Franklin Delano Roosevelt – 32e president van de Verenigde Staten

De kans dat een Amerikaanse president het ambtsrecord van Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) verbreekt is klein. Roosevelt, alias FDR, was de eerste Amerikaanse president die vier presidentstermijnen heeft volgemaakt. Deze man, die vermoedelijk verre Nederlandse voorouders had, loodste de Verenigde Staten door de moeilijke jaren van de Depressie en de Tweede Wereldoorlog.

Jeugd en jonge jaren

Franklin Delano Roosevelt werd geboren op 30 januari 1882, in een welgestelde familie in Hyde Park, New York. Hij was het enige kind van landeigenaar en zakenman James Roosevelt en Sara Ann Delano. Zijn voorouders hadden vermoedelijk Nederlandse roots. President Roosevelt stamde volgens de gemeente Tholen af van de Nederlander Claes Martensen van Rosenvelt, die rond 1650 in het huidige New York voet aan land zette. Deze Rosenvelt kwam vermoedelijk uit Oud-Vossemeer. Een van Franklins voorouders, Isaac Roosevelt (1726-1794) was al politicus en medeoprichter van de Bank of New York in 1784. Overigens stamde de eerdere Amerikaanse president – van 1901 tot 1909 – Theodore Roosevelt (1858), alias Teddy Roosevelt (naar wie ook de teddybeer is vernoemd), uit een andere tak van de Roosevelt-familie. Ook Theodore Roosevelt had prominente voorouders, onder wie eveneens een bankier: Cornelius Roosevelt (1794-1871), die in 1844 mede de Chemical Bank van New York oprichtte, in 1844.

Franklin ging in 1896 naar de Groton School in Groton, Massachusetts. Dit was een elitaire school – 90 procent van de leerlingen was ‘van stand’ – die religieus gezien gelieerd was aan de Episcopale Kerk. Na de voltooiing van zijn opleiding aan Groton, studeerde Franklin van 1900-1904 aan Harvard College. In zijn laatste studiejaar was hij redacteur van het studentenblad The Crimson.

In 1905, toen hij 23 jaar was, trouwde Franklin Delano Roosevelt met Eleanor Roosevelt (een verre nicht uit de andere Roosevelt-tak). Samen zouden ze zes kinderen krijgen. In 1910 deed Roosevelt als Democraat mee in de strijd om een plek in de senaat van New York State. Door goed campagne te voeren, maar ook door de naamsbekendheid van de familie Roosevelt, werd hij verkozen. Kort daarna kreeg hij een aanstelling als Assistant Secretary of the Navy, in de regeringskringen van president Woodrow Wilson (1856-1924).

In 1914, hetzelfde jaar waarin de Eerste Wereldoorlog uitbrak, begon Franklin een geheime relatie met Lucy Mercer, de secretaresse van zijn vrouw Eleanore. Vier jaar later kwam Eleanore Roosevelt achter deze affaire. Ondanks Franklins belofte het contact te verbreken, bleef hij zijn minnares ontmoeten. Vermoedelijk had Franklin meerdere maîtresses, onder wie – aldus een van zijn zoons – prinses Märtha van Zweden (1901-1954).

President en New Deal

Franklin werd in de zomer van 1921 – waar hij vakantie vierde in zijn tweede woning op Campobello Island in Canada – getroffen door polio, waardoor hij verlamd raakte aan zijn benen. In 1928 deed Roosevelt mee aan de verkiezingen voor gouverneur van New York, een functie die hij van 1929 tot 1932 vervulde. Hij kwam in deze tijd bekend te staan als een daadkrachtig bestuurder die met hervormingsprogramma’s probeerde om de Grote Depressie, uitgebroken na de Beurskrach in oktober 1929, te boven te komen.

Tijdens de presidentsverkiezingen in november 1932 nam Roosevelt het op tegen de zittende president Herbert Hoover (1874-1964). Hoovers populariteit was flink geslonken, omdat de Amerikaanse bevolking vond dat hij te weinig deed tegen de economische crisis. Roosevelt won de presidentsverkiezingen overtuigend: hij won 57 procent van de stemmen en, op zes na, alle Amerikaanse staten. In een speech kondigde Roosevelt aan wat het Amerikaanse volk van hem kon verwachten:

“I pledge you, I pledge myself to a new deal for the American people… This is more than a political campaign. It is a call to arms.”

Op het moment van zijn aantreden stond Roosevelt voor de grootste uitdaging van Amerika sinds de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865). Sinds de Krach van New York waren honderden banken omgevallen. Het absoluut aantal werklozen groeide tussen 1929 en 1933 van vier naar dertien miljoen. Een kwart van de Amerikaanse beroepsbevolking was in 1933 werkloos.

Met zijn New Deal, door historici het “Program of relief, recovery and reform” genoemd (The 3R’s – in het Nederlands de 3 H’s), slaagde Franklin Delano Roosevelt erin om de Amerikaanse economie en bevolking uit het slop te trekken. Hulp (relief) voor werklozen en armen, herstel (recovery) van de economie naar een normaal niveau en hervorming (reform) van het financiële systeem om een herhaling van de depressie te voorkomen.

Met het New Deal-programma hervormde Roosevelt de hele economie. De gedachte achter de New Deal was: de overheid moet ingrijpen in de economie en het geld op de juiste manier rondpompen (door budgettering) om het dode paard weer in beweging te krijgen. Dit betekende onder meer toezicht op banken en de beurs, een hervorming van de landbouw en het inzetten van werklozen om aan allerlei publieke gebouwen en projecten als Nationale Parken te werken. Het benodigde geld werd onder meer gehaald uit een verlaging van de salarissen van ambtenaren, terwijl veteranen 15 procent minder pensioen kregen.

De macht van de federale overheid nam door deze politieke koerswijziging sterk toe. Het belangrijkste gevolg van Roosevelts ingrijpen was dat de Amerikaanse economie gedurende de jaren 1930 niet verder inzakte. In 1936 waren er lichte tekenen van herstel, maar in 1937 verergerde de Depressie weer. Tot een effectieve terugdringing van de werkloosheid kwam het niet tijdens de New Deal. In navolging van de econoom John Maynard Keynes (1883-1946) – die in 1936 het beroemde boek The General Theory of Employment, Interest and Money uitbracht – deed Roosevelt in 1938 iets dat hij nog niet geprobeerd had: de koopkracht laten toenemen door 5 miljard dollar in de economie te pompen. Deze impuls had een merkbaar positief effect. Ook na de Tweede Wereldoorlog bleek deze nieuwe overheidshandeling voor het op gang brengen van de economie nog enkele decennia efficiënt te zijn.

Tussen 1929 en 1945 stegen de Amerikaanse overheidsuitgaven van circa 3 procent tot zo’n derde van het BNP. Ergens in het begin van de oorlog, mede door de opbouw van een oorlogsindustrie, kwam de Grote Depressie tot stilstand.

Tweede Wereldoorlog en Four Freedoms-speech

De Tweede Wereldoorlog betekende een impuls voor de Amerikaanse economie. Er werd een oorlogsindustrie opgebouwd waarmee de Amerikanen de geallieerden steunden, een economie die Roosevelt typeerde als een arsenal of democracy.

Op 6 januari 1941 hield Franklin Delano Roosevelt in het Amerikaanse Congres een beroemde State of the Union-speech, de Four Freedoms-speech. Hierin sprak hij de hoop uit op een toekomstige wereld die gebaseerd moest zijn op vier essentiële menselijke vrijheden. Ten eerste: freedom of speech and expression (vrijheid van meningsuiting en expressie). De tweede was freedom of worship (vrijheid van godsdienst), de derde freedom from want (vrijheid van tekorten) en de laatste freedom from fear (vrijheid van angst).

Roosevelt vulde deze vrijheden in als het recht op vrijheid om te zeggen wat je wilt, vrijheid van religie, het recht op economische basislevensbehoeften die de gezondheid van het volk garandeerden en ten slotte het recht om onbedreigd en zonder angst voor oorlog, te kunnen leven. Dit laatste moest bereikt worden door wereldwijd het wapenarsenaal in te krimpen.

Kernfragment uit de Four Freedoms-speech

Door de aanval van Japan op de Amerikaanse haven Peal Harbor, op 7 december 1941, raakten de Verenigde Staten betrokken bij de Tweede Wereldoorlog en kwam er een einde aan een periode van isolationisme.

Gedurende de oorlog onderhield Franklin Roosevelt regelmatig contact met militaire adviseurs. Hij was betrokken bij de ontwikkeling van strategieën om Duitsland in Europa te verslaan door een serie invasies: de landing in Noord-Afrika in november 1942, de landing op Sicilië en de invasie van Italië in 1943. Met als summum natuurlijk de invasie van Europa op D-Day (6 juni 1944). Tegelijkertijd drongen de geallieerden Japan terug in Azië en in de Pacifische Oceaan. Ook hield Franklin Delano Roosevelt zich tijdens de oorlog bezig met de vorming van de latere Verenigde Naties, waarvoor hij onder meer overleg voerde met Winston Churchill. Cruciaal in dit proces was de zogenoemde Atlantic Charter (14 augustus 1941), een politiek statement van de Verenigde Staten en Engeland dat een zes weken later ook door de regeringen in ballingschap van onder meer Nederland, België, Noorwegen en Polen ondertekend werd. In januari 1942 proclameerden deze en meer landen – in totaal 26 landen – de Declaration by United Nations, dat de basis zou worden van de in 1945 opgerichte Verenigde Naties.

Laatste levensjaar van Franklin Delano Roosevelt

Op de Conferentie van Jalta in februari 1945 namen Roosevelt, die toen al ernstig ziek was, Churchill en Jozef Stalin belangrijke beslissingen over de toekomst van Europa na de Duitse nederlaag. Ze kwamen tot een gezamenlijk besluit over vier in te stellen bezettingszones in Duitsland. Ook maakten de wereldleiders afspraken met de Sovjet-Unie over gebieden in Azië. Stalin schond de gemaakte afspraken al snel.

Op 12 april 1945, nog tijdens de Tweede Wereldoorlog, overleed Franklin Delano Roosevelt in Warm Springs, Georgia, de zogenoemde ‘Little White House‘ waar hij regelmatig verbleef. Hij werd opgevolgd door Harry S. Truman (1884-1972).

Boek: Roosevelt vs. Churchill – Bevelhebbers in oorlog – 1943
Boek: Roosevelt en Stalin – Portret van een partnerschap

Bronnen ▼