Vrede van Breda (1667)

Op 31 juli 1667 werd in de Grote Zaal van het Kasteel in Breda de Vrede van Breda ondertekend. Dit verdrag tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, Engeland, Frankrijk en Denemarken maakte een einde aan de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog.

In de zeventiende eeuw ging het de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden lange tijd voor de wind. Dankzij de handel en scheepvaart kende de republiek grote welvaart. Met de overzeese compagnieën werd onder meer zaken gedaan in Afrika, Azië en Noord- en Zuid-Amerika. Daarnaast waren de Nederlanders met hun koopvaardijschepen te vinden in zowel de Middellandse Zee als de Oostzee. De Republiek liep voorop waar het de internationale handel betrof.

Economische oorlogsverklaring

Maar na verloop van tijd meldde de concurrentie zich. De Franse regering ging over op een nieuwe economische politiek die erop gericht was de eigen handel en nijverheid te bevorderen. En de Engelsen vaardigden, onder Oliver Cromwell, in 1651 de Akte van Navigatie uit. Hierin werd bepaald dat buitenlandse schepen die het land aandeden, voortaan alleen nog maar goederen mochten verkopen die uit het land zelf afkomstig waren. Deze regel was overduidelijk bedoeld om de superieure handelspositie van de Republiek aan te tasten. Goederen die de Nederlanders van buiten Europa hadden geïmporteerd werden nu geweerd. De Akte van Navigatie wordt daarom ook wel eens een economische oorlogsverklaring genoemd. En oorlog werd het. In 1652 brak de eerste Eerste Engels-Nederlandse Oorlog. Voor de Nederlanden pakte deze oorlog slecht uit. Na enkele tegenslagen werd de Republiek in het Verdrag van Westminster (1654) gedwongen de Engelse handelswet te aanvaarden.

Chatham en Terschelling