Stervoetballer Jan de Natris (1895-1972)

De Ajacied en Oranje-speler Jan de Natris (1895-1972) staat onder veel sporthistorici bekend als de beste Nederlandse voetballer van de jaren 1920. De tweebenige buitenspeler had ook enkele onberekenbare karaktertrekken en was zowel bij Ajax als Oranje bij diverse conflicten betrokken. Een daarvan was de zogenoemde ‘Schande van de Schelde’, een incident rond Oranje tijdens de Olympische Spelen in Antwerpen in 1920. Wie was Jan de Natris precies? En wat maakte deze stervoetballer en publiekslieveling zo speciaal?

Jeugd en vroege carrière: van Swift naar Ajax

Johannes Daniel (‘Jan’, uitgesproken in dialect als ‘Jen’) de Natris werd geboren op 13 november 1895 in Amsterdam. Anders dan veel andere goede voetballers uit het begin van de twintigste eeuw, groeide hij op in een arbeidersmilieu en was hij niet afkomstig uit de ‘aristocratie’ ofwel gegoede kringen. De Natris begon met voetballen bij de jonge, in 1910 opgerichte Amsterdamse voetbalclub AVV Swift. Hij speelde hier tot de zomer van 1913. Daarna kwam hij via Blauw-Wit in juli 1914 bij Ajax terecht. De Natris was behoorlijk brutaal. Hij klopte elke week ostentatief, enkele dagen voor de wedstrijd, op de deur van de bestuurskamer van Ajax met de vraag of de zondag daarna in de basis stond.

Bij Ajax trok De Natris als buitenspeler de aandacht door zijn feilloze tweebenigheid, sublieme techniek en opvallende snelheid (de 100 meter liep hij toen in 11,1 seconden, waarmee hij toen tot de snelste drie Nederlanders behoorde). Over waarom en hoe hij tweebenig leerde voetballen, zei De Natris later in een interview:

“Van nature ben ik rechts, maar ik ben ervan overtuigd dat zogenaamd eenbenige voetballers alleen maar door een zekere gemakzucht eenbenig zijn en blijven. Iedereen heeft een natuurlijke voorkeur, maar door van kinds af aan met een tennisballetje ook het linkerbeen te oefenen, heb ik op den duur in beide benen hetzelfde gevoel gekregen.”

Net als de latere Johan Cruijff, ook tweebenig, flexibel en snel, hield De Natris ervan om buiten het fysieke spel om veel te filosoferen over de voetbalsport. En, ook weer cruijffiaans: op het veld maakte hij geregeld ruzie met zijn medespelers. Kreeg Jan de Natris de bal niet op zijn stropdas aangespeeld, dan stond hij ijskoud stil, deed niet eens moeite om de bal te veroveren en keek zijn medespeler een tijd ziedend aan. De Natris kan in meerdere opzichten beschouwd worden als de ‘Johan Cruijff van zijn tijd‘.

Toen Ajax op 9 juni 1918 de kampioenswedstrijd speelde en het eerste landskampioenschap uit de clubgeschiedenis behaalde, was De Natris hierbij niet aanwezig. Hij miste namelijk de trein naar Tilburg en speelde niet mee tegen Willem II (uitslag: 0-3), omdat hij in de trein in slaap gevallen was. De straf? De Engelse trainer Jack Reynolds gaf hem een boete van 10 cent. Ook de volgende kampioenswedstrijd van Ajax miste De Natris, ditmaal omdat hij geschorst was…

Het Ajax bestuur was ook weinig blij met De Natris, omdat hij twee keer vlak voor de competitiestart naar een andere club vertrok: naar De Spartaan (seizoen 1921-1922) en, na een terugkeer bij Ajax naar Vitesse (1925-1926). De reden voor zijn vertrek naar Vitesse was, aldus de website van AFC Ajax, het feit dat hij linksbinnen moest spelen. De Natris vond dat hij op die plek niet tot zijn recht kwam. Er gingen ook geruchten rond dat De Natris bij Vitesse betaald kreeg, maar dit is waarschijnlijk een broodjeaapverhaal en nooit bewezen. Na zijn avontuur bij Vitesse ontving Ajax hem in november 1928 weer met open armen. Tot 1929 speelde De Natris nog voor de Amsterdamse club.

