Monroe-doctrine (1823)

De Monroe-doctrine of Monroedoctrine uit 1823, ook bekend als de Monroe-leer, is een belangrijk politiek beginsel uit de Amerikaanse geschiedenis. Welk politiek statement maakten de Verenigde Staten met dit beginsel? En wat was de inhoud en het doel van de Monroe-doctrine?

Kernboodschap van de Monroe-doctrine

De Monroe-doctrine was een Amerikaanse politiek beginsel dat zich keerde tegen het Europese kolonialisme in Amerika, en dan met name in Zuid-Amerika. De term is ontleend aan de politiek leider die dit politieke statement op 2 december 1823 maakte, namelijk de vijfde Amerikaanse president James Monroe (1758-1831). Hij verklaarde dat elk Europees streven om landen en gebieden op het westelijk halfrond, specifiek op de twee Amerikaanse continenten, niet geaccepteerd zou worden door de Verenigde Staten. Met name in Zuid-Amerika waren namelijk diverse landen onafhankelijk geworden. En de Europese landen dienden dit te respecteren.

Monroe gaf in zijn toespraak, die hij hield voor het Amerikaanse Congres, wel aan dat hij de huidige Europese kolonies in de Amerika’s zou accepteren. Maar was een land onafhankelijk geworden, dan diende de voormalige kolonisator dit te respecteren. De kernpassage uit Monroe’s speech, die hij hield in het Amerikaanse Congres, was:

It’s a principle in which the rights and interests of the United States are involved, that the American continents, by the free and independent condition which they have assumed and maintain, are henceforth not to be considered as subjects for future colonization by any European powers…

Het begrip Monroe-doctrine zelf werd overigens niet voor de jaren 1850 gebruikt en dus pas later geïntroduceerd, aldus de Oxford English Dictionary (3e editie) uit 2002.

Aanleiding voor de Monroe-doctrine

De aanleiding van Monroe’s speech was de revolte van de Spaanse koloniën in Midden-Amerika en Zuid-Amerika, die dreigde uit te lopen op een Europese interventie. Monroe’s boodschap bevatte dan ook een oproep aan Europese mogendheden, met name aan Spanje en Portugal, om de recente onafhankelijkheid van Zuid-Amerikaanse landen te respecteren, zoals die van Colombia (1810), Chili (1810), Argentinië (1816), Peru (1821) en Brazilië (1822).

Omgekeerd gaf Monroe te kennen dat de Amerikanen zich niet met Europese aangelegenheden zouden bemoeien. Feitelijk gaven de Verenigd Staten hiermee te kennen een politiek van isolationisme na te streven. Dit hielden de Amerikanen tot de Eerste Wereldoorlog vol, dus ruim 90 jaar: vanaf 1917 grepen de Amerikanen militair in Europa in en mengden zich in de strijd op het Europese continent.

Verhullend motief voor de Monroe-doctrine

Een belangrijk achterliggend motief voor Monroe’s boodschap was dat hij Europese landen in zijn toespraak tegelijk waarschuwde om pogingen te ondernemen om op het westelijk halfrond, specifiek in Zuid-Amerika, nieuwe kolonies te verwerven. De Verenigde Staten eigenden zich in deze speech het recht toe om militair in te grijpen in Latijns-Amerika, als Europese mogendheden hun boekje te buiten gingen. Dat blijkt uit dit fragment:

With the existing colonies or dependencies of any European power, we have not interfered and shall not interfere. But with the Governments who have declared their independence and maintained it, and whose independence we have, on great consideration and on just principles, acknowledged, we could not view any interposition for the purpose of oppressing them, or controlling in any other manner their destiny, by any European power in any other light than as the manifestation of an unfriendly disposition toward the United States.

Verhullend was dat de Amerikanen hiermee ruimte voor zichzelf wilden vrijhouden om hun grondgebied, indien mogelijk, uit te breiden. De mogelijkheid voor een Amerikaanse expansie open houden was dan ook een belangrijk motief achter Monroe’s verklaring.

Monroe-doctrine wordt toegepast, ‘stiekem’ overtreden en na 1945 praktisch afgeschaft

In 1865 deed de Amerikaans regering, in de persoon van Abraham Lincoln, een beroep op de Monroedoctrine door in diplomatiek en militaire zin de Mexicaanse president Benito Juárez te steunen.

Door zich eind negentiende eeuw in politieke kwesties te mengen in onder andere China en op de Filipijnen, weken de Verenigde Staten feitelijk af van de verklaringen die in de Monroe-doctrine gedaan waren.

De tussenkomst van de Verenigde Staten gedurende de Eerste Wereldoorlog betekende in de praktijk en breuk met het ideële buitenlandse beleid van de Monroedoctrine. Vanaf 1918 trokken de Amerikanen zich echter weer grotendeels in een politiek isolement terug en beleefden ze de roaring twenties en de economische crisis van de jaren 1930.

De Japanse verrassingsaanval op de marinebasis Pearl Harbor trok de Verenigde Staten de Tweede Wereldoorlog in. Na deze verwoestende oorlog traden de Verenigde Staten uit hun isolationisme en betoonden ze zich tijdens en na de Koude Oorlog een wereldmacht.

Overzicht van Boeken over de Amerikaanse geschiedenis

Bronnen ▼