Het gebroken oog van Horus

De vierdelige dvd-serie The Story of Maths voert de lezer mee op een reis door de geschiedenis van de wiskunde. Professor Marcus du Sautoy behandelt helder het ontstaan van de belangrijkste wiskundige principes in vroegere beschavingen zoals die van Egypte, Mesopotamië, China, het Midden-Oosten en Europa.

De documentaire biedt vier uur leerzaam kijkplezier. Presentator Du Sautoy beklemtoont dat wiskunde de basis vormt voor allerlei andere disciplines en sectoren, zoals natuurkunde, scheikunde, architectuur, sterrenkunde en economie.

De wereld is opgebouwd uit wiskundige structuren en patronen, en wiskunde ontstond vanuit de behoefte om orde aan te bregen in de chaos van een veranderende samenleving. De basisprincipes van wiskundige indelingen vormen ruimte en hoeveelheid.

Rhind-papyrus

Deze recensie licht het eerste deel, over Egypte en Babylonië, uit. De Egyptische cultuur legde de basis van de moderne wiskunde.De jaarlijkse overstroming van de Nijl luidde het nieuwe jaar in, én maakte de landbouw mogelijk. Voor het bestuur van Egyopte was het belangrijk dat oppervlaktes werden berekend, om aan de hand daarvan de belastinghoogte te berekenen.

De Egyptenaren waren de eerste wiskundige vernieuwers en maakten – gebaseerd op de tien vingers – al gebruik van een decimaal systeem. Het belangrijkste document dat de Egyptenaren hebben achterlaten, was het zogenoemd Rhind-papyrus. Dit document met hiërogliefen toont aan welke wiskundige technieken de bevolking kende en welke kwesties hen interesseerde. Uit het Rhind-papyrus, dat dateert uit 1650 voor Christus, blijkt dat de Egyptenaren konden veremigvuldigen, delen en ook de breuken (handig voor de handel) beheersten. Breuken werden ook aangetroffen op het zogenoemde Oog van Horus. Horus was een god die half mens en half valk was, en het Oog van Horus laat zien hoe Egyptenaren omgingen met wiskunde.

De oppervlakte van een cirkel berekende men in de Egytpische cultuur nauwkeurig precies, met een afwijking van slechts twee procent ten opzichte van pi. Vermoedelijk ontdekten de Egyptenaren door een spelletje met steentjes die in een cirkel werden gelegd, hoe ze de oppervlakte van cirkels konden uitrekenen. Ten slotte komen natuurlijk ook de Egyptische piramides aan bod, waarvan de symmetrie getuigt van een verregaand wiskundig inzicht.

Nullen, kwadraten en dobbelstenen

De Babylonische wiskunde voegde weer eigen elementen toe aan de discipline. Ook haar meetsysteem was gebaseerd op decimalen. De nul (die men weergaf als een spatie, dus als ‘niets’) is een belangrijke ontdekking van de Babyloniërs geweest.

Aan de hand van een soort backgammonspelletje ontdekten wiskundigen in Babylonië hoe kwadraten werken. Verder maakten ze symmetrische dobbelstenen en wisten de Babyloniërs – net als de Egyptenaren – het nodige over rechthoekige driehoeken. En dat ver voor de stelling van Phytagoras.

Grieken en islamieten

Bovenstaande impressie van deel één uit de reeks van vier dvd’s geeft een beeld van wat de kijker kan verwachten. Ook de overige drie dvd’s, die gaan over onder meer de wiskunde bij de Grieken, de islamieten en recentere wiskundige ontdekkingen, zijn zeker de moeite van het bekijken waard. Sowieso voor wiskundigen, maar zeker ook voor historici die geïnteresseerd zijn in het betavakgebied.