Ruud Lubbers – Nederlandse minister-president

Politicus Ruud Lubbers (1939-2018), een van de langstzittende minister-president uit de Nederlandse geschiedenis. De CDA’er was van 1982 tot 1994 minister-president. Lubbers kreeg als politiek leider diverse bijnamen, zoals ‘De oplossingenmachine, Der Macher en, in het buitenland, de bijnaam Ruud Shock. Waarom eigenlijk? Wat is de betekenis geweest van Ruud Lubbers voor Nederland? En hoe was Ruud Lubbers als persoon? Deze en meer vragen worden beantwoord in deze biografie van politicus en econoom Ruud Lubbers.

De jonge jaren van Ruud Lubbers (1939-1973)

Rudolphus Franciscus Marie Lubbers, kortweg Ruud Lubbers, werd op 7 mei 1939 in Rotterdam geboren in een rooms-katholiek gezin. Zijn vader, Paul Lubbers, had een leidinggevende functie bij een machinefabriek in Krimpen aan den IJssel, namelijk het constructiebedrijf Hollandia-Kloos. Paul Lubbers kocht anderen uit, waardoor hij per 1 december 1955 eigenaar van deze onderneming werd. Ruuds moeder heette Wilhelmina van Laack en was de dochter van een binnenschipper.

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog bezocht Ruud Lubbers de rooms-katholieke Sint Bavoschool in de Rotterdamse wijk Kralingen. Hij mocht in de tweede klas starten, omdat hij tijdens de Hongerwinter van 1944-1945 al een tijdje in de eerste klas had gezeten. Van 1950 tot 1957 ging Lubbers naar het Canisius College in Nijmegen. Vervolgens rondde hij van 1957 tot 1962 cum laude een opleiding Economie af aan de Nederlandse Economische Hogeschool in Rotterdam. Tijdens zijn studententijd bleef Lubbers thuis wonen en was hij actief in diverse katholieke studentenverenigingen. Na het afronden van zijn opleiding vervulde Lubbers in 1962 zijn militaire dienstplicht bij de luchtmacht.

Op 10 oktober 1962, zo’n half jaar na het behalen van zijn economische titel, stapte Lubbers in het huwelijksbootje met Ria Hoogeweegen. De komiek André van Duin maakte Lubbers’ vrouw in Nederland vanaf eind jaren 1980 ‘wereldberoemd’ door zijn tv-persiflage ‘De Minuut van Ruud’. Zijn sketches eindigde Van Duin steevast met het overbrengen van de groeten van ‘Ria en de rest van de regering’ en ’tuut-tuut-tuut, de groetjes van Ruud’:

Ruud en Ria Lubbers kregen samen drie kinderen: twee zonen en een dochter.

Op 19 november 1963 overleed Ruuds vader na een korte ziekteperiode. Samen met zijn broer Rob nam Ruud de leiding van hun vaders bedrijf Hollandia over. Lubbers was aanvankelijk directie-secretaris naast zijn broer, maar kreeg in 1965 een aanstelling als mededirecteur. Momenteel bestaat het bedrijf nog steeds, onder de naam Staalbouwbedrijf Hollandia. Samen met zijn vrouw Ria sloot Lubbers zich in deze tijd ook aan bij Katholieke Volkspartij (KVP) in Rotterdam, omdat de lokale partij hem wilde kandideren voor de Rijnmondraad. Toen in februari 1968 een groep radicale jongeren aangaf de KVP te verlaten en de Politieke Partij Radicalen (PPR, later opgegaan in GroenLinks) oprichtte, ging Lubbers niet mee maar bleef hij in de KVP.

Vanaf het midden van de jaren 1960 nam Lubbers steeds meer neventaken op zijn schouders. Zo vervulde hij bestuurlijke taken in het Jong Management van de NCW (Nederlands Christelijk Werkgeversverbond) en daarna bij de NCW zelf. In 1970 werd hij lid van de Rijnmondraad. Ook trad hij toe als lid van de Programma Adviesraad van de KRO en vervulde hij diverse taken binnen werkgeversorganisaties in de metaalindustrie.

