Hamas – Palestijnse islamitische beweging

De islamitische politieke en militante beweging Hamas werd in 1987 opgericht. De nationalistische beweging, die actief is op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook, streeft ernaar “Palestina te bevrijden van de Israëlische bezetting” en “een soevereine Palestijnse staat te vestigen”. De paramilitaire tak van Hamas wordt over het algemeen beschouwd als een terroristische beweging.

Hamas is een acroniem van Harakat Al-Muqawama Al-Islamia wat Islamitische Verzetsbeweging betekent. Het Arabische woord ḥamās (حماس) betekent iets als ‘opwinding’, ‘vuur’ of ‘fanatisme’. Het Hebreeuws kent een woord dat ongeveer hetzelfde klinkt: ḥāmās (חמס), wat kortweg ‘geweld’ betekent.

De beweging splitste zich in 1987 af van de Moslimbroederschap (al-ichwan al-moeslimoen). Waar Israël, de Verenigde Staten, de Europese Unie en landen als Japan, Canada en Jordanië de (militaire tak van de) beweging bestempelen als een terroristische organisatie, beschouwen de aanhangers van de beweging de strijd van Hamas als legitiem verzet tegen een gewelddadige Israëlische militaire bezetting van de Westelijke Jordaanoever.

De beweging ontstond dus in 1987. December dat jaar ontlaadde de frustratie van veel Palestijnen zich in een collectieve opstand tegen de overheersing van Israël: de Eerste intifada (1987-1990). Sjeik Ahmed Yassin, Abdel Aziz al-Rantissi en Mohammad Taha – allen leden van de Palestijnse vleugel van de Moslimbroederschap – richtten de beweging in die periode op.

Kortetermijndoel van Hamas is het verdrijven van Israëlische troepen uit bezette gebieden. Om dit te bereiken vuren aanhangers van de beweging vanuit Gaza sinds 2001 zogenaamde Qassam-raketten af op Israëlische troepen, kolonisten in Palestijns gebied en burgers in Israël. In veel Israëlische grenssteden wordt het openbare leven door deze aanvallen ontregeld. Op de lange termijn wil Hamas dat er een islamitische staat wordt gesticht in het historische Palestina en dat Israël wordt geëlimineerd. Sjeik Ahmad Yassin leidde de beweging tot 22 maart 2004. Hij werd toen uitgeschakeld door het Israëlische leger.

Aanvankelijk waren sjeik Ahmad Yassin en zijn kompanen vooral actief op sociaal vlak. Yassin en zijn aanhangers lieten scholen, ziekenhuizen en religieuze centra bouwen en ontvingen zelfs steun van de Israëlische overheid. Volgens sommigen steunde de Israëlische regering Yassin om op die manier de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) te ondermijnen. Door deze projecten werden Yassin en zijn aanhangers geliefd bij veel Palestijnen. Nadat de Eerste Intifada in 1987 afgekondigd was, richtten de leden Hamas op en begonnen ze gewelddadige activiteiten te ontwikkelen. Zo werden bijvoorbeeld Palestijnse collaborateurs of verdachten van collaboratie door leden van Hamas vermoord.

Oslo-akkoorden

In 1993 werden de Oslo-akkoorden ondertekend. In dit akkoord werd onder meer vastgesteld dat het Israëlische defensieleger zich terug zou trekken uit de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever en dat de Palestijnen recht kregen op zelfbestuur door de vorming van de Palestijnse Autoriteit (PA). De Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever werden in drie delen ingedeeld. Een deel kwam onder bestuur van de PA, een ander deel kwam eveneens onder bestuur van de PA maar zou wel onder Israëlisch militair bewind komen en het laatste deel kwam onder bestuur van de regering van Israël. De akkoorden werden namens de PA ondertekend door Mahmoud Abbas van de PLO. Premier Simon Peres tekende voor de regering van Israël.

In het Palestijnse gebied zelf werden de Oslo-akkoorden verdeeld ontvangen. Zo accepteerde Fatah (de Palestijnse politieke beweging van Mahmoud Abbas) de akkoorden wel, maar Hamas niet. De beweging van sjeik Ahmed Yassin, die van mening was dat de PLO veel te veel had weggegeven, ging vooral niet akkoord omdat ze de staat Israël niet wilde erkennen.

