeek, dan Nijmegen, Maastricht, Middelburg, Vlissingen en zo gaat het verder en verder. Een vol programma.

Overal is het detachement welkom en overal zwaaien en lachen de mannen. Een enkele keer houden ze zelf een speech, waarvan de tekst niet is overgeleverd. Maar de enkele complimenten eruit die wel de krant haalden, geven de indruk van een positief en Nederland toegedaan detachement. Het KNIL stond achter Nederland, ook en misschien vooral degenen die tot de oorspronkelijke bewoners behoorden. Het leek, of er dan toch niets verkeerd kon zijn aan de koloniale onderneming. Het charme-offensief werkte.

Slot

Bij terugkeer in Indië raakten de mannen van het detachement snel in de vergetelheid. Bij enkelen werd nog wel eens in een overlijdensbericht gewag gemaakt van het verblijf in Nederland. Verder kregen ze weinig aandacht.

Al met al had het charme-offensief weinig uitgehaald. In eigen ogen had Nederland zichzelf weer helemaal op de koloniale kaart gezet, maar de werkelijkheid was anders. De onafhankelijkheid kwam eraan, en wat niet gegeven werd, zou in latere jaren worden genomen.

Boek: Een eervol bestaan. De geschiedenis van het KNIL, 1814-1950

Plechtige bijzetting van het stoffelijk overschot van generaal J.B. van Heutsz (1927)