Jan de Natris in het Nederlands Elftal

In totaal speelde Jan de Natris tussen 1920 en 1925 drieëntwintig keer als basisspeler voor het Nederlands Elftal. In totaal kwam hij tot vijf doelpunten. Voor de jaren 1920 waren dit respectabele getallen. Het debuut van De Natris vond plaats op 5 april 1920, in een vriendschappelijke wedstrijd tegen Denemarken. De Natris scoorde tijdens zijn debuut meteen. Onder het toeziend oog van 30.000 toeschouwers maakte hij in de 71e minuut de 2-0. Van deze wedstrijd bestaan nog filmbeelden:

De ‘Schande van de Schelde’: De Natris zorgt voor onrust binnen Oranje

In de aanloop naar de Olympische Spelen van 1920, die in Antwerpen gehouden werden, deed zich rond het Nederlands Elftal een bijzondere situatie voor. De spelers van het voetbalelftal waren ondergebracht op een krakkemikkige boot genaamd Hollandia op de Schelde. Volgens de periodiek Het Vaderland was de Hollandia een….

“…akelig, somber krot, waarin men geen gevangene opbergt. (…) De Natris en Denis hebben terstond geweigerd om in zoo’n krot te logeeren en zijn toen in een hotel ondergebracht. Twee dagen later zijn ze teruggekeerd, omdat de scheiding onder de spelers den goeden geest bedierf.”

De bondsofficials van Oranje bivakkeerden zelfs in de meest luxueuze hotels in de stad. Op 31 mei 1920 barstte de bom en begon het spelersprotest, toen sterspeler Jan de Natris actie ondernam. Van de Belgische ambassadeur hadden de spelers van het Nederlands elftal bij aankomst een setje grammofoonplaten te leen gekregen. De Natris nam het initiatief om deze in te smeren met jam en in de Schelde te smijten. Dit leverde hem de bijnaam ‘Jan Jam’ op. Maar de ‘Schande van de Schelde’ werd gedurende de Spelen nog groter. Rond de wedstrijden trok het Oranje-elftal het nachtleven van Antwerpen in en laafde zich daar aan het drinken van sterke alcoholische dranken…

“…met ladies, wier deugdopvatting van bedenkelijke breedte is.”

Vier spelers, onder wie De Natris, werden na deze escapades direct geschorst. Maar omdat het team zich achter de geschorste spelers schaarde, mochten ze de strijd om de derde plek alsnog aangaan. Doordat een van de toernooideelnemers, namelijk Tsjecho-Slowakije, gediskwalificeerd werd, won het Nederlands Elftal vervolgens net als in 1908 en 1912 een Olympische bronzen plak bij het voetbal. Twee spelers, Jan de Natris en Jaap Bulder, werden na het toernooi lange tijd niet meer opgesteld in Oranje.

De Natris na zijn actieve voetbalcarrière

Tijdens zijn carrière – profvoetbal bestond nog niet – en daarna was Jan de Natris werkzaam als handelaar in sanitairgoederen. Later had zijn vrouw een sigarenwinkeltje in Amsterdam.

In 1953 en 1954 kwam de Natris nog in het nieuws als technisch adviseur van de Nederlandse Beroeps Voetbalbond (NBVB), die eind 1953 was opgericht omdat de KNVB geen betaald voetbal wilde invoeren. Beide verenigingen fuseerden het jaar erop, nadat in per september 1954 het betaald voetbal in Nederland was geïntroduceerd.

Jan de Natris overleed op 16 september 1972 in zijn geboortestad Amsterdam.

Bronnen ▼