Minister van Economische Zaken onder Den Uyl & Tweede Kamerlid (1973-1982)

Op 11 mei 1973 trad Lubbers aan als minister van Economische Zaken in het kabinet-Den Uyl, een ambt dat hij tot 19 december 1977 zou vervullen. Lubbers’ taak was niet eenvoudig, want hij kreeg te maken met de Oliecrisis van 1973. In de jaren van economische crisis maakte Lubbers naam als degene die de bevolking vroeg om de gordijnen een uur eerder te sluiten om energie te besparen. Omdat hij er tegelijk geen problemen mee had om reactorvaten te leveren aan Zuid-Afrika, raakte hij in de problemen met een groot deel van het kabinet. Regelmatig verliet Lubbers kabinetsvergaderingen voortijdig, met slaande deuren.

Na zijn ministerschap was Lubbers in twee termijnen lid van de Tweede Kamer voor de KVP. In 1973 vond het oprichtingscongres van het CDA (een geplande fusie tussen KVP, ARP en CHU) plaats. Eind 1977 leidde dit tot het besluit om te gaan fuseren, waarna Lubbers – die een belangrijke rol speelde in het fusieproces – in november 1978 tot fractieleider van het CDA verkozen werd. De daadwerkelijke fusie van de partijen ARP, KVP en CHU vond plaats op 11 oktober 1980.

In november 1977 vroeg minister-president Dries van Agt of Lubbers zich kandidaat wilde stellen als minister van Volkshuisvesting, een post die Lubbers weigerde. In mei 1982 zou Lubbers ook twee andere ambten afwijzen, namelijk dat van minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en minister van Buitenlandse Zaken. Als Kamerlid had Lubbers in de jaren 1978 tot 1981 binnen zijn fractie te maken met zes en later zeven dissidenten, die ‘de loyalisten‘ werden genoemd. Deze politici, onder wie Willem Aantjes en Willem de Kwaadsteniet, brachten herhaaldelijk het voortbestaan van het kabinet Van Agt-Wiegel in gevaar.

Het drievoudige minister-presidentschap van Ruud Lubbers (1982-1994)

Na de Tweede Kamerverkiezingen van 8 september 1982 kondigde de CDA’er Dries van Agt vrij plotseling zijn vertrek aan. Hierdoor kreeg Ruud Lubbers de kans om minister-president te worden. En zo geschiedde. Lubbers trad op 4 november 1982 aan als premier en had tot 22 augustus 1994 leiding over drie kabinetten: Lubbers I (1982-1986), Lubbers II (1986-1989) en Lubbers III (1989-1994).

Kabinet-Lubbers I (1982-1986): economische crisis & kruisrakkettendiscussies

Tijdens Lubbers’ eerste termijn, van 1982 tot 1986 – met de spraakmakende Onno Ruding als minister van Financiën -, stond vooral het terugdringen van de grote werkloosheid in Nederland centraal en moest er fiks bezuinigd worden op de overheidsuitgaven. Economisch was er sprake van stagflatie: een combinatie van een stagnerende economie en een hoge inflatie, die mede veroorzaakt werd door de hoog opgelopen staatsschulden. De traditionele aanpak van de econoom John Maynard Keynes, namelijk geld pompen in een stagnerende economie, bleek geen oplossing te bieden voor het probleem van groeiende inflatie. Het kabinet-Lubbers I sloot slechts drie weken na aantreden het beroemde Akkoord van Wassenaar (24 november 1982), dat de basis legde voor het Nederlandse ‘poldermodel’. Uitgangspunt van dit model is structureel overleg tussen werkgevers, werknemers en de overheid. Werknemersorganisaties waren bereid om loonmatiging toe te passen, in ruil voor arbeidstijdverkorting. Vooral vanaf midden jaren 1980 trok via deze aanpak de Nederlandse economie vlot. Tussen 1985 en 1992 daalde het totaalaantal werklozen in Nederland van zo’n 600.000 naar 335.000.

Een belangrijk besluit dat tijdens Lubbers I werd genomen, was de invoering van de Wet Afbreking Zwangerschap (Wafz) per 1 november 1984, die de voorwaarden voor de uitvoering van abortus vastlegde. De wet was al eerder ondertekend, namelijk in 1981, maar trad nu in werking.

