De bevalling, op 20 juni 1688 in St. James’s Palace in Londen, werd bijgewoond door meer dan veertig personen: de hofdames, de dokters en de groten van het land. Toch wist na afloop niemand of het een jongetje of een meisje was geworden.
Het nieuwe prinsje of prinsesje kwam ter wereld op een kritiek moment in de Engelse geschiedenis, waarin de spanningen tussen katholieken en protestanten hoog oplaaiden. Want de koning, Charles (Karel) II (1630-1685), was protestants, al zou hij kort voor zijn dood rooms-katholiek worden. Hij stierf kinderloos en werd opgevolgd door zijn broer James (Jacobus) II (1633-1701), die zich al in 1660 had bekeerd tot het katholicisme. Een troonopvolger zou de Paapse dynastie dus voortzetten. Daarom werd de moeizame bevallingsgeschiedenis van koningin Mary II door de onderdanen met argusogen gevolgd. Vijfmaal bracht Mary een kind ter wereld; telkens was het jong gestorven. En nu was ze wéér zwanger.
Koninklijke zwangerschap
Aan het hof heerst een jubelstemming. In het land is de sfeer bedrukt. Aan het hof weet men het ook zeker: het wordt een jongetje, dit is Gods voorzienigheid. In het land weet men het ook zeker: het wordt een jongetje, daar vinden de papen wel iets op. (…) Al snel doen de wildste geruchten de ronde. De koningin is helemaal niet zwanger, ze verbeeldt het zich maar. Het is Ă©Ă©n grote katholieke zwendel. Of nee, ze wĂ s zwanger, maar ze heeft een miskraam gehad. Of nee, ze is wel degelijk zwanger, alleen niet van de koning maar van diens biechtvader. Vrouwen die het weten kunnen bezweren dat de buik van de koningin onwaarschijnlijk hard groeit. Spotprenten tonen de koningin terwijl ze een kussen omgordt.
Zo beschrijft Machiel Bosman de Engelse sfeer in het decennium vĂ³Ă³r de Glorieuze Revolutie in De Roofkoning – Prins Willem III en de invasie van Engeland. De Hollandse stadhouder dankte zijn benoeming tot koning-stadhouder niet simpel aan het feit dat hij getrouwd was met de protestantse dochter van de katholieke Jacobus II die hij in 1690 versloeg in de Slag aan de Boyne. Daar ging een grondige voorbereiding aan vooraf, inclusief een invasie vanuit Holland met vierhonderd schepen en ca. 35.000 man; ‘de grootste vloot die de Noordzee ooit heeft bevaren’.
Troonopvolger
“Daarna druppelden de getuigen binnen. De vrouwen mogen direct door, de meeste mannen moeten even wachten tot het bijna zover is. Bij de geboorte zijn meer dan veertig mensen aanwezig, van de eerste minister tot de wasvrouw. De kamer van de koningin is dan afgeladen vol.”
Tussen negen en tien uur ‘s ochtends volgt de verlossing. Verdwaasd komt het baby’tje ter wereld.
“Wat is het – een jongetje of een meisje? Dat is de vraag die de natie al maanden bezighoudt. De toekomst van het land hangt er van af. (…) ‘Alsjeblieft, zeg nog niet wat het is’. De koningin wil het niet weten. Maar de koning brandt van nieuwsgierigheid. De vroedvrouw trekt een hofdame aan haar jas, het afgesproken teken. De hofdame licht de koning in: een zoon. De koning heeft zijn troonopvolger.”
Wanneer de navelstreng is doorgeknipt, begint het kind terstond te krijsen. De vroedvrouw pakt een doek, wikkelt de baby erin en geeft hem aan de verpleegster. ‘Breng hem naar het vuur en zorg goed voor de navel’. De verpleegster neemt het kind mee naar een belendend vertrek en legt hem voorzichtig op tafel. De koning wenkt de leden van zijn kroonraad: ‘Alstublieft, my lords, kom het kind bekijken’.
“Daar ligt het kind. Zijn navelstreng hangt doelloos naast zijn piemel. Die middag, wanneer de prins is gewassen, gekleed er opgeknapt, weergalmen de saluutschoten door Londen.”
