Naar aanleiding van de tweehonderdste verjaardag van de Slag bij Waterloo is bij de Hermitage in Amsterdam vanaf komend voorjaar een tentoonstelling te zien over Napoleon Bonaparte, zijn geliefde Joséphine en de Russische tsaar Alexander I.
Vriendschap, oorlog, liefde en politiek staan centraal, maar ook Joséphines grootse kunstcollectie, met onder andere Hollandse en Italiaanse meesters als Potter, Van der Werff, Luini en Canova. De twee mannen komen fysiek heel dichtbij, door Napoleons dodenmasker en een medaillon met een haarlok van Alexander.
Joséphines collectie kwam uiteindelijk grotendeels in de Hermitage terecht. Een groot aantal hoogtepunten daaruit wordt voor het eerst in Nederland tentoongesteld.
Vier scènes
De tentoonstelling begint in 1807, als Napoleon en Joséphine elkaar maar weinig zien vanwege de vele oorlogen die Napoleon op het Europese continent voert. Joséphine is alleen achtergebleven in het domein van hun liefde, Château de Malmaison even buiten Parijs. Met de tsaar smeedt Napoleon dat jaar een vredesakkoord, het verdrag van Tilsit, dat de politieke verhoudingen in Europa en Azië moet veranderen. De vriendschap die daar ontstaat lijkt persoonlijk en duurzaam. De twee nemen na vijftien dagen afscheid en geven elkaar de jaren daarop vele diplomatieke cadeaus.
Het verdrag, bedoeld als bezegeling van ‘vrede en vriendschap voor eeuwige tijden’, blijkt niet te handhaven en een nieuwe oorlog breekt uit met een desastreus keerpunt, Napoleons Russische veldtocht van 1812.
Weinig historische momenten hebben zo’n sterke impact gehad als de Franse terugtocht uit Moskou in dat jaar. De meest catastrofale episode voor Napoleons leger was waarschijnlijk de oversteek van de ijskoude Berezina. In enkele dagen laten tienduizenden soldaten het leven door gevechtshandelingen, bevriezing, verdrinking of honger.
Onder hen ook veel Nederlanders, wat bij velen nog bekend is door de schoolplaat van Jan Hoynck van Papendrecht, ook te zien in de tentoonstelling. De dramatiek van de veldtocht wordt geïllustreerd door onder meer vier grote veldslagschilderijen van Peter von Hess. De jarenlange successen van Napoleon en de Grande Armée in heel Europa zijn met de Russische veldtocht beëindigd. Het Franse leger wordt gedecimeerd van 600.000 tot rond de 30.000 manschappen.
Verbanning
De tsaar leidt ook zware verliezen maar paradeert als overwinnaar in Parijs. Napoleons nederlaag is compleet en hij wordt verbannen. De tsaar zoekt in Parijs contact met ex-keizerin Joséphine. Ze ontvangt hem op Malmaison. Net zoals ooit Napoleon en de tsaar genegenheid opvatten voor elkaar doen nu de tsaar en Josephine dat. Er bestaan verschillende, vaak tegengestelde verhalen over de beweegredenen van de twee. Feit is dat zij hem een van de allermooiste cadeaus geeft die zelfs een tsaar zich kan wensen: de antieke Gonzaga Camee uit de derde eeuw voor Christus. Alexander nodigt haar op zijn beurt uit om in Sint-Petersburg te gaan wonen maar zo ver komt het door haar vroege dood niet. De ex-keizerin overlijdt kort na een wandeling met de tsaar aan een keelontsteking.
De tsaar was niet alleen de geallieerde overwinnaar. Hij werd ook de koper van Joséphines beroemde kunstcollectie. Bij haar dood telde deze collectie ruim vierhonderd werken, met meesters als Potter, Metsu, Van der Werff, Rembrandt, Claude Lorrain, Luini, Schidone, David Teniers de Jongere, Terborch, Canova. Veel kunstwerken schafte zij zelf aan, en veel werd haar geschonken door Napoleon, als oorlogstrofeeën uit veroverde gebieden. Voor een toen astronomisch bedrag van 940.000 Franse francs kocht Alexander al in 1815 een groot aantal schilderijen en sculpturen aan. Joséphines dochter Hortense en zoon Eugène genoten Alexanders bescherming en een generatie later huwde Joséphines kleinzoon een Romanov-prinses, waardoor de families bloedverwanten werden. Veel onderdelen van de collectie vonden zo uiteindelijk hun weg naar de Hermitage.
De tentoonstelling ‘Alexander, Napoleon & Joséphine’ zal te zijn zien van 28 maart tot en met 8 november 2015
