Bijna iedereen kent ze wel: kosmoloog en natuurkundige Stephen Hawking, bioloog en televisiemaker David Attenborough, en (misschien minder bekend) filosoof en antropoloog Claude Lévi-Strauss. Beroemde wetenschappers, die ieder een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van hun vakgebied.
Alexander von Humboldt, de Pruisische naturalist en ontdekkingsreiziger, verenigde al deze wetenschappers (en disciplines!) in één persoon. In zijn tijd – dat wil zeggen, de negentiende eeuw – was Von Humboldt namelijk de godfather van de wetenschap: een avontuurlijk ontdekkingsreiziger, wetenschappelijk duizendpoot, en een ongelofelijke workaholic. Een geliefde inspiratiebron voor tal van andere wetenschappers, waaronder Charles Darwin en Johann von Goethe.
“De kleine apotheker”
Alexander von Humboldt (1769-1859) werd geboren als de zoon van een Pruisische officier en groeide op in het achttiende-eeuwse Berlijn. Zijn vader, Alexander George von Humboldt, was een welgestelde man van adellijke komaf (niet voor niets “von” Humboldt). Na zijn officierscarrière ging Alexander senior aan de slag als kamerheer van de Pruisische kroonprinses. Zo kon de familie Von Humboldt warme contacten onderhouden met de koninklijke familie.
Alexander junior en zijn oudere broer Wilhelm kregen van hun ouders de best mogelijke opvoeding: goed betaalde privéleraren en vakspecialisten werden in dienst genomen om de broertjes te onderrichten in economie, filosofie, natuurkunde en geografie. Na de lesuren trok de kleine Alexander er vaak op uit. In de bossen en velden ging hij op zoek naar stenen, insecten en planten, die hij, eenmaal thuis, vol trots aan zijn ouders liet zien. Zijn bijnaam “de kleine apotheker” heeft hij te danken aan dit hamsteren van natuurprullaria.
De eerste expeditie van Alexander von Humboldt
Op de universiteit volgde de breed geïnteresseerde Von Humboldt colleges van archeologen, natuur- en wiskundigen, anatomen en geologen. Op die manier werd hij – precies zoals zijn moeder dat wilde – klaargestoomd voor een carrière in staatsdienst. Von Humboldt had echter een ander pad voor zichzelf uitgestippeld: hij wilde dolgraag aan de slag als wetenschappelijk onderzoeksreiziger.
Toch begon Von Humboldt zijn werkzame leven als inspecteur in het Pruisische mijnbedrijf. Het overlijden van zijn moeder ontsloeg hem echter van de morele verplichting om in de mijnen te blijven werken. Met het geld uit de erfenis besloot hij om een expeditie naar Zuid-Amerika op touw te zetten, maar de napoleontische oorlogen maakten het moeilijk om überhaupt iets te organiseren op het Europese continent. Uiteindelijk, met de hulp van de Spaanse vorst, wist Von Humboldt, samen met collega-onderzoeker en zijn rechterhand Bonpland, een zeewaardig schip te regelen om de overtocht te maken.
En daar begint De avonturen van Alexander Humboldt, het boek van historica Andrea Wulf en illustrator Lilian Melcher.
Non-fictiestrip
We zien zijn getekende scheepje de zee oversteken, zijn landing in Zuid-Amerika, de bergen, de woestijnen, de jungle, de prachtige flora en fauna, zijn kennismaking met kolonialisten, indianen, planters, nomadenstammen, Jezuïetenpriesters en Simón Bolívar, de Zuid-Amerikaanse vrijheidsstrijder die geïnspireerd was door Humboldt en naar wie Bolivia is vernoemd.
We zien hoe hij zich op een Carnavalsfeestje vol giet met nét wat te veel drank, hoe de ontdekkingsreiziger zich in het zand ingraaft om zich tegen de stekende muskieten te beschermen, hoe hij zijn meetapparatuur opstelt tijdens een sterrenregen, en hoe zijn collega Bonpland wordt neer geknuppeld tijdens een roofoverval.
De ideeën van Alexander von Humboldt
Tijdens al die avonturen lezen we ook over zijn ideeën.
“Ik wil, nee, ik moet de wereld om me heen begrijpen en ontdekken hoe alles in de natuur met elkaar verbonden is…”
…vertrouwt Von Humboldt ons toe. We lezen over zijn ontdekkingen: over de verbondenheid tussen vulkanen, over de nadelen van ontbossing, over eeuwenoude, maar verloren gegane beschavingen, over magnetisme, vegetatiezones, isothermen, en over op drift zijnde continenten.
Ook krijgen we een inkijkje in Von Humboldts privéleven: in zijn niet altijd even vriendschappelijke band met zijn broer; speculaties over zijn geaardheid (“Ik stel u mijn nieuwe vriend Carlos Montúfar voor. Hij is trouwens ook heel knap!”); en zijn ideeën over religie (“Ik ben er trots op dat ik een boek over het universum heb geschreven zonder ook maar één keer het woord ‘god’ te noemen”).
Overweldigend
Tegelijkertijd is het boek – en dat merkt u wellicht ook aan deze bespreking – een nogal overweldigend geheel. Op elke bladzijde maken Von Humboldt en zijn kompanen weer iets nieuws mee, de tekstballonnetjes schieten alle kanten op en de volgordelijkheid op sommige bladzijdes is niet altijd even helder.
Tegelijkertijd zorgt die warrigheid ervoor dat je een pagina minutenlang kunt bestuderen, al is het maar om de details van een illustratie nauwkeurig te bewonderen. En precies dat heeft Von Humboldt zijn hele leven lang natuurlijk gedaan.
Stempel
Humboldtpenguïns; het Humboldtpark in Chicago; de Pico Humboldt, een bergtop van haast vijfduizend meter; de solanum humboldtii, een Zuid-Amerikaanse tomatensoort; de Humboldt-krater op de maan; de Humboldtstroom, een zeestroming in Zuid-Amerika; de Humboldtrivier in Nevada – een kleine greep uit de tientallen natuurverschijnselen die de naam van de befaamde wetenschapper dragen.
De beste man heeft zijn stempel op de wetenschap wel weten te drukken. De avonturen van Alexander Humboldt brengt zijn ongelofelijke verdienste prachtig in beeld.