Verdachte omstandigheden
Het nieuwe prinsje werd Jacobus (James) Francis Edward Stuart gedoopt. Probleem was echter dat niemand het sprookje wilde geloven. Bosman schildert de stroom van insinuaties en verdachtmakingen die vervolgens de ronde doen; GeenStijl is er niets bij. ‘En waar rook is, is vuur, of tenminste rook. Het Engelse volk waant zich bedrogen’.
“De koningin is te vroeg, volgens de oorspronkelijke berekening althans – verdacht. (…) De bevalling vond plaats op de zondag van de Heilige Drievuldigheid, precies tijdens de protestantse eredienst. Waarom is de Nederlandse ambassadeur niet ontboden? Waar waren Rochester en Clarendon, de ooms van de twee prinsessen die nu hun rechten op de troon verkeken zien? Waren er goedbeschouwd niet uitsluitend katholieken bij de bevalling, of sympathisanten van de roomse zaak?
Tal van scenario’s doen de ronde, hoe de natie wordt bedonderd. Er stond een jongetje klaar in de coulissen, een stand-in voor het geval dat. Het kind was doodgeboren en toen is er snel een substituut de kamer in gesmokkeld, in een beddepan, waar men het linnen mee lucht. En anders zijn de kinderen omgewisseld toen de zogenaamde prins in een zijkamer werd verschoond. Of nee, het jongetje leefde wel degelijk, maar is ‘s nachts overleden. Toen is er een ander voor hem in de plaats gesteld. Hij was sowieso al groot uitgevallen voor een baby. En overigens was de koningin zwanger van een molenaar of een broodbakker.”
Willem III vermaledijd stadhouder
Prins Willem III (1650-1702) werd geboren acht dagen na het overlijden aan de pokken van zijn vader Willem II (1626-1650), die daardoor het Eerste Stadhouderloze Tijdperk veroorzaakte. Het zag er even naar uit dat hij nooit in de voetsporen van zijn vader zou treden, want Holland had genoeg van Oranje en het Eeuwig Edict moest het stadhouderloze tijdperk ‘eeuwig’ maken.
Dat duurde vijf jaar. Toen de orangisten in het Rampjaar 1672 de gebroeders Jan en Cornelis de Witt vermoordden werd het stadhouderschap hersteld, ten gunste van prins Willem III (die mogelijk bij het moordcomplot betrokken was). Willem werd actief betrokken bij de schermutselingen van de tijd, nam deel aan verschillende veldslagen en ondertekende vredesverdragen. En hij trouwde met Maria Stuart, de protestantse dochter van de katholieke koning van Engeland, Jacobus II. Zij was door haar koninklijke broer beroofd van het vooruitzicht op de drie tronen van Engeland, Schotland en Ierland.
Invasie vanuit Hellevoetsluis
Bosman beschrijft dat prins Willem III klaar stond om gehoor te geven aan een Engelse uitnodiging voor een gewapende interventie tegen het koninklijke bedrog. Hij was er klaar voor.
“De prins staat in eigen land sterker dan ooit. De oppositie tegen zijn regime is nagenoeg verstomd. Alleen Amsterdam houdt nog stand, maar ook daar is het heilige vuur verdwenen. De as Amsterdam-Parijs is roestig geworden. De herroeping van het Edict van Nantes, [dat de hugenoten recht gaf op de uitoefening van hun geloof] heeft in de Republiek kwaad bloed gezet. De massale toestroom van hugenoten heeft de haat tegen Frankrijk doen oplaaien. (…) Het is alsof het hele Europese raderwerk in positie wordt gebracht om een invasie van Engeland mogelijk te maken.”
‘Precies een eeuw geleden’, stelt Bosman in 1688, werd Engeland door de Spaanse Armada bedreigd. Precies een eeuw geleden stuurde de Spaanse koning Filips II zijn immense vlootmacht op de Engelsen af. Maar God was met de protestanten en gaf de papen op hun lazer. ‘Hij blies en dreef de vloot uiteen’. (Ik leerde: ‘Gods adem heeft hen verstrooid’, wat toch mooier klinkt)
De protestantse wind
Op 10 oktober 1688 bezegelt de prins zijn Declaratie behelsende de redenen die hem bewegen met de wapenen in het Koningrijck van Engeland over te gaan;’. Rond de 15e is de vloot klaar voor vertrek.
