Het land van Merkel

Ondanks een electorale terugval bij de Bondsdagverkiezing van afgelopen maand staat Angela Merkel aan het begin van al weer haar vierde termijn als bondskanselier van Duitsland, de belangrijkste politieke functie in Europa en een ambt dat zij reeds sinds 2005 bekleedt. Over deze periode handelt het nieuwste boek van emeritus hoogleraar Moderne Duitse Geschiedenis Frits Boterman: Het land van Merkel (De Arbeiderspers).

Nadrukkelijk stelt Boterman dat Het land van Merkel niet gelezen moet worden als een politieke biografie over Duitslands eerste vrouwelijke bondskanselier, maar dat het een analyse biedt van het Duitsland onder Merkels leiding. Het is bedoeld als een aanvulling op zijn lijvige standaardwerk over de Moderne geschiedenis van Duitsland vanaf ca. 1800, waarvan in 2005 de laatste editie is verschenen. Het is een vorm van eigentijdse geschiedenis die de auteur zelf als hachelijk omschrijft,

“…omdat de historicus als chroniqueur van zijn eigen tijd de nodige kritische afstand mist. Het boek kan daarom alleen maar een voorlopig overzicht geven van de nu zichtbare [contouren].” (p. 8)

Dat doet Boterman door in te gaan op de zijns inziens belangrijkste politieke en economische ontwikkelingen in Duitsland sinds het aantreden van Merkel als bondskanselier, waarbij de historische achtergronden niet worden vermeden. Het land van Merkel is daarom prima geschikt om gelezen te worden zonder voorkennis van Botermans hierboven genoemde Moderne geschiedenis van Duitsland. “Als we de situatie van 2005 vergelijken met die van 2017,” concludeert Boterman,

“…dan is die in Duitsand en Europa de laatste twaalf jaar sterk veranderd. Merkel heeft vanaf haar aantreden […] te maken gekregen met een reeks crises die het land sterk veranderd hebben. Minstens zes crises hebben Europa geteisterd. De financiële crisis van 2008 groeide uit tot een eurocrisis die in Europa een welvaartsdaling en werkloosheid veroorzaakte.”

Naast de eurocrisis gaat Boterman in op “het Griekse drama” waarin een faillissement van EU-lidstaat Griekenland ternauwernood voorkomen werd, de door Rusland gedomineerde buitenlandpolitiek, de door het integratie- en islamdebat bepaalde binnenlandse politiek, de vluchtelingencrisis in 2015 en de bijkomende Turkije-deal, de recente aanslagen in Duitsland en de opmars van de anti-liberale stroming van het rechts-populisme. Merkel zal er sinds de verkiezingen van 2017 rekening mee moeten houden dat er voor het eerst een grote fractie in de Bondsdag zetelt ter rechterzijde van haar eigen christendemocratische partij, de CDU.

Merkel’s loopbaan

Tussendoor is er een intermezzo ingelast waarin wordt ingegaan op het leven en de loopbaan van Angela Merkel, die volwassen werd in de DDR en na de Duitse Hereniging van 1990 een opmerkelijk succesvolle politieke carrière kent in de Bondsrepubliek Duitsland (BRD). De belangrijkst observatie van Boterman is dat de politiek van Angela Merkel niet uitgaat van dogmatische vergezichten en dat ze zich behoudend, ja zelfs reactionair opstelt. Ondanks een aarzelend begin heeft ze zich in haar kanselierschap ontpopt tot een ware crisismanager. Problematisch blijft ook voor haar het Duitse dilemma tussen hegemonie en internationale samenwerking.

Literatuur

Dat Het land van Merkel geen echte rode draad heeft, komt niet zozeer voort uit de beperkingen die eigentijdse geschiedschrijving nu eenmaal met zich meebrengt. Botermans nieuwste boek biedt vooral maar weinig structuur omdat het aantal door hem geformuleerde deelvragen (p. 16) niet in direct verband staat met de hoofdindeling en de daarin behandelde thema’s. Het werk is daardoor eerder essayistisch en beschrijvend van karakter dan dat het een werkelijke analyse biedt van het eigentijdse Duitsland en de rol die Merkel daarbij vervult. Jammer is ook dat Boterman – zelf een vroege babyboomer – zich in zijn kritieken op Duitsland en Merkel vooral baseert op literatuur van de Generatie van 1968 en maar weinig kennis heeft genomen van de bezwaren die de jongste generatie aan Duitse intellectuelen heeft aangebracht tegen de huidige gang van zaken.

Dat neemt niet weg dat Boterman er wel degelijk in geslaagd is een goed beeld te schetsen van de binnenlandse en internationale problemen waarmee Angela Merkel geconfronteerd wordt als bondskanselier van Duitsland en in welk spanningsveld zij zich begeeft. Het boek valt dan ook eenieder aan te raden die op de hoogte wil blijven van de ontwikkelingen in de Bondsrepubliek als “het land van Merkel”.

~ Raymon R.J. Middelbos

Boek: Het land van Merkel – Frits Boterman
Ook interessant: Cultuur als macht: 200 jaar Duitse cultuurgeschiedenis
Meer Duitse geschiedenis

Bekijk dit boek bij: