Chris Delarivière
Een van de meest tot de verbeelding sprekende verzamelingen reisliteratuur is de collectie De Bry. Die bestaat uit niet minder dan vijfentwintig delen in folio formaat, gepubliceerd in de periode 1590-1623. Samen goed voor duizenden pagina’s lectuur maar vooral gezocht en gewaardeerd om de 327 gravures waarmee uitgever Theodor de Bry en zonen de reisverhalen illustreerden. Met De poorten van de Indiën stelde historicus Ernst van den Boogaart een iconografische gids samen voor deze parels van de zeventiende-eeuwse prentkunst.
India Occidentalis en India Orientalis
De collectie bestaat uit twee grote reeksen. India Occidentalis met twaalf delen die focussen op Amerika en India Orientalis met elf delen die vooral aan Azië en Afrika aandacht besteden. Het zijn echter de vele prenten die van de collectie een gezochte en peperdure reeks maken voor bibliofielen. Belangrijker dan de verzamelwaarde is dat de gravures een grote stempel drukten op de beeldvorming van de Nieuwe Wereld in de zeventiende eeuw.
Wat beeldvorming over niet-Europese culturen betreft is auteur Ernst van den Boogaart overigens een autoriteit. Enkele jaren geleden verscheen van zijn hand Vreemde Verwanten: de wereld buiten Europa 1400-1600. Daarin kwam de collectie de Bry al aan bod maar in De poorten van de Indiën duikt hij dieper in het levenswerk van Theodor de Bry en zonen.
Context
In de inleidende hoofdstukken schetst Ernst van den Boogaart de context waarin de collectie tot stand kwam. Met hun monumentale bundeling reisverhalen en -verslagen vulden vader en zonen de Bry een gat in de markt. De zestiende en zeventiende eeuw waren het tijdperk van de grote ontdekkingsreizen en het publiek snakte naar nieuws uit de verre exotische landen die de Europese reizigers aandeden.
De uitgevers bewerkten de teksten naar goeddunken. Prenten werden veelal aangepast ten opzichte van het origineel en soms werden nieuwe afbeeldingen toegevoegd. Ook onderschriften en bijschriften werden door de uitgevers zelf voorzien. Auteursrecht was in de zeventiende eeuw duidelijk nog een vaag begrip. De graveurs De Bry waren evenmin vies van enige zin voor sensatie. Gebruiken zoals kannibalisme en mensenoffers bij de inheemse volkeren werden met veel zin voor detail afgebeeld maar net zo goed werden gruweldaden en martelingen door de kolonisatoren onder de aandacht gebracht.
Een rijk visueel verslag
Het werk van De Bry enkel daar op afrekenen is onterecht. Dat wordt duidelijk bij het lezen van De Poorten van de Indiën. Van den Boogaart stelt terecht dat de collectie de Europese perceptie van de Nieuwe Wereld in het tijdperk van de ontdekkingsreizen sterk beïnvloedde. Het gaat om meer dan een bundeling reisverhalen, aldus de auteur. Eerder ziet hij het als een verzameling die in de zeventiende eeuw geografische en etnografische kennis over de wereld buiten Europa toegankelijk maakte.
De gravures in de collectie bieden een rijk visueel verslag van het leven, de culturen en de natuurlijke wereld van Azië en Afrika zoals gezien door Europese ogen in de vroege moderne periode. Ze bieden inzicht in hoe Europese ontdekkingsreizigers de nieuwe werelden die zij tegenkwamen interpreteerden. Bovendien getuigen ze van de complexiteit van de ontmoetingen met de Nieuwe Wereld, waarbij nieuwsgierigheid, bewondering, misverstanden en exploitatie vaak hand in hand gingen.
Een schouwtoneel
In een reeks hoofdstukken rond diverse thema’s zoals het dagelijks leven van de inheemse bevolking, maatschappijvormen, religie en kolonisatie analyseert van den Boogaart nauwgezet een aantal prenten.
De poorten van de Indiën is een mooie en verzorgde uitgave geworden met harde kaft, in groot formaat en geïllustreerd met tientallen gravures uit de collectie De Bry. Soms moet je als lezer even naar adem happen bij de stortvloed detaillistische beschrijvingen maar tegelijkertijd helpen die om de prenten nauwkeuriger te interpreteren. Het maakt van het boek een helder en toegankelijk samengestelde gids bij een collectie die van onschatbare waarde blijft, zowel voor historici, kunsthistorici en antropologen als voor de studie van de vroege contacten tussen Europa en de rest van de wereld.
Boek: De poorten van de Indiën – Ernst van den Boogaart