Op het vlak van de buitenlandse politiek speelde de plaatsing of weigering van kruisraketten op Nederlandse bodem, bij Vliegbasis Woensdrecht, tijdens Lubbers I een hoofdrol. Het Nederlandse verzet tegen de plaatsing van Amerikaanse kruisraketten, bekend als Hollanditis, was groot. Doordat de Koude Oorlog op zijn einde liep en de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in december 1987 het INF-verdrag sloten, ging de plaatsing uiteindelijk niet door. Wel bleek, bij monde van Lubbers in een documentaire van National Geographic, in juni 2013 dat er bij de vliegbasis Volkel in ondergrondse depots 22 Amerikaanse kernwapens opgeslagen waren. In de zomer van 2019 werd dit door tal van nieuwszenders bevestigd met gelekte NAVO documenten als bron, maar eigenlijk was dit ‘nieuws’ al jarenlang bekend. Het ging overigens niet om kleine jongens, zo meldde Nu.nl in 2013:

“Het zou gaan om B61 kernwapens, zeggen deskundigen tegen de krant. Die zijn met maximaal vijftig kiloton tot viermaal sterker dan de bommen die tijdens de Tweede Wereldoorlog op Hiroshima en Nagasaki vielen. De wapens bevinden zich in elf kluizen onder F16-bunkers.”

Kabinet-Lubbers II (1986-1989): Lubbers mag ‘zijn karwei’ afmaken

Ondanks de impopulaire maatregelen die het kabinet-Lubbers I moest maken, kreeg Ruud Lubbers een tweede termijn als minister-president. Een belangrijke rol in de aanloop naar de verkiezingen was weggelegd voor Jan Schinkelshoek, toenmalig spindoctor en communicatieadviseur binnen het CDA. Hij bedacht de slogan…

“Laat Lubbers zijn karwei afmaken!”

Het CDA regeerde deze termijn samen met de VVD. In economisch opzicht werd het bezuinigingsbeleid van Lubbers I voortgezet. Enkele belangrijke binnenlandse thema’s waren het doorvoeren van de privatisering van staatsbedrijven (specifiek de PTT), verduurzaming (via het eerste Nationaal Milieu- en Natuurbeleidsplan van Ed Nijpels in 1989), de herziening van het belastingstelsel (de ‘Oort-operatie‘) en de vernieuwing van de Werkloosheidswet.

Het kabinet-Lubbers II werd demissionair op 3 mei 1989. Breekpunt was de onenigheid over de afschaffing van het reiskostenforfait. Op 7 november 1989, slechts enkele dagen vóór de Val van de Berlijnse Muur, trad Lubbers III aan, gevormd door een coalitie van CDA en PvdA.

Kabinet-Lubbers III (1989-1994): einde Koude Oorlog, Kwartje van Kok & Europese integratie

Het kabinet-Lubbers III streefde na jarenlange bezuinigingen vooral naar sociale vernieuwing. Zo werden de Ziektewet en de Wet op de arbeidsongeschiktheid (WAO) onder handen genomen en flink vernieuwd. Aanvankelijk had Lubbers III economisch gezien de wind in de zeilen, maar vanaf het begin van de jaren 1990 begon de werkloosheid weer op te lopen. Een probleem waar het kabinet intern mee te kampen had, waren strubbelingen binnen zowel het CDA als de PvdA. Zo waren er oplopende spanningen tussen Ruud Lubbers en zijn partijgenoot, CDA-fractievoorzitter Elco Brinkman. In april 1994, kort voor de verkiezingen, liet Lubbers weten niet op Brinkman te zullen stemmen als nieuwe lijsttrekker van het CDA. De publieke opinie beschouwde dit als verraad van Lubbers richting zijn partij en partijgenoten. Ook binnen de PvdA rommelde het, met name tussen tussen fractievoorzitter Thijs Wöltgens en partijvoorzitter Felix Rottenberg.

Een impopulaire maatregel die het kabinet-Lubbers III in 1991 nam, was het verhogen van de accijns op brandstof. Deze belastingverhoging is bekend geworden als het ‘Kwartje van Kok’, een verwijzing naar toenmalig minister van Financiën Wim Kok. Verder herinnert iedereen die deze jaren heeft meegemaakt zich nog de Bijlmerramp van 4 oktober 1992, toen een vrachtvliegtuig in de wijk Bijlmermeer in Amsterdam neerstortte in twee flatgebouwen.

Qua buitenlandse politiek speelde er veel tijdens de periode Lubbers III: de Val van de Muur die het einde van de Koude Oorlog inluidde, de Duitse eenwording in 1990, de Golfoorlog (1990-1991), het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en daaropvolgende ontstaan van de GOS en de doorgaande Europese integratie: in juli 1990 werd het besluit om grenscontroles af te schaffen ondertekend, terwijl het Verdrag van Maastricht (februari 1992) ruimte schiep voor het verkleinen van de nationale soevereiniteit in Europa en tevens de weg vrijmaakte voor de euro.

In augustus 1994 kwam er een einde aan Lubbers III en aan het premierschap van Ruud Lubbers, die zijn vertrek al een tijd eerder had aangekondigd. Hierop trad het kabinet-Kok I aan (1994-1998), ook wel bekend als Paars I, een politieke mengkleur van de partijen PvdA, VVD en D66.

Na zijn premierschap (1994-2018): hoogleraar, diverse functies & kabinetsinformateur

Van 1995 tot 2000 was Ruud Lubbers hoogleraar Globalisering aan de Katholieke Universiteit Brabant (nu de Tilburg University) en visiting professor aan de John F. Kennedy School of Government, onderdeel van de Harvard Universiteit in Cambridge, de Verenigde Staten. Elk jaar gaf hij daar een maand lang colleges. In 1995 aanvaardde Lubbers een benoeming tot minister van Staat. Verder werd hij dat jaar voorzitter van de Mijnraad en was hij actief binnen het Wereld Natuur Fonds (WNF).

Na en naast zijn carrière in de Nederlandse politiek en het onderwijs ambieerde Lubbers diverse buitenlandse functies. Aanvankelijk kreeg hij dit niet voor elkaar. Lubbers’ voorzitterschap van de Europese Commissie liep spaak door een veto van de Duitse bondskanselier Helmut Kohl. De Amerikanen wilden Lubbers niet als secretaris-generaal van de NAVO. Verder gingen meerdere andere hoge posten aan hem voorbij. Een mooie positie kreeg Lubbers wél in 2001, toen hij aantrad als United Nations High Commisioner for Refugees (UNHCR).

In 2004 kwam Lubbers nationaal en internationaal in opspraak vanwege vermeende handtastelijkheden jegens VN-medewerkster Cynthia Brzak. Hierop legde Lubbers in februari 2005 zijn functie als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties neer. Vanaf toen richtte hij zich vooral op verduurzaming en klimaatthema’s. Zo volgde hij in juni 2005 Jan Terlouw op als voorzitter van de Raad van Toezicht van het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en was Lubbers van 2007 tot 2012 voorzitter van het Rotterdam Climate Initiative.

In juli 2006 benoemde koningin Beatrix Lubbers tot informateur voor een nieuw te vormen kabinet. In 2010 was Lubbers als informateur betrokken bij de vorming van het kabinet Rutte I (2010-2012), waarin de VVD, het CDA en (als gedoogpartij) de PVV zitting hadden. In zijn in 2018 verschenen memoires Persoonlijke herinneringen blikte Lubbers op deze periode terug als ‘het rampjaar 2010‘.

Ruud Lubbers overleed op 14 februari 2018 in Rotterdam. Hij werd zes dagen later begraven. Een dag voor de begrafenisplechtigheid vond in de Laurentius- en Elisabethkathedraal in Rotterdam een herdenkingsdienst plaats. En de dag daarvoor hadden geïnteresseerden de mogelijkheid om afscheid van Lubbers te nemen.

Boek: Haagse jaren. De politieke memoires van Ruud Lubbers – Theo Brinkel

Beelden en interviews rondom de uitvaart van Ruud Lubbers

Tweede Kamer herdenkt oud-premier Ruud Lubbers

Bronnen ▼