Warren Hastings – Eerste gouverneur-generaal van Brits-Indië

Warren Hastings was tussen 1773 en 1785 de eerste gouverneur-generaal en onbetwiste heerser over Brits-Indië dat het huidige India, Pakistan, Bangladesh en delen van Myanmar omvatte. Door zijn vaak onverzettelijke houding en autoritair karakter raakte hij in conflict met de Engelse regering en verwikkelt in een jarenlange juridische strijd. Het verhaal:

Hoe het allemaal begon

De jonge Hastings werd binnen een verarmde familie van kleine landeigenaars op 6 december 1732 geboren in Churchill, een dorpje in het Engelse graafschap Oxfordshire. Hoewel zijn ouders het niet breed hadden slaagden ze erin hem naar de prestigieuze “Westminster School” in Londen te sturen waar hij een gedegen opleiding kreeg. Na zijn studies ging de toen nauwelijks achttienjarige Hastings in augustus 1750 aan de slag in Bengalen bij de Britse East India Company (EIC), de Oost-Indische Compagnie waar hij zich door zijn inzet algauw een goede reputatie wist aan te meten. Een promotie kon dan ook niet lang uitblijven en al vrij vlug daarna werd hij overgeplaatst naar Calcutta om er als lid te zetelen in het administratief bestuurscomité van de EIC.

In 1764 hield Hastings het voor bekeken en besloot ontslag te nemen en terug te keren naar Engeland. Een reeks slechte beleggingen die hem zijn spaargeld kostten noopten hem echter opnieuw dienst te nemen bij de Oost-Indische Compagnie. Na zijn terugkeer in Brits-Indië werd Hastings in 1769 door de Engelse autoriteiten benoemd tot lid van de koloniale regering in Madras. Kort daarna, in 1772, werd hij aangesteld als gouverneur van Bengalen en het jaar daarop benoemd tot de eerste gouverneur-generaal van het koloniale Indië.

Hastings’ verdere carrière

Met Hastings aan het roer werd het snel duidelijk dat er een nieuwe wind waaide in de kolonie. Zo voerde hij bij de EIC een reeks hervormingen door en implementeerde een strak financieel beleid waardoor hij de jaarlijkse winstmarge van het bedrijf nagenoeg wist te verdubbelen. Daarnaast reorganiseerde hij eveneens het bestuur van de EIC dat hierdoor uitgroeide tot een machtige commerciële onderneming die achter de schermen de feitelijke controle uitoefende over de kolonie.

Het succes waarmee Hastings de kolonie leidde zorgde er echter voor dat hij in conflict raakte met de Engelse regering die met lede ogen toekeek hoe de EIC steeds verder haar machtspositie in Brits-Indië uitbreidde. Een reactie kon moeilijk uitblijven.

Het “impeachment”-proces

In 1784 liet de Engelse premier William Pitt door middel van een spoedprocedure de zogenaamde “Indian Act” door het parlement goedkeuren. Hiermee kon de Oost-Indische Compagnie bij wet onder direct Staatstoezicht van de Britse regering geplaatst worden. Pitt wilde daarmee de machtspositie van de OIC aan banden leggen en tegelijkertijd opnieuw de volledige controle verkrijgen over de kolonie. Begin 1785 werd Hastings naar Engeland teruggeroepen waar hem een onaangename verrassing wachtte. Nauwelijks had hij voet aan wal gezet in Londen of hij werd door ene Edmund Burke, een Brits-Iers ultraconservatief parlementslid van het “House of Commons”, aangeklaagd omwille van zijn beleid in Brits-Indië en beschuldigd van het frauduleus omgaan met de door de regering beschikbaar gestelde geldsommen. De aanklacht veroorzaakte veel ophef en werd doorverwezen naar het “House of Lords” dat onder druk van Pitt begon met een “impeachement” of afzettingsprocedure. Het proces ontaardde al vlug in een juridisch steekspel. Pas na een jarenlang aanslepend proces kwam het Britse parlement in april 1795 eindelijk tot een uitspraak en werd Hastings’ naam van alle blaam gezuiverd. Het proces had hem echter volgens eigen zeggen zijn volledig fortuin gekost en verbitterd over het onrecht dat hem was aangedaan trok hij zich terug in zijn woonst op het Engelse platteland.

Een onverwachts eerherstel

In 1814 viel Hastings onverwachts een eerherstel te beurt toen de prins-regent, de latere koning George IV hem als lid opnam in de “Privy Council”, de adviesraad van de Britse monarchie, officieel: “Her Majesty’s Most Honorable Privy Council”. Vier jaar later, op 22 augustus 1818, kwam Warren Hastings in zijn woning in Daylesford te overlijden.

En ook…

In de hal van het “East India House”, het voormalige hoofdkantoor in Londen van de Britse Oost-Indische Compagnie stonden lange tijd zes bijna levensgrote standbeelden opgesteld van personen die hadden bijgedragen aan de kolonisatie van Indië. Vandaag de dag zijn de beelden verspreid over verschillende musea en kunstgalerijen. Eén van de standbeelden stelt Warren Hastings voor en wordt toegeschreven aan de Antwerpse beeldhouwer Pieter Scheemakers (1691-1781) die het grootste deel van zijn leven werkzaam was in Londen.

~ Rudi Schrever
[email protected]

Ook interessant: De Britse East India Company (EIC)
Boek: India Under British Rule, from the Foundation of the East India Company