Militair en politiek

Hamas heeft een militaire en een politieke tak. De militaire tak bestaat uit de Izz ad-Din al-Qassam Brigades. Deze militante groep werd in 1992 opgericht en is vernoemd naar de islamitische prediker Izz ad-Din al-Qassam (1882-1935) die in de jaren dertig van de vorige eeuw berucht was vanwege gewelddadige aanslagen op Joodse en Britse doelen in het Brits Mandaat Palestina en Frans Mandaat Syrië.

Doelstelling bij oprichting van deze tak was om een solide militaire organisatie op te zetten waarmee de acties van Hamas ondersteund konden worden. Volgens persbureau Reuters beschikt Hamas over ongeveer 25.000 strijders en enkele duizenden Qassam-raketten.

Positie

Een overdaad aan vrienden heeft Hamas niet. Ook niet in de Arabische wereld. Veel Arabische landen zijn beducht voor de radicale kant van Hamas, de zelfmoordaanslagen en liquidaties. In Jordanië is de beweging zelfs verboden. Wel gesteund wordt de beweging door Iran, de grootste geldschieter van de beweging. Daarnaast onderhield ook de president van Venezuela, Hugo Chávez, goede betrekkingen met Hamas en de beweging krijgt steun van de Libanese politieke partij en militante beweging Hezbollah. In het westen wordt eigenlijk alleen de Fatahpartij van Mahmoud Abbas erkend als autoriteit. Deze politieke beweging heeft overigens ook een militaire tak, de Al-Aqsa Martelarenbrigade, die door verschillende landen als terroristisch is aangemerkt.

Politiek

Na de dood van Yasser Arafat op 11 november 2004 werden op 9 januari 2005 presidentsverkiezingen gehouden waarbij de voormalig premier Mahmoud Abbas tot president werd gekozen. Op 24 januari 2006 werden voor het eerst sinds 1996 weer parlementsverkiezingen gehouden. Hamas won de verkiezingen en vormde een regering. Tegen het eind van dat jaar raakte Hamas en de andere grote politieke Palestijnse partij, Fatah, met elkaar in conflict. Maart 2007 trad er een nieuwe regering aan, bestaande uit verschillende politieke partijen waaronder Hamas en Fatah.

Juni 2007 werd de Palestijnse regering van nationale eenheid ontbonden. President Abbas deed dit nadat coalitiegenoot Hamas de Gazastrook bijna volledig onder haar macht had gekregen en de troepen van de PA en aanhangers van Fatah had verslagen en verjaagd. De Palestijnse gebieden vielen hiermee uiteen in twee delen waarbij Hamas het voor het zeggen kreeg in Gaza en Fatah op de Westelijke Jordaanoever. Na deze wending werd de Israëlische en internationale blokkade van Gaza aangescherpt. Ook Egypte sloot de grens met Gaza en zegt dat te blijven doen zolang de troepen van Abbas de grens niet bewaken.

De vanwege een moordaanslag naar Qatar uitgeweken Khaled Mashal is tegenwoordig de politiek leider van Hamas. Ook Ismail Haniya treedt in de praktijk echter veelvuldig op als leider van de beweging. Mohammed Deif is de militaire leider.

2023

In oktober 2023 voerde Hamas een uitgebreide operatie uit waarbij aanvallen vanaf land, zee en lucht werden uitgevoerd. Hierbij werd extreem geweld gebruikt, met name gericht tegen burgers. Zo voerden militieleden bijvoorbeeld een aanval uit op een muziekfestival in Urim, op zo’n dertig kilometer van de Gazastrook. Hierbij werden honderden festivalgangers gedood. Ook drongen Hamas-strijders verschillende dorpen in de grensstreek binnen en werden bewoners vervolgens vermoord of gegijzeld. Verder werden, met name vanuit de Gazastrook, duizenden raketten op Israël afgevuurd. Militair leider Mohammed Deif gaf de operatie de codenaam Operatie al-Aqsa-storm en sprak van een oorlog. Als redenen voor de aanval noemde hij de jarenlange bezetting, de uitbreiding van nederzettingen op de Westoever en het toegenomen geweld aldaar.

Voor het eerst sinds de Jom Kipoeroorlog van 1973 riep Israël na de aanvallen officieel de staat van oorlog uit. De Israëlische krijgsmacht riep vervolgens 300.000 reservisten op, de grootste mobilisatie van het land ooit.