Ku Klux Klan (KKK) – Geschiedenis, symbolen en kenmerken

De Ku Klux Klan (KKK) is een racistische organisatie die in 1865 in de Verenigde Staten werd opgericht. Waarom ontstond de Ku Klux Klan? Welke motieven en idealen had deze beweging? En waarom gebruikt(e) deze organisatie zoveel christelijke symbolen, zoals een brandend kruis? Een korte geschiedenis van de KKK.

Ontstaan en naamgeving van de Ku Klux Klan

De Ku Klux Klan ontstond direct na de Amerikaanse Burgeroorlog. Zes veteranen (later de ‘Jolly Six’ genoemd) in dienst van de zuidelijke staten richtten onder leiding van de generaal Nathan Bedford Forrest op 24 december 1865 de KKK op in Pulaski, Tennessee. Ze hulden zich in witte spookgewaden en gingen op paarden ’s nachts op pad om de zwarte bevolking angst aan te jagen. Forrest werd de eerste voorzitter, Grand Wizard (Grote Tovenaar), van de club. De beweging verzette zich, nu de slavernij was afgeschaft, tegen de uitbreiding van burgerrechten voor de bevrijde zwarte Amerikaan – de zogeheten freedman of freedwoman – en voerde een pleidooi voor blanke suprematie.

De beweging keerde zich niet alleen tegen de emancipatie van de zwarte bevolking, maar tegen iedereen die niet blank en niet christelijk was. Ze waren tegen Afro-Amerikanen, maar ook tegen katholieken en joden, tegen de islam, tegen homo’s en tegen communisten. Ook personen die de freedmen, de bevrijde slaven, hielpen, werden geterroriseerd, met name ’s nachts. De massa-immigratie van katholieken uit Ierland en Italië en joden uit met name Oost-Europa vormde volgens de Klan een bedreiging voor de ‘oorspronkelijk’ Arische blanke suprematie van de Verenigde Staten.

De oprichters van de KKK waren van Schots-Amerikaanse komaf en mede hieraan is ook de naam ontleend van de Ku Klux Klan. Oorspronkelijk was de naam Kyklus Clan. Kyklus sloeg op het Griekse woord ‘cirkel’, een symbool voor eenheid en iets dat nooit ophoudt. Clan was een Schots woord voor broederband. Omdat de afkorting KC niet goed bekte, werd de naam van de groepering in 1867 veranderd in Ku Klux Klan, KKK.

Bij oprichting stelde de organisatie zich ten doel om…

“…witte mannelijke personen te verenigen, in eigen land geboren niet-joodse burgers van de Verenigde Staten (…) om voor altijd de witte suprematie in stand te houden” [en om] “de onderscheidende instellingen, rechten, privileges, principes, tradities en idealen van het zuivere amerikanisme te bewaren, beschermen en onderhouden.” – Dit Amerika – Jill Lepore, p. 81

Volgens sommigen – maar dat is vermoedelijk een broodjeaapverhaal -, zou Ku Klux Klan een onomatopee (klanknabootsing) zijn voor het doorladen van een geweer. ‘Ku’ hoor je als de slagpin wordt aangetrokken, ‘Klux’ bij het doorladen en ‘Klan’ bij het afschieten van de kogel. In elk geval klinkt de naam van de KKK griezelig. John Lester, een van de medeoprichters, vond Ku Klux Klan klinken als het rammelen van botten. Samen met het witte spookgewaad sloten de oprichters zo aan bij de Schotse folklore over spoken.

Christelijke symboliek

De symboliek die de Schots-Amerikaanse oprichters van de KKK introduceerden, kwam uit het christendom en uit oude mystieke tradities. Het witte spookkleed moest angst inboezemen, maakte de KKK-leden anoniem, maar verwees ook naar de morele zuiverheid en puurheid van het christendom die de groep nastreefde (tégen drankmisbruik, tégen seksueel overschrijdend gedrag en tegen criminaliteit).

Het symbool van de club, het kruiswiel, bevat een kruis dat direct naar het christendom verwijst. De KKK geloofde dat Jezus Christus alleen voor het Arische ras gestorven was. Ook het brandende kruis tijdens hun bijeenkomsten vormde hiervan een symbool. In het kruiswiel is verder een bloeddruppel te zien, als verwijzing naar Christus’ bloed. De cirkel duidt op de blanke broederband en de eeuwigdurende strijd voor (ras)zuiverheid.

Daarnaast kent de Klan een specifieke groet: de linkerhand opgeheven (de nazi’s gebruikten de rechterhand), waarbij de vingers uit elkaar gaan en gebold worden. Verder zongen de KKK-leden tijdens bijeenkomsten liederen en hymnes.

Eerste fase (1865-1875)

De KKK maakte als beweging drie fasen door: de beginfase in de jaren 1865-1875, een heropleving van de beweging in de jaren 1915-1944 (met als zwaartepunt de jaren 1922-1927) en een derde fase vanaf midden jaren 1950.

Aanvankelijk, tussen 1867 en 1870, groeide de KKK snel, hoofdzakelijk in de zuidelijke staten. Volgens oprichter Nathan Bedford Forrest had de Ku Klux Klan in 1868 ruim 550.000 leden had. Verder zou de club volgens Forrest toen zo’n drie miljoen sympathisanten hebben gehad.