“Een storm geselt de Noordzee. Dag na dag beuken de golven tegen de Hollandse kust. De Engelse koning laat een grote windvaan bij het paleis plaatsen, zodat hij vanuit zijn werkkamer kan zien uit welke hoek de wind waait.”
Pas na achttien dagen gaat de storm liggen. Op 26 oktober vertrekt de prins naar Hellevoetsluis, waar vierhonderd schepen met 35.000 man voor anker liggen. Pas op 9 november draait de wind naar de gunstige hoek en komt vanuit het oosten.
Het volgende hoofdstuk heet ‘De protestantse wind’. Terwijl de hele vloot op zee is, draait de wind en zijn de schepen genoodzaakt hun koers te verleggen naar zuidwest-Engeland. Daar zijn maar weinig troepen, omdat de Engelse koning een invasie in het noorden verwacht. De troepen vanuit Nederland komen vrijwel ongehinderd aan land.
Kroon voor het oprapen
“Hij [Willem III] had het koningschap kunnen opeisen. Hij had zich kunnen beroepen op het recht van verovering, maar de prins doet het niet. Het strookt niet met zijn declaratie, het zou bondgenoten van hem vervreemden, en hij zou zijn eigen vrouw passeren. Hij heeft steeds gezegd dat hij niet kwam voor de troon maar voor de zitting van een parlement. En dus mag het parlement nu bedenken hoe het verder moet, dat is de weg van de minste weerstand.”
De kroon die ‘voor het oprapen’ ligt noemt Bosman ‘besmeurd’. ‘De prins wil er zijn handen niet aan vuil maken, dat mogen de Engelsen voor hem doen’. Hij wordt wel door de natie tijdelijk met de regering belast.
De Slag aan de Boyne, die de genadeslag betekende voor Jacobus II, blijkt slechts een voetnoot in de geschiedenis. Schotland en Ierland waren alleen maar twee andere (nu) Britse gebieden die het gezag van William en Mary moesten erkennen en het verslaan van zijn schoonvader was daar slechts een onderdeel van.
Kronings-komedie
“Op 21 april [1690] vindt de kroning plaats. Het is een lange zit met tal van nieuwe elementen. Er staat een tweede troon klaar voor de koningin. De eed is gewijzigd om ruimte te bieden aan degenen die het koningspaar slechts de facto willen erkennen. De aartsbisschop van Canterbury weigert dienst, in plaats daarvan worden de plechtigheden door de bisschop van Londen verricht. De koning moet zich de anglicaanse liturgie, die hem te veel naar Rome smaakt, laten welgevallen. Hij wordt gezalfd, net als de koningin. De nieuwe koning later tegen een geloofsgenoot: ‘Heeft u die komedie van de kroning gezien? Wat dacht u van die zotte oude paapse ceremoniĂ«n?”
De geschiedenis gaat verder, maakt Bosman in zijn laatste zinnen duidelijk:
“Juist die dag wordt bekend dat de verdreven koning met een Frans leger in Dublin is gearriveerd. Elke geschiedenis eindigt met een nieuw begin.”
Jacobus II was toen op weg naar zijn nederlaag aan de Boyne. In Schotland vond een opstand plaats. Maar Willem ‘sleurt de Engelsen de wereld in en leg zo de basis voor twee eeuwen Britse hegemonie’.
“Na zijn dood hebben de Engelsen eeuwenlang getracht zijn invasie uit de geschiedenis weg te poetsen als een smet op hun verleden. (…) In de Nederlandse geschiedschrijving is verbazingwekkend weinig aandacht besteed aan Willem III, de belangrijkste staatsman die ons land heeft voortgebracht.”
Oranjemarsen
In Noord-Ierland wordt de Slag aan de Boyne elk jaar nog herdacht met Oranjemarsen op The Twelfth; 12 juli. In een traditie die teruggaat tot 1796 marcheren leden van de Oranjeorde dan door katholieke buurten om de protestantse suprematie te bevestigen. Dat liep herhaaldelijk uit op ‘godsdienstwisten’. De laatste jaren leek het rustiger, maar het is de vraag of dat nu nog zo blijft, na de Brexit.
Boek: De Roofkoning – Prins Willem III en de invasie van Engeland
Lees ook: Koning-stadhouder Willem III van Oranje
Bekijk dit boek bij:
