Het wonder van naoorlogs Duitsland

De geschiedenis van de Bondsrepubliek Duitsland (BRD), die in 1949 op de puinhopen van het Derde Rijk ontstond, is een enerverend en boeiend aspect uit de twintigste-eeuwse Europese geschiedenis. In Het Duitse wonder. Een kleine geschiedenis van de Bondsrepubliek (uitgeverij Prometheus|Bert Bakker, 2015) schetst historicus Edmond Hofland in een kort en helder betoog de hoofdaspecten uit de geschiedenis van de BRD.

Het boek loopt van het ontstaan van de West-Duitse BRD op 23 mei 1949 tot 3 oktober 1990, toen de BRD uiteindelijk herenigd werd met de Oost-Duitse Democratische Republiek (DDR). Hofland vult zijn verhaal aan met enkele beschouwingen over de recente geschiedenis van het herenigde Duitsland.

In de inleiding constateert Hofland terecht dat de Nederlandse media zich al decennialang hoofdzakelijk concentreren op de Angelsaksische wereld en het Duitse nieuws een ondergeschikte rol toebedelen. Berichten uit ons buurland beperken zich vaak tot sport- of celebritynieuws over Arjen Robben, Klaas-Jan Huntelaar of Sylvie Meis net zoals enkele decennia geleden Rudi Carrell (1934-2006) standaard de aandacht trok.

De auteur heeft strikte keuzes gemaakt om het betoog beknopt te houden:

“Ik heb me in dit boek vooral op de politieke geschiedenis gericht, waarbij de klemtoon ligt op de buitenlandse politiek. De manier waarop de Bondsrepubliek in de veranderende internationale politieke constellaties heeft geprobeerd haar eenheid in vrijheid te realiseren. De binnenlandse politiek wordt in grote lijnen besproken, waarbij sociaaleconomische aspecten niet worden veronachtzaamd. De geschiedenis van de DDR is in dit boek buiten beschouwing gelaten. tenzij er in dat land gebeurtenissen plaatsvonden die direct verband hielden met de ontwikkeling van West-Duitsland.” (11)

Achter in het boek is een chronologisch overzicht, een goed ogende literatuurlijst (de titels zijn relevant en up-to-date) en een zakenregister opgenomen. Gezamenlijk maken deze het boek zeer toegankelijk.

Deling

Nog voordat nazi-Duitsland verslagen was, op de Conferentie van Teheran van 28 november tot 1 december 1943, was over het naoorlogse lot van het land al een beslissing gevallen: het land zou worden opgedeeld. Precieze afspraken hierover kwamen tot stand tijdens de Conferentie van Jalta begin 1945, toen de geallieerden voor bezettingszones kozen. Maar hoe de gebieden precies bestuurd moesten worden, daarover liepen de meningen tussen de westerse geallieerden enerzijds en de Sovjets anderzijds sterk uiteen. In de Sovjetzone – het latere Oost-Duitsland – was nauwelijks sprake van politieke vrijheid: de SPD moest gedwongen fuseren met de KPD (Kommunistische Partei Deutschlands) tot de partij SED, de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands. Deze partij moest democratisch lijken, maar was dat niet.

Daarnaast waren er onoverkomelijke economische verschillen. Zo verboden de Russen de Oost-Duitse bezettingszone gebruik te maken van het European Recovery Plan, beter bekend als de Marshallhulp, waardoor een deling onvermijdelijk werd. Het besluit daartoe viel begin 1948:

“In februari 1948 werd op de Zesmogendhedenconferentie (de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg) in Londen besloten dat een West-Duitse staat moest worden opgericht, die in het Marshallplan zou worden opgenomen. Men kwam ook overeen dat het West-Duitse gebied in het westerse economische systeem moest worden opgenomen. Onder Angelsaksische druk gaf Frankrijk zijn eigen gewenste politiek ten aanzien van Duitsland op. De communistische coup die tijdens deze conferentie in Tsjecho-Slowakije plaatsvond hielp ook mee bij dit besluit.” (23,24)

Nadat de geallieerden op 20 juni 1948 de D-Mark invoerden in West-Berlijn, verboden de Russen dit in hun bezettingszone en sloten zij West-Berlijn af. Hierop reageerden de Amerikanen, Britten en Fransen weer door met vliegtuigen goederen aan te voeren door de lucht. De Blokkade van Berlijn vormde een stevige duw in de rug in de richting van de scheiding. Deze kreeg uiteindelijk, nadat er een democratische grondwet geschreven was, formeel beslag op 23 mei 1949. De CDU, met Konrad Adenauer (1876-1967) als lijsttrekker, wonnen in augustus 1949 de eerste verkiezingen, waarna Adenauer aantrad als bondskanselier. Hij zou aanblijven tot 1963.

Tijdperk-Adenauer

Onder Konrad Adenauer slaagde de BRD erin om de economie op orde te brengen – het zogenoemde Wirtschaftswunder – en politieke vrijheid te realiseren, twee ontwikkelingen die een grote aantrekkingskracht hadden op Oost-Duitsers. Om deze reden besloten de communisten – via DDR-leider Walter Ulbricht – tot de bouw van een Muur, waar ze op 13 augustus 1961 aan begonnen:

“In de periode van 1949 tot 1961 zouden 2,7 miljoen vluchtelingen uit de DDR de Bondsrepubliek bereiken. Het gat in het IJzeren Gordijn moest vanuit het gezichtspunt van Moskou worden gedicht. (…) Het Westen protesteerde, maar ondernam geen actie om de bouw van de Muur tegen te gaan.” (43)

Merkel

In het boek komen alle belangrijke aspecten uit de naoorlogse Duitse geschiedenis wel voorbij, zij het beknopt, zoals de denazificatie, de Rote Armee Fraktion (RAF), de (Neue) Ostpolitik van Willy Brandt, de val van de Berlijnse Muur in 1989 en natuurlijk de Duitse hereniging op 3 oktober 1990 en de recente periode onder Angela Merkel, die sinds 2005 als bondskanselier aan het roer is in Duitsland. De economische hervormingspolitiek die zij doorvoert, heeft de Bondsrepubliek de afgelopen jaren beslist geen windeieren gelegd:

“De werkloosheid bleef structureel onder de 3 miljoen (7,5 procent). De Duitse economie ging zelfs zo goed draaien dat voor 2015 zwarte cijfers werden bijgeschreven.” (193)

Lees ook: Het Wirtschaftswunder – Het economische wonder van West-Duitsland
Boek: Het Duitse wonder. Een kleine geschiedenis van de Bondsrepubliek