Er zijn zoveel geschiedenissen als er mensen zijn. De een vindt dit belangrijk, de ander dat. Om toch een beetje overzicht te houden, wordt op school wel eens gebruik gemaakt van “de canon”: dat zijn vijftig dingen die iedereen over vroeger moet weten. Wat hunebedden zijn bijvoorbeeld, wat slavernij was, wie Anne Frank was en wat er is gebeurd in Srebrenica. Als het gaat om de Romeinse tijd, gaat het om de “limes”, de grens van het Romeinse Rijk.
Ten oosten van die zee begon de grens opnieuw: door de bergen van oostelijk Turkije naar de Tigris, dan een stuk door de woestijn tot de Eufraat, dan weer verder door de woestijn door Jordanië naar Akaba aan de Rode Zee. Aan de overkant volgde de Romeinse Rijksgrens dan de noordelijke rand van de Sahara, door Egypte, Libië, Tunesië, Algerije en uiteindelijk Marokko.
Aan het begin van de jaartelling was er een einde gekomen aan de Romeinse veroveringen. Vanaf ongeveer het jaar 45 werden de fundamenten van de huizen in de legerkampen, die altijd van hout waren geweest, vervangen door stenen fundamenten. Daaraan zien oudheidkundigen dat de Romeinen stevige huizen wilden hebben omdat ze niet meer van plan waren verder te trekken.
Later veroverden de Romeinen nog wel eens wat stukken land, maar het ging eigenlijk altijd om gebieden die nodig waren om te verdedigen wat ze al veroverd hadden: Engeland om er zeker van te zijn dat Frankrijk veilig was, het Zwarte Woud om de hoek tussen Rijn en Donau in te korten, Jordanië om de woestijn tot grens te maken. Alleen de verovering van Roemenië was nog ouderwetse Romeinse agressie. De mensen in de veroverde gebieden golden, zoals ik al eens eerder beschreef, na verloop van tijd als echte Romeinen.
Langs de limes waren allerlei forten. Die waren overal bijna hetzelfde: vierhoekig, het hoofdkwartier middenin, een grote woning voor de commandant, barakken voor de ongeveer vierhonderd manschappen, stallen, een marktpleintje, een badhuis, een ziekenhuis. Als je in één fort de weg wist, wist je dat overal. In Nederland hadden de forten vaak een haventje, omdat de limes hier langs de Rijn liep. Wachttorens tussen de forten zorgden ervoor dat eventuele vijanden snel werden gezien, zodat de soldaten uit een of twee forten de invallers al tijdens hun tocht over de rivier konden tegenhouden.
Op sommige plaatsen, zoals in Nijmegen en Xanten, waren veel grotere legerbases, waar duizenden zwaarbewapende legionairs waren. Dit waren de elitetroepen, die waren gespecialiseerd in moeilijke belegeringsoorlogen. Naast militaire taken deden de legionairs ook allerlei soorten administratief en praktisch werk. Als je bijvoorbeeld een landmeter nodig had, ging je die in Nijmegen vragen.
In Nederland bestond de limes niet uit een hoge stenen muur, zoals in Engeland, of een palissade, zoals in het Zwarte Woud. Ook viel de grens hier niet samen met die tussen het vruchtbare land en de woestijn, zoals in Syrië, Jordanië en langs de Sahara. Om toch een beetje duidelijk te maken dat er een grens was, lag er een lage dijk op de zuidelijke oever. Het was misschien niet zo indrukwekkend als de stenen muur in Engeland, maar iedere Germaan aan de overkant van de Romein wist precies tot waar hij mocht komen.
Grenzen en invloedssferen in de oudheid
Neder-Germaanse Limes toegevoegd aan werelderfgoedlijst
Boek: De Romeinse limes
