Tiendaagse Veldtocht (2 tot 12 augustus 1831)

De Tiendaagse Veldtocht (2 tot 12 augustus 1831) is een gebeurtenis uit de moderne Nederlandse geschiedenis, die buiten de kring van vaderlandse historici niet zo bekend is. De Tiendaagse Veldtocht was een militaire missie van koning Willem I. Het was een van de belangrijkste gebeurtenissen uit de burgeroorlog in de Nederlanden in de jaren 1830, die leidde tot de definitieve scheiding van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in de afzonderlijke staten Nederland en België.

Dit artikel beschrijft wat er in de tijdens de Tiendaagse Veldtocht in hoofdlijnen gebeurde. Wat waren de oorzaken, motieven en algemene achtergronden van deze militaire operatie? Hoe verliep deze op instigatie van Willem I uitgevoerde veldtocht? En welke gevolgen had de Tiendaagse Veldtocht voor de Nederlanden?

Korte voorgeschiedenis: van de Franse Revolutie tot het Congres van Wenen (1789-1815)

Voor een goed begrip van de Tiendaagse Veldtocht is het belangrijk om eerst in hoofdlijnen de voorgeschiedenis van deze militaire operatie te beschrijven. Een goed startpunt zijn de Franse Revolutie (1789) en de daaropvolgende Napoleontische Oorlogen (1792-1815). Tijdens de Franse Revolutie brak er in Frankrijk een burgeroorlog uit, die resulteerde in het aan de macht komen van Napoleon Bonaparte. Deze legeraanvoerder versloeg in 1795 de contrarevolutionairen in zijn land, als bevelhebber een Franse legereenheid. In december 1804 kroonde Bonaparte zichzelf tot keizer. In 1795 vielen Franse troepen onder leiding van Jean-Charles Pichegru de Nederlanden aan, wat leidde tot de Bataafs-Franse Tijd in Nederland.

Tot 1813 zouden de Nederlanden onder Frans gezag staan. In dat jaar keerde de stadhouderlijke dynastie terug naar de Nederlanden, waarna Willem I, officieel op 2 december van dat jaar, als koning op de troon kwam. Nadat er op 29 maart 1814 in Amsterdam een nieuwe grondwet aangenomen was, vond een dag later de inhuldiging van Willem I plaats als soeverein vorst.

De Zuidelijke Nederlanden en Noordelijke Nederlanden werden kort hierna samengevoegd, zo besliste het Congres van Wenen (1814-1815). De samengevoegde Nederlanden zouden, samen met het hertogdom Luxemburg, als een krachtige bufferstaat moeten dienen tegen eventuele nieuwe militair-expansieve agressie van Franse zijde. Daarom werd Willem I naast het staatshoofd van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ook groothertog van Luxemburg. Over dit alles was tijdens het Weense Congres in juni 1814 besloten in een geheime overeenkomst, die pas in 1815 algemeen bekendgemaakt werd.

Het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden (1815-1830): belangrijkste oorzaken van de Belgische Opstand

Koning Willem I beschouwde zichzelf als een soort ‘vader van het Nederlandse huisgezin’, wat duidelijk te merken was in zijn bestuur. Dat bestuur valt te typeren als activistisch en paternalistisch. De koning hield op allerlei samenlevingsterreinen de touwtjes stevig in handen. In lijn met het Verlichtingsdenken in die tijd, streefde Willem I ernaar om het verdeelde Nederlandse volk van Zuid en Noord maatschappelijke en christelijke deugden, normen en waarden bij te brengen. De klemtoon lag op consensus en eenheid. Dit ‘vaderlijke beleid’ kwam op allerlei manieren terug, met als kern dat Willem I zich feitelijk overal mee bezighield en dat dientengevolge de staatsinvloed op de maatschappij – zowel in het zuiden als noorden van de Nederlanden – aanzienlijk toenam.

Zo maakte Willem I een eind aan de scheiding tussen kerk en staat, door in 1816 de Nederduits Gereformeerde Kerk om te dopen in de Nederlandse Hervormde Kerk (NHK). Via een Algemeen Reglement kon Willem I zelf de synode van de nieuwe staatskerk aanstellen, waardoor hij significante invloed kreeg in het nationale kerkgebeuren. Behouden critici betitelden de veranderde kerkregering als hiërarchisch, ambtelijk en ‘dominocratisch’ en uiteindelijk leidde dit tot diverse uittredingen uit de Nederlandse Hervormde Kerk, die culmineerden in de Afscheiding van 1834. Willem I beperkte zich echter niet tot religieus ingrijpen in de protestantse wereld, maar voerde ook beleid in de dominante katholieke gebieden in de Zuidelijke Nederlanden. Katholieken ervoeren het onder meer als pijnlijk dat in 1825 alle kleinseminaries, de opleidingsinstituten van de kerk, gesloten werden. De koning liet als alternatief een Collegium Philosophicum instellen, een gecontroleerd staatsseminarie, dat voortaan de priesters van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zou gaan opleiden en vormen. Ruime aandacht was er in deze opleidingen voor het aanleren van burgerlijke gehoorzaamheid aan de overheid en verlichte deugdzaamheidsidealen.

Er waren echter meer problemen. Zo was de vrijheid om te demonstreren of vergaderen grondwettelijk gezien beperkt (tot de Grondwet van Thorbecke van 1848), evenals de persvrijheid. Pijnlijk voor de Zuidelijke Nederlanden was ook dat vereniging met de Noordelijke Nederlanden hen geld kostte. Al tijdens de Republiek hadden de Noordelijke Nederlanden een flinke staatsschuld opgebouwd. Deze staatsschuld was ten tijde van de Bataafse Republiek genationaliseerd. Vanaf 1815 ging de belasting voor het relatief arme zuiden dan ook fors omhoog. En in Den Haag kregen ze geen gehoor. In het boek boek De Lage Landen. Een geschiedenis voor vandaag, van de historici Marnix Beijen, Judith Pollmann en Henk te Velde, lezen we hierover het volgende:

“Volgens sommigen hoefden de Franstaligen daarom bij begrotingsdebatten in de Kamer maar drie woorden Nederlands te begrijpen: “jij mot betaal…” In het Noorden gaf de overheid wel weer meer uit…” (p.108)

Verder waren de culturele verschillen en het taalverschil geen samenbindende factor tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. In september 1819 vaardige Willem I per koninklijk besluit bijvoorbeeld het Taalbesluit uit, die bepaalde dat de ambtstaal in de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Antwerpen en Limburg Nederlands diende te zijn. Vanaf 1823 vernederlandste ook het onderwijs. Aanvankelijk leidde dit besluit niet tot veel onrust, maar dat veranderde vanaf eind jaren 1820. De zuidelijke katholieken en liberalen, altijd elkaars vurigste tegenstanders, besloten namelijk in de jaren 1827 en 1828 om te gaan samenwerken en een monsterverbond te sluiten, het zogenoemde Belgisch unionisme, met als centrale spil de journalist Louis de Potter. Er ontstond een diepe gezagscrisis. De liberaal-katholieke samenwerking op journalistiek en politiek vlak zou uiteindelijk resulteren in de Belgische Opstand, die in augustus en september 1830 op stoom kwam.

Opstand en onrust lopen uit op de Tiendaagse Veldtocht (1830-1831)

De Belgische Opstand in 1830 en 1831 kan, om een overzichtelijk beeld te schetsen, het beste beschreven worden vanuit een aantal gebeurtenissen, die we hieronder puntsgewijs in chronologische volgorde weergeven:

De Tiendaagse Veldtocht: een succesvolle én mislukte militaire operatie (2-12 augustus 1831)

Koning Willem I weigerde jarenlang om de afspraken die de vijf grote mogendheden – Engeland, Frankrijk, Pruisen, Rusland en Oostenrijk – onderling gemaakt hadden over een onafhankelijk België te aanvaarden. Zo sloeg hij in juni 1831 de door de Conferentie van Londen opgestelde XVIII artikelen af, die de voorwaarden rond de onafhankelijkheid van de Zuidelijke Nederlanden beschreven. De gesprekken raakten in een impasse en enkele weken later, op 21 juli 1831, werd koning Leopold I beëdigd als Belgisch vorst. Kort hierna gaf koning Willem I de opdracht de Nederlandse troepen te mobiliseren, in een poging de Zuidelijke Nederlanden te veroveren.

Deze operatie is bekend geworden als de Tiendaagse Veldtocht. De Tiendaagse Veldtocht was vanuit Nederlands perspectief militair gezien succesvol, maar leverde niet het beoogde resultaat op (namelijk een hereniging van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden). De Tiendaagse Veldtocht begon op 2 augustus 1831, toen Willem I een troepenmacht van ongeveer 37.000 soldaten naar de Zuidelijke Nederlanden stuurde. Het was een goed georganiseerd leger – met aanvoerders die in Franse dienst en in Nederlands-Indië militaire ervaring hadden opgedaan – dat het zou opnemen tegen een verzameling nauwelijks getrainde en onvoldoende bewapende groep Belgische vrijkorpsen van zo’n 24.000 man.

Gevolgen van de Tiendaagse Veldtocht

Aan Nederlandse zijde vielen ongeveer 130 doden. De Belgen verloren vermoedelijk enkele honderden militairen. Economisch ging het met Nederland sinds de Belgische afscheiding niet slechter dan daarvoor. De geldstroom uit de voormalige Zuidelijke Nederlanden droogde weliswaar op, maar rond 1830 kwam daar iets anders voor in de plaats. Via het zogenoemde Cultuurstelsel (1830-1870/91) vloeide er namelijk veel geld vanuit Nederlands-Indië de staatskas in. Ook de gedeeltelijke Belgische compensatie van de staatsschuld van hun noorderburen, waarover in april 1839 in het Verdrag van Londen afspraken werden gemaakt, deed een duit in het zakje.

Het duurde tot 1839 voordat Willem I de Belgische onafhankelijkheid erkende. Op 19 april 1839 gebeurde dit met het Verdrag van Londen. Het was een compromisverdrag, waarin de Zuid-Nederlanders in vergelijking met de in 1830 gestelde eisen in het eerdere Verdrag der XVIII Artikelen enkele zaken loslieten. Zo moesten de Belgen een deel van de staatsschuld van de Noordelijke Nederlanden betalen (namelijk 16/31e deel). Ook mocht Nederland delen van Limburg en Zeeuws-Vlaanderen behouden. Willem I stemde in 1838 in met de onafhankelijkheid en ondertekende de nieuwe XXIV artikelen het jaar erop.

Boek: Tiendaagse Veldtocht. Burgeroorlog in het Koninkrijk der Nederlanden 1830-1839

Bronnen ▼