Vanwege het excessieve geweld en het lynchen van Afro-Amerikanen in met name het Zuiden, keerde de oprichter Nathan B. Forrest de KKK echter al in 1869 de rug toe en gaf hij opdracht de beweging te ontmantelen. De ondergrondse terroristische organisatie bleef echter bestaan en groeide in de eerste jaren als kool. Maar in de loop van de jaren 1870 nam de aanhang af. Rond 1880 was de beweging nagenoeg verdwenen in het Zuiden. Dit had ermee te maken dat de emancipatie van de voormalige slaven in het Zuiden ten tijde van de Reconstruction niet echt slaagde en de blanke suprematie daar bleef bestaan. Ook voerde het Congres enkele wetten door die de KKK tot terreurorganisatie verklaarden en verboden, zoals de Force Act van 1870 en de Ku Klux Act uit 1871.

Tweede fase: 1915-1944

In 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog toen xenofobie en nationalisme welig tierden in de VS, werd de Ku Klux Klan heropgericht in de noordwestelijke staat Oregon door William Joseph Simmons. Belangrijk bij de heropleving was het uitkomen van de film Birth of a Nation, waarin de Afro-Amerikaanse bevolking weggezet werd als dom en seksueel agressief richting blanke vrouwen. In deze film werd de Klan verheerlijkt. Ook de lynchpartij van de joodse bedrijfsleider Leo E. Frank in 1915, hij werd beschuldigd van onder meer moord en verkrachting, leidde tot een groeiende sympathie voor de Klan. Verder speelde aandacht in de moderne media en het feit dat de Klan een pr-campagne voerde, een rol van betekenis bij de heropleving.

De tweede Klan leek deels op een vrijmetselaarsbeweging en hield zich ook minder bezig met lynchpartijen dan de oorspronkelijke groepering. Verder richtte de tweede Klan zich niet alleen tegen Afro-Amerikanen, maar ook tegen katholieken uit Ierland en Italië, tegen homo’s, vakbonden, Joden en buitenlanders in het algemeen. In deze tweede fase werd ook het brandende kruis (Fiery Cross) tijdens samenkomsten geïntroduceerd. Gedurende de jaren 1920 had de Klan, wiens leden lid moesten zijn van de Democratische Partij, veel politieke invloed. De Klan was lokaal vaak gegroepeerd rond een vooraanstaande dominee uit de kringen van evangelicals. Zo was in Canon City in Colorado in de jaren 1920 de predikant Fred Arnold actief als KKK-Grand Dragon (hoofd van de KKK in een bepaalde staat), een voorganger in de First Baptist Church, gevangenispredikant en tevens actief als leraar godsdienst op de high school.

Het ledental van de Ku Klux Klan vertoonde in de jaren 1922-1927 met zo’n vier à vijf miljoen leden een enorme piek. De Klan was nu vooral populair in de Midwest, maar ook in het Zuiden (Colorado) en noordwesten (Oregon). Gedurende de Grote Depressie van de jaren 1930 verloor de Klan veel aanhang, mede door een serie schandalen (moorden, roofmoorden, alcoholmisbruik onder leiders) die vanaf midden jaren 1920 aan het licht kwamen. Omstreeks 1930 had de beweging nog zo’n 50.000-60.000 leden, een aantal dat daarna nog verder daalde. De beweging werd in 1944 ontbonden en vanwege de sympathiebetuigingen van KKK’ers aan de nazi’s nam de populariteit van de groep na de Tweede Wereldoorlog verder af.

Derde fase: jaren 1950 tot heden

In de jaren 1960 bloeide de Klan weer op, mede door de Civil Right Act uit 1964, die een einde maakte aan de segregatie, en de constatering dat de Afro-Amerikanen terug vochten, met daden en/of woorden. Denk aan de Black Power, Malcolm X en Martin Luther King.

De FBI infiltreerde vanaf 1964 succesvol in de Klan en wist de interne verdeeldheid aan te wakkeren. De Klan liet hierna nog wel van zich horen. Zo pleegden ze talloze aanslagen op schoolbussen die zwarte kinderen naar school reden, organiseerden Klan-leden grenswachten bij Californië om Mexicaanse immigranten tegen te houden, et cetera. De moord op de Afro-Amerikaan Michael Jones in 1981 leidde een verdere verzwakking van de Klan in. Er werd een enorm juridisch proces gevoerd tegen de United Klans of America, een grote Klan-factie, die de KKK grotendeels lam legde. Gedurende de jaren 1980 viel de Klan uit elkaar en ontstonden er allerlei splintergroeperingen, die elk beweerde de ‘echte’ voortzetting van de KKK te zijn. Gedurende de jaren 1990 vond er vanuit de Klan een grote uittocht plaats richting neonazistische groeperingen.

In juni 2016 werd, door de New York Post, het aantal leden van de Ku Klux Klan in de Verenigde Staten geschat op zo’n 3.000 personen, verdeeld over ongeveer 130-190 lokale afdelingen (bronnen noemen uiteenlopende getallen).

Volgens een recent onderzoek, het Intelligence Report van het Southern Poverty Law Center (SPLC) uit maart 2019 is de aanhang van de Ku Klux Klan tussen 2016 en 2018 verder gedaald. Het aantal landelijke afdelingen kromp van 130 naar 51.

Boek: Racisme in Amerika. 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie – Antoine Weijzen

Bronnen ▼