Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 18 | Signalementen week 20 >>>

Selectie week 19

De Joodse Raad van Utrecht
De Joodse Raad van Utrecht probeerde de belangen van joodse Utrechters te behartigen, maar werd uiteindelijk gedwongen in opdracht van de bezetter de oproepen te versturen voor deportaties naar de kampen in Westerbork en Vught en voor verhuizingen naar Amsterdam. De organisatie was zelf lange tijd een veilige haven voor de joodse mensen die er werkten. Ondanks dat het archief van deze afdeling er niet meer is, is het Terlingen gelukt om dit vergeten onderdeel in de Utrechtse geschiedenis op een verhalende, informatieve manier te reconstrueren.
Fragment: Frits Elzas, vicevoorzitter van de Joodse Raad in Utrecht
De laatste dag
Op 6 mei 2002 werd Pim Fortuyn in Hilversum vermoord door Volkert van der G. Dit is het verhaal van die dag, zoals alle direct betrokkenen het toen hebben beleefd. Op die zesde mei, op de parkeerplaats van het Mediapark in Hilversum, trok een toen nog onbekende jongeman zijn pistool en vuurde zes schoten af op Pim Fortuyn. Die middag was Fortuyn te gast geweest in het radioprogramma van Ruud de Wild. De toen nog twintigjarige Filemon Wesselink had nog een interview afgenomen met de politicus vlak voordat hij het gebouw verliet. Paul van der Lugt, Ruud de Wild en zijn producer Merel van Dijk waren erbij toen er plotseling schoten klonken en Fortuyn in elkaar zakte.
Bespreking: De laatste uren van Pim Fortuyn
De meidagen van 1940
In de vroege ochtend van 10 mei 1940 werd de argeloos slapende bevolking van Nederland opgeschrikt door het angstaanjagende geluid van bommenwerpers, afweergeschut, explosies en mitrailleurvuur. Voor de meesten duurde het even voor het besef doordrong dat ze in een oorlog betrokken waren geraakt, maar er waren er ook die onmiddellijk begrepen wat hun te wachten stond. In de dagen die volgden legden velen vast wat hun overkwam: soldaten, huisvrouwen, artsen, journalisten, scholieren, predikanten, boeren en ministers. Hun verbijstering, angst, opwinding, verdriet, gelatenheid, afschuw en woede – opgetekend in dagboeken, brieven en herinneringen – brengen ons dichter bij de oorlog dan enige andere geschiedschrijving.
Bespreking: De meidagen van 1940 in egodocumenten
Fragment: Ooggetuigen van 17 mei 1940
De Syrische goelag

In 2011 kwamen Syriërs in opstand tegen het Assad-regime, dat de demonstranten tegemoet trad met meedogenloos geweld. Vele honderdduizenden mensen werden gearresteerd, opgesloten en gemarteld in detentiecentra. De niet-aflatende praktijk van gevangenschap heeft een diepgaande impact gehad op Syrië en het Midden-Oosten. Gevangenschap is een centraal, bepalend kenmerk van de moderne Syrische geschiedenis, maar door de strikte geheimhouding en censuur die de Syrische goelag omhullen, is onderzoek tot nu toe vrijwel onmogelijk geweest.
De wortel van de beschaving
Velen zijn zich er niet van bewust dat wiskunde de wortel is van kunst, architectuur, bestuur en eigenlijk ieder ander aspect van onze beschaving. Wat kún je hiermee, is de vraag die vaak opkomt tijdens lessen algebra, calculus of geometrie. Het antwoord wordt gegeven in deze fascinerende reis door de geschiedenis van de beschaving waarin Michael Brooks laat zien dat wiskunde de basis is van ons begrip van de wereld. Wiskundig inzicht in driehoeken stelde ontdekkingsreizigers in staat over zee te reizen en maakte het astrologen mogelijk de hemellichamen in kaart te brengen.
De ziel van zwart Amerika
Er zijn maar weinig boeken die geschiedenis schrijven. Dit is zo’n boek. The Souls of Black Folk, hier vertaald als De ziel van zwart Amerika, staat aan de basis van de zwarte vrijheidsstrijd in de twintigste eeuw. De literaire begaafde W.E.B. Du Bois beschrijft hoe raciale vooroordelen doorwerken in het alledaagse leven van zwarte mensen. Anders dan witte mensen, worden zij gedwongen tot een ‘dubbel bewustzijn’, waarbij ze zichzelf ook steeds door de ogen van de witte mens zien. Met dit boek gaf Du Bois de aanzet tot een hernieuwd zwart zelfbewustzijn. Zo voedde hij de latere strijd voor toegang tot het hoger onderwijs. Inmiddels geldt het boek, waarin het ideaal van het panafrikanisme centraal staat, als een mijlpaal in de Afro-Amerikaanse literatuur.
Ik ben mijn muze

