Taalgeschiedenis - Geschiedenis van de Nederlandse taal

Kakhiel – Betekenis van het (schijtlollige) woord

Bij het woord kakhiel denken de meeste mensen tegenwoordig aan een internetfenomeen, vooral bekend om de flauwe grappen die via sociale media worden gedeeld. Maar wat is een kakhiel eigenlijk?

Gelijkenis over de wijngaard - Schilderij van Andrey Mironov

Religieuze geschiedenis·Taalgeschiedenis

De laatsten zullen de eersten zijn – Betekenis en herkomst

Deze spreuk wordt soms gebruikt om aan te geven dat personen die zich in een achterstandspositie bevinden, bijvoorbeeld omdat ze verdrukt worden door voordringers, uiteindelijk ook succesvol kunnen zijn.

Als je flink inneemt ben je snel in de olie

Eten en drinken·Taalgeschiedenis

In de olie zijn – Herkomst van de uitdrukking

Als je 'in de olie bent' heb je te diep in het glaasje gekeken. Je bent onder invloed van alcohol, flink aangeschoten of zelfs dronken.

Taalgeschiedenis

Iets aan de grote klok hangen – Herkomst en betekenis

Als je iets aan de grote klok hangt, hou je je niet stil. Het betekent namelijk dat je iets bekendmaakt aan een breed publiek en de aandacht wil vestigen op bepaalde kwestie. Je bazuint iets rond.

Taalgeschiedenis

In de clinch liggen – Herkomst en betekenis

Als je met iemand ‘In de clinch ligt’ heb je ruzie of er is sprake van een flink meningsverschil. Vaak gaat om het om twee personen die met elkaar overhoop liggen, maar grotere partijen kunnen ook met elkaar ‘in de clinch liggen’.

Razende Roeland - Het sculptuur 'Roland Furieux' in het Louvre in Parijs

Middeleeuwen·Taalgeschiedenis

Een razende Roeland – Herkomst van de uitdrukking

Een 'razende Roeland' gaat wild en woest tekeer. Hij of zij is een onbehouwen dolkop. Alle remmen zijn los. We danken deze zegswijze aan een zestiende-eeuws romantisch epos van de Italiaanse dichter Ludovico Ariosto, getiteld 'Orlando Furioso'.

Taalgeschiedenis

Grosso modo – Betekenis

"Grosso modo" is een zegswijze die afkomstig is uit het Latijn en betekent iets als ‘grofweg’, ‘min of meer’ of ‘in grote lijnen’. De woordcombinatie wordt onder meer gebruikt als sprake is van een ruwe schatting of als iets 'over het algemeen genomen zo is' (maar dus niet in alle gevallen).

De ballon van de Nadar in de Kruidtuin in Brussel

België·Populair·Taalgeschiedenis

In België worden dranghekken ‘nadars’ genoemd. Waarom?

Als publiek op afstand moet worden gehouden, komen dranghekken goed van pas. In België worden deze afzettingen ook wel nadars of nadarhekken genoemd. Dat hebben we te danken aan de negentiende-eeuwse Franse schrijver Félix Nadar.

Taalgeschiedenis

Vestzak-broekzak – Herkomst en betekenis

Wanneer financiële middelen worden overgeheveld van de ene post naar de andere en er dus niet echt geld uitgegeven wordt en ook geen winsten worden behaald, spreekt men wel van 'vestzak-broekzak' of een 'vestzak-broekzakoperatie'.

Jodendom·Taalgeschiedenis

Vernieuwde versie van online woordenboek van Hebreeuwse en Jiddisje woorden

Wat is de herkomst van mazzel, schrijf je kosjer of koosjer, wat betekent Sjoa en waar ligt de klemtoon? Het Nederlands bevat veel woorden uit het Hebreeuws.

Taalgeschiedenis

Over de brug komen – Herkomst en betekenis

Wat betekent de uitdrukking 'over de brug komen' en waar komt hij vandaan?

Dieren·Taalgeschiedenis

Iemand een loer draaien – Herkomst en betekenis

Als je iemand een loer draait, houd je een ander voor gek. Je bedriegt, bedondert en misleidt. Deze informele uitdrukking wordt nog geregeld gebruikt om aan te geven dat iemand op een sluwe manier mensen voorliegt.

Gootsteen zoals te zien bij Museumboerderij Mariahoeve in Putten

Taalgeschiedenis

De gootsteen – Waar komt dat woord vandaan?

We kijken er dagelijks naar, in ieder geval als we de afwas doen: de gootsteen. Een ingebouwde bak in het aanrecht met een kraan erbij. Een steen zien we daar echter nooit in liggen. Maar waar komt het woord gootsteen dan vandaan?

Religieuze geschiedenis·Taalgeschiedenis

Een sjibbolet – Moedertaalspreker of niet?

Een sjibbolet (of: schibbolet) is een woord dat gebruikt kan worden om te bepalen waar iemand vandaan komt. Of juist niet. ‘Scheveningen’ is een bekend voorbeeld. Dit woord kan door de meeste Nederlanders probleemloos uitgesproken worden, maar veel buitenlanders hebben, vanwege de moeilijke sch-klank, vaak aardig wat moeite met de Nederlandse uitspraak.

Taalgeschiedenis

‘Nolens volens’ en ‘Willens nillens’

‘Nolens volens’ is een bekende Latijnse uitdrukking die wordt gebruikt als verwijzing naar een situatie waarin iemand iets doet of accepteert, of het nu gewenst is of niet.

Romeinse mythologie·Romeinse Rijk·Taalgeschiedenis·Weer

De bemoeienissen van Pluvius – Jupiter de regengever

“Dankzij de bemoeienissen van Pluvius kan de barbecue van vanavond niet doorgaan”. Een zin die je zomaar eens kan horen tijdens een regenachtig zomerdag. Maar lang niet iedereen zal weten wat er precies mee wordt bedoeld.

Religieuze geschiedenis·Taalgeschiedenis

Og was de koning van Basan – Herkomst en betekenis

Als iemand zit te klagen en vol zelfbeklag de woorden “och, och, och” uitspreekt, kan het gebeuren dat een toehoorder die dat gezeur nogal zat is, de klager van repliek dient en zegt: “Og was de koning van Basan”.

Korte begrippen·Religieuze geschiedenis·Taalgeschiedenis

De lavabo, de Vlaamse wasbak

In Nederland wast men de handen in een wastafel of bij de wasbak. In Vlaanderen kent men die sanitaire voorziening ook wel, maar daar spreekt men eerder van een ‘lavabo’. Dit woord is afkomstig uit het Latijn.

Het vrolijke huisgezin Jan Havicksz. Steen, 1668

Kunstgeschiedenis·Taalgeschiedenis

Een huishouden van Jan Steen – Herkomst van de uitdrukking

Als het er bij iemand thuis rommelig, chaotisch of ongeorganiseerd aan toe gaat, zeggen we wel eens dat daar sprake is van "een huishouden van Jan Steen". De bekende uitdrukking verwijst naar het werk van de zeventiende-eeuwse Nederlandse kunstenaar Jan Steen, die vaak alledaagse gezins- en huishoudelijke situaties schilderde.

Hephaistos werpt zijn net over Aphrodite en Ares

Griekse mythologie·Taalgeschiedenis

Een homerisch gelach – Herkomst van de zegswijze

Als in een gezelschap zeer luid en hartelijk wordt gelachen, duidt men dat weleens aan als een "homerisch gelach". We danken deze zegswijze aan de Griekse dichter Homerus.

Plan voor het kanaal door 'Holland op zijn smalst', ofwel het Noordzeekanaal, Collectie Atlas Kok, ca. 1874

Taalgeschiedenis

Holland op zijn smalst – Herkomst en betekenis

‘Dat is Holland op zijn smalst!’ Deze uitdrukking wordt nog geregeld gebruikt, meestal in spottende zin. Bijvoorbeeld om kritiek te leveren op bekrompen, armzalig, kleinzerig of zuinig gedrag dat dan dus typisch ‘Hollands’ zou zijn. Maar waar komt deze uitdrukking eigenlijk vandaan?