Stedelijk Museum Alkmaar werd in 2013 gemoderniseerd en kwam met twee nieuwe vaste opstellingen: ‘Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573’ en ‘De Gouden Eeuw van Alkmaar’. Op Historiek plaatste het museum gedurende de verbouwing enkele berichten over objecten uit de eigen collectie. Tekst Leon Geutjes.
Een ongetrainde hond wordt nooit een goede jager – Lycurgus toont het belang van de opvoeding – Caesar Boetius van Everdingen, 1661-1662 (Stedelijk Museum Alkmaar)
11 – Kind van Staat
Koning-Stadhouder Willem III – Werkplaats Willem Wissing, 1689 (Stedelijk Museum Alkmaar)
De eerste stadhouderloze periode. Zo heet de periode na de dood van Willem II in 1650. Zoontje Willem III werd geboren toen zijn vader net overleden was. Onder leiding van Johan de Witt maakten de Hollandse regenten gebruik van deze situatie. Ze kozen ervoor geen nieuwe stadhouder aan te stellen. Zo konden ze zelf meer macht uitoefenen.
Ondertussen groeide de jonge Willem III op bij zijn Engelse moeder. Dit vond De Witt maar niks. Aan het Engelse hof zou hij opgevoed worden met het idee dat hij ooit aan de macht zou kunnen komen. Dat wilden de regenten niet. Maar onder de bevolking klonk de roep om een nieuwe stadhouder. Om hieraan tegemoet te komen en ondertussen Willem in de hand te houden, besloten de Staten van Holland dat zij Willems voogden zouden worden. Hij werd een ‘Kind van Staat’.
Nanning Nanningsz van Foreest – Adriaen Hanneman, 1662 (Stedelijk Museum Alkmaar, bruikleen Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburg)Tussen 1660 en 1661 was Alkmaar medeverantwoordelijk voor de opvoeding van Willem III: ze had zitting in de zogenaamde Educatiecommissie. De stad was er trots op en liet een passend schilderij maken. Caesar van Everdingen kreeg de opdracht. Voor de Prinsenkamer in het Alkmaarse stadhuis verbeeldde hij het verhaal van Lycurgus. Deze Spartaanse vorst liet zijn volk zien dat een goede opvoeding leidt tot goed gedrag. Geef een ongedisciplineerde en een getrainde hond de keuze tussen een haas of een pot eten en je ziet het vanzelf.
Toen het imposante stuk af was, was Willems moeder echter net overleden, was de voogdijsituatie veranderd en hadden de Staten zich teruggetrokken als voogden.
Terwijl graaf Willem de slechte baljuw veroordeelt is rechts de misdaad te zien: het stelen van een vette koe – De justitie van graaf Willem III – Claes Jacobsz van der Heck, 1618 (Stedelijk Museum Alkmaar)
12 – Voorbeelden van Van der Heck
In de schepenkamer op het stadhuis te Alkmaar velden schout en schepenen hun oordeel over beschuldigden. Rond 1616 kreeg Claes Jacobsz van der Heck de opdracht om voor deze ruimte drie schilderijen te maken. ‘Rechtsexempla’: voorstellingen van beroemde vonnissen die schout en schepenen zouden herinneren aan het ideaal van rechtvaardige rechtspraak.
Cambyses waarschuwt Otanes zich niet om te laten kopen – Het oordeel van Cambyses – Claes Jacobsz van der Heck, 1620 (Stedelijk Museum Alkmaar)Het eerste stuk was het bekende bijbelse Salomonsoordeel. In 1618 volgde ‘De justitie van Graaf Willem III’. Dit voorbeeld komt uit de Hollandse geschiedenis. Een baljuw stal een koe van een boer. De graaf beval hem zijn slachtoffer terug te betalen. Toen de baljuw dacht met deze lichte bestraffing weg te komen, volgde nog een veel zwaardere, voor misleiding van de graaf: onthoofding. Ten slotte schilderde Van der Heck ‘Het oordeel van Cambyses’. Deze vorst liet de corrupte rechter Sisamnes villen en de rechtersstoel met zijn huid bekleden. Sisamnes’ zoon, Otanes, moest daarna als nieuwe rechter op deze stoel plaatsnemen.
Voor deze schilderijen heeft Van der Heck elementen ontleend aan werk van andere kunstenaars. De troon in ‘Het oordeel van Salomo’ is bijvoorbeeld overgenomen van een gravure van Hendrick Goltzius. En in ‘De justitie van graaf Willem III’ heeft hij Maarten van Heemskerck gekopieerd. De beul lijkt sterk op een herder van Van Heemskerck.
Bovenstaande teksten zijn afkomstig uit het boekje Schoonheid en Stadstrots, geschreven door Leon A.J.H. Geutjes en verschenen onder redactie van Christi M. Klinkert, conservator van Stedelijk Museum Alkmaar. Eerdere bijdragen in deze rubriek zijn op deze pagina te vinden.
