‘Telkens wanneer ik een stad beschrijf, vertel ik iets over Venetië.’
De invloed die de Republiek Venetië op de ontwikkeling van de westerse cultuur heeft gehad is groot – maar onder welke omstandigheden kwam La Serenissima eigenlijk aan die solide machtspositie?
La Serenissima was een republiek met een door patriciërs verkozen doge als ceremonieel staatshoofd. De verschillende bestuursvormen en het sociaaleconomische functioneren dat met een republiek verbonden is, hebben de muzikale output fundamenteel beïnvloed. Binnen het Venetiaanse bestel hielden de rijke families elkaar nauwgezet in de gaten. Ze ontwikkelden een complex systeem van elkaar controlerende raden en commissies, zodat machtsconcentratie binnen één enkele familie in feite werd uitgesloten. Wat centraal stond was het gemeenschappelijke belang: de beheersing van het water, want dat pak je beter collectief aan, en natuurlijk de handel en alles wat daarvoor nodig is. En daar konden ze wat van: Venetië was een enorme commerciële draaischijf.
Het lijkt de latere Nederlanden wel…
Ook in de latere Nederlanden wordt, weliswaar veel later, een republiek gecreëerd. De Venetianen waren trouwens de eersten om hun kleine republikeinse zusje officieel te erkennen. In 1609 werd de Nederlandse ambassadeur Cornelis van der Mijle met groot ceremonieel door de doge ontvangen. Rome vond het niet kunnen – zoveel eerbetoon voor een ketters land. Het zegt wel wat over hoe Venetië zichzelf zag: autonoom en soeverein. Het waren kosmopolieten, ze heersten over de wereld, en voelden lang niet altijd de noodzaak om hun buurman de paus serieus te nemen. Die durf en innovatie kwam ook de kunsten ten goede: de schilderkunst, de architectuur, de boekdrukkunst en de muziek bloeide op.
Aan het einde van de vijftiende, en doorlopend in de hele zestiende eeuw beleeft Venetië een creatief hoogtepunt van ongekend niveau. De handelsgeest, die stoutmoedigheid en ondernemerschap combineert met intellectuele openheid en goede smaak, is hier niet vreemd aan natuurlijk. De San Marco had tot Napoleon de republiek afschafte helemaal niet de functie van bisschoppelijke kathedraal. Dat was de San Pietro di Castello. De San Marco, de mooiste, rijkste en belangrijkste kerk van de stad, was de kerk van de doge en dus van de staat. Hier werd de politieke macht uitgebeeld en vormgegeven. Alles wat indruk maakte werd naar de San Marco gesleept. Wat dat betreft waren de Venetianen ronduit onbeschaamd.
Toen ze in de negende eeuw een beetje begonnen mee te tellen, stalen ze gewoon de relieken van de heilige Marcus in Alexandrië. De prachtige, vergulde bronzen paarden die op de voorgevel van de San Marco werden geplaatst? Gewoon in 1204 gestolen tijdens een kruistocht, waarbij Venetië niet zozeer deelnam uit overtuiging, maar omdat ze het plan hadden opgevat om Constantinopel te plunderen. Heel Venetië stond vol met gestolen kunstwerken uit het Oosten. De Venetiaanse republiek was zo belachelijk rijk dat ze het zich konden permitteren om het gezag van hun pauselijke buurman soms openlijk te negeren.
Een bruisend middelpunt
Iets later ziet ook de commerciële opera in Venetië het levenslicht. Francesco Cavalli was de kampioen van deze nieuwe vorm van entertainment. Tegen de helft van de zeventiende eeuw waren er wel zestien theaters in de stad. Dat is indrukwekkend, als je beschouwt dat de opera een piepjong genre was dat was ontstaan in intellectuele kringen aan aristocratische hoven in Florence en Mantua. Antonio Vivaldi was het grootste gedeelte van zijn leven werkzaam in het Ospedale della Pietà, een weeshuis waar dagelijks wel drie of vier kinderen te vondeling werden gelegd. Jongens moesten een ambacht leren en werden op hun zestiende de wijde wereld in gestuurd. Bij meisjes lag dat anders, en sommigen bleven tot hun dood in het Ospedale della Pietà wonen. Het muziekonderwijs was van ontstellend hoog niveau, maar was bestemd voor een kleine groep van meisjes, die overduidelijk talent hadden. De zingende en spelende meisjes en de zingende en spelende volwassen vrouwen van het Ospedale della Pietà waren zo een van de vele stedelijke attracties die La Serenissima rijk was. Zo bleek die liefkozende bijnaam, die verwijst naar een superieure sereniteit, er een om in de rest van Europa (en zelfs ver daarbuiten) om in de gaten te houden.
La Serenissima is het thema van het 35e Festival Oude Muziek, dat dit jaar plaatsvindt van 26 augustus tot en met 4 september in de binnenstad van Utrecht. Onderdeel van het festival is het dagelijkse en gratis toegankelijke fringeprogramma met jong oudemuziektalent.
Links
Website Festival Oude Muziek 2016
Festivalschema 2016
Festivalbrochure 2016
