Lawrence of Arabië – T. E. Lawrence (1888-1935)

De Britse militair, schrijver, archeoloog en wetenschapper Thomas Edward Lawrence, beter bekend als Lawrence van Arabië, Lawrence of Arabia of T.E. Shaw, is een beroemd persoon uit de moderne tijd. Hij is vooral bekend geworden als adviseur en steunpilaar van de Arabische vrijheidsstrijders tegen het Ottomaanse Rijk. Wie was Lawrence van Arabië en wat is zijn rol geweest in de geschiedenis, met name tijdens de Eerste Wereldoorlog?

Jonge jaren van Lawrence

Thomas Edward Lawrence kwam ter wereld op 16 augustus 1888 in Tremadog, een dorp in het noordwesten van Wales. Hij was het buitenechtelijk kind van Sarah Junner, een huisonderwijzeres en de landeigenaar Thomas Chapman. Het echtpaar noemde zichzelf Lawrence, naar de vader van Sarah.

In 1896 verhuisde de familie Lawrence naar Oxford. Daar volgde Thomas de high school, waarna hij van 1906 tot 1910 een geschiedenisstudie afrondde aan de Universiteit van Oxford. Tijdens zijn studie, in 1909, bezocht Thomas Lawrence voor het eerst het Midden-Oosten en leerde hij Arabisch. Hij ontwikkelde een speciale interesse voor de periode van de middeleeuwen in het algemeen en de geschiedenis van de kruistochten (1095-1271) in het bijzonder. In 1910 ging hij aan de slag als archeoloog voor het British Museum. Lawrence deed hoofdzakelijk archeologisch onderzoek in de Syrische plaats Karchemis in het Ottomaanse Rijk. Karchemis was in de Oudheid een van de belangrijkste steden van het Hettitische Rijk geweest.

Optreden tijdens de Eerste Wereldoorlog

In augustus 1914, kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, meldde Lawrence zich als vrijwilliger aan bij het Britse leger. Hij kwam in Egypte terecht als officier van de Britse inlichtingendienst. Als verbindingsofficier onderhield hij contact met lokale Arabische stammen. Lawrence’s kennis van de taal, geografie en geschiedenis kwam hierbij goed van pas. Het oogmerk van de Britse troepen in Egypte was om het Duits-Ottomaanse bondgenootschap te ondermijnen en, via het Midden-Oosten, verder het Ottomaanse Rijk in te trekken.

Lawrence’s zijn eerste ervaring op het slagveld had hij in april 1916, toen hij opdracht kreeg een Ottomaanse generaal bij de stad Kut (ten zuidoosten van Bagdad in Irak) om te kopen via een geheime deal. Het was een list om de Ottomaanse troepen te laten terugtrekken, waarna een Arabische opstand zou volgen. De Ottomaanse gezaghebber Enver Pasha (1881-1922) sloeg de omkopingspoging van twee miljoen dollar echter af.

Hierna begon de ster van T.E. Lawrence te stijgen. In juni 1916 begon de Arabische opstand tegen het Ottomaanse gezag, maar de eerste maanden kwam deze niet goed van de grond. Op 16 oktober 1916 werd Lawrence in opdracht van de Britse veldmaarschalk Edmund H. Allenby (1861-1936) naar Hejaz gestuurd, een regio in het westen van Saudi-Arabië, waar ook Mekka en Medina liggen. Het hoofddoel van deze missie was overleg plegen om te zorgen dat de Arabische opstand tegen het Ottomaanse Rijk weer goed van de grond zou komen. Na geheime beraadslagingen werd besloten dat Faisal (1883-1933), de toenmalige emir van Mekka, de opstand het beste kon leiden.

In december 1916 ging Lawrence als officiële adviseur van Faisal aan de slag. Lawrence sloot zich aan bij Arabische guerrillatroepen en werd door de bedoeïenen als snel liefkozend ‘Amīr Dynamite’ genoemd.

In 1917 en 1918 boekten Lawrence en Faisal enkele opmerkelijke successen, maar Lawrence hij ook in de problemen terecht. Hij en Faisal veroverden onder meer de stad Akaba (Jordanië) in juli 1917. Hierna werd Lawrence tijdens een slag gevangengenomen door Turken en, naar verluidt, verkracht. Hij was al snel weer vrij en in december van dat jaar betrokken bij de Britse verovering van Jeruzalem. Hierna veroverde Lawrence met Faisal op 1 oktober 1918 de Syrische stad Damascus. Faisal kwam in de regering van Damascus terecht en werd kort hierna, begin 1920, uitgeroepen tot koning van Syrië en Libanon.

Na de oorlog: 1918 en 1919

Na de oorlog onderscheidde de Engelse koning George V Lawrence met de prestigieuze ‘Order of the Bath’. Maar tijdens de officiële uitreiking op 30 oktober 1918 weigerde de oorlogsheld deze onderscheiding te aanvaarden, als steunbetuiging aan de Arabische onafhankelijkheidsstrijd. Lawrence was betrokken van januari tot mei 1919 bij de vredesonderhandelingen rond het Verdrag van Versailles. Gekleed in een Arabisch gewaad voerde hij, als lid van de delegatie van koning Faisal, een pleidooi voor de Arabische soevereiniteit.

Op 17 mei 1919 crashte Lawrence bij Rome in Italië met een vliegtuig dat hem naar Egypte moest vliegen. De piloot en copiloot stierven. Lawrence overleefde het ongeluk met slechts een gebroken schouder. Kort hierna trad Lawrence terug uit militaire dienst. Op 31 juli 1919 werd hij officieel ‘ontslagen’ uit het Britse leger.

Direct hierna verheerlijkte een Amerikaanse oorlogsjournalist, Lowell Thomas, Lawrence van Arabië in een enorm populaire Amerikaanse avonturenfilm, getiteld With Allenby in Palestine and Lawrence in Arabia. Door deze bioscoopserie kreeg Lawrence veel bekendheid in de Verenigde Staten.

https://www.youtube.com/watch?v=fH3ktOwQ_3Y

Lawrence als schrijver & werknemer van Winston Churchill (1919-1922)

Van 1919 tot 1921 legde Lawrence zich toe op het schrijven van zijn oorlogsmemoires. Dit resulteerde in 1922 in de publicatie van zijn boek Seven Pillars of Wisdom (Zeven zuilen van Wijsheid), waarin hij zijn bijdrage aan de Arabische Opstand uit de doeken deed. In maart 1927 verscheen een verkorte versie van dit boek, getiteld Revolt in the Desert. De Nederlandse editie van dat boek kwam datzelfde jaar op de markt onder de titel Opstand in Arabië.

Na de Eerste Wereldoorlog richtte Groot-Brittannië een nieuw departement op, het Middle East Department. Op uitnodiging van minister van dit departement Winston Churchill (1874-1965) ging Lawrence in februari 1921 voor dit departement aan de slag bij het Colonial Office. Hij maakte nog enkele missies naar het Midden-Oosten als adviseur, tot hij in juli 1922 een overstap maakte naar het Britse leger. Onder een schuilnaam diende hij een tankdivisie binnen de Britse landmacht en vanaf 1925 de luchtmacht, de RAF.

Lawrence overlijdt bij een motorongeluk (1935)

Eind jaren 1920 begon Lawrence aan een nieuwe Engelse vertaling van Homerus’ boek Odysseus uit het Grieks. Deze vertaling bracht hij in 1932 uit. Verder reisde hij in de jaren 1928-1931 de hele wereld over als RAF-piloot (hij vloog met name watervliegtuigen), met als standplaatsen onder meer Karachi in het huidige Pakistan en Plymouth in de Verenigde Staten. Op 26 februari 1935 ging Lawrence op 46-jarige leeftijd met pensioen en streek hij neer in een huisje bij Wareham in Zuid-Engeland.

Lawrence mocht maar een paar maanden van zijn pensioen genieten. Op 13 mei 1935 kreeg Thomas Edward Lawrence een motorongeluk, toen hij twee fietsende jongetjes wilde ontwijken en de controle over de motor verloor. Zes dagen later, op 19 mei, overleed hij aan zijn verwondingen. Het ongeluk gebeurde bij de plaats Wareham in county Dorset, in het zuiden van Engeland, in de buurt van Lawrence’s huisje in Clouds Hill.

De film Lawrence of Arabia (1962) komt uit

In 1962 kwam een speelfilm uit over het avontuurlijke leven van Edward Lawrence, getiteld Lawrence of Arabia. De film werd flink bekritiseerd vanwege de niet altijd accurate historische vertolking van de hoofdpersoon. Ook historische gebeurtenissen, zoals de Slag bij Akaba in juli 1917, werden op meerdere punten verkeerd weergegeven. De 4,5 uur durende film, met Peter O’Toole in de hoofdrol, won desondanks zeven Oscars, waaronder die van beste film.

Belangrijker dan de film was, qua nalatenschap, de militaire kennis die Edward Lawrence via zijn geschriften overdroeg. Hij geldt nog steeds als een militair genie en wordt gezien als een zeer belangrijke theoreticus op het gebied van guerrillaoorlogvoering.

Archeologisch onderzoek in Arabië (1996-2016) bevestigt verhalen van Lawrence

De avonturen en belevenissen die Lawrence in zijn autobiografie beschreef, zijn door diverse onderzoekers ter discussie gesteld en soms afgedaan als broodjeaapverhalen. De Britse archeoloog Neil Faulkner deed tussen 1996 en 2016 bodemonderzoek in de woestijn van Jordanië. Tijdens dit archeologische onderzoeksproject, dat de Great Arab Revolt Project (GARP) genoemd werd, vond hij diverse aanwijzingen die de beschreven avonturen van Lawrence bevestigen. Op de plekken die Lawrence in zijn autobiografie had beschreven, vond Faulkner onder meer kogelhulzen en diverse resten van kampementen terug.

Boek: Lawrence. Heraut van het kalifaat – Robert Flemm

Bronnen ▼