Picasso, Van Gogh en Duchamp: het zijn kunstenaars die de kunstgeschiedenis hebben bepaald. Maar in diezelfde tijd waren er belangrijke vrouwelijke kunstenaars die vaak worden vergeten. Ze waren soms de muze van een mannelijke kunstenaar, maar vaker nog hun eigen muze. Stuk voor stuk vrouwen die zo vrij mogelijk leefden en vochten voor wat ze belangrijk vonden, niet bang om zich aan de norm te ontworstelen. Hun werk en hun levensverhalen zijn van even grote betekenis geweest voor de kunstgeschiedenis als voor de emancipatie van de vrouw.
Negen steden

Dit boek herschrijft de mythe die Balkan heet
De Duitse bondskanselier Otto von Bismarck voorspelde het al decennia voor het begin van de Eerste Wereldoorlog: ‘Als er ooit nog weer oorlog uitbreekt in Europa, zal het in gang gezet worden door een of ander akkefietje op de Balkan’. Hij kreeg gelijk, maar dat neemt niet weg dat ‘de Balkan’ een zeer problematisch begrip is, in het Westen clichématig opgetuigd met negatieve, soms ronduit racistische associaties, zoals de zogenaamde ingebakken zelfdestructie van de hele regio, die in het leven zijn geroepen door reizigster Rebecca West in haar boek Black Lamb and Grey Falcon (1941).
Oorlog met Rusland
Vanaf het einde van de Koude Oorlog ontwikkelde Rusland zich niet tot het democratische, kapitalistische land dat we verwacht hadden, maar tot een nieuw Sovjetrijk. Als geen ander legt Krielaars haarfijn uit hoe Poetin van een cynische, autoritaire president kon uitgroeien tot genadeloze tsaar. In de tussentijd deed het Westen alsof er niets gaande was, en meende het niets meer van Rusland te vrezen te hebben. Pas toen separatisten in 2014 in Oost-Oekraïne vlucht MH17 neerhaalden, werden we op brute wijze wakker geschud en dachten we te zien wie Poetin werkelijk was.
Bespreking: Poetins Groot Russische, Slavisch-orthodoxe, Sovjetnostalgische patriottisme
Paleis Het Loo – een koninklijk huis
Deze eerste grote monografie over Paleis Het Loo gaat over de bouw, inrichting, bewoning en tuinen van het paleis vanaf de aankoop van het terrein door prins Willem III in 1684 tot en met de openstelling als museum onder koningin Beatrix in 1984. In de drie tussenliggende eeuwen werd het paleis bewoond door tien opeenvolgende generaties Oranjes. Het Loo werd hun meest geliefde zomerpaleis, maar ook een reisdoel voor kijklustigen en al wie zich wilde vergapen aan de pracht en praal van dit grootste paleis van Nederland. Ook de minder fortuinlijke tijden van het paleis en het komen en gaan van de vele bijgebouwen worden belicht.
Wachten op oorlog
In juni 1935 komen tientallen beroemde auteurs naar het Internationale Schrijverscongres ter verdediging van de Cultuur in Parijs om er hun zorg over het opkomend fascisme te uiten. Het congres blijkt echter al snel een dekmantel voor een ontluisterende Sovjet-propaganda. Voor de burgerlijke gastsprekers is het een traumatische ervaring. In Wachten op oorlog ontrafelt Rob Luckerhof de intriges binnen het literaire circuit van Parijs tijdens het interbellum.
Zaad zonder naam
De spermabank spreekt tot de verbeelding. Zeker de pioniersjaren ervan, waarin er geen regels waren en artsen deden wat ze wilden. Toch weet bijna niemand hoe het er vroeger aan toeging, want donorinseminatie gebeurde in het grootste geheim. Historica Tinne Claes vertelt voor het eerst het verhaal van de Belgische spermabank, van de geboorte van de eerste donorkinderen in de late 19de eeuw tot vandaag. Het was een periode van grote maatschappelijke veranderingen, zoals de tanende autoriteit van artsen en de commercialisering van de geneeskunde, maar ook de teloorgang van taboes, de emancipatie van de vrouw en de opkomst van het identiteitsdebat.
Fragment: Pioniers van de donorinseminatie
Rode kopstukken in Arnhem
Rode kopstukken in Arnhem, socialisten, anarchisten en communisten. In dit boek worden leven en werk van Nederlands spraakmakendste socialisten en ooit zo beroemde Arnhemmers eind negentiende en begin twintigste eeuw, opnieuw belicht. Het boek werd op 1 mei jongstleden gepresenteerd, tijdens de Dag van de Arbeid, de feestdag van de socialistische, communistische en anarchistische arbeidersbeweging. Stef Ketelaar (1975) is historicus, publicist en hoofredacteur van het Arnhems Historisch Tijdschrift. Eerder verschenen titels: Oranje ik ben je beu over majesteitsschennis en Een vage term die niet veel betekent, het Arnhemse fascisme 1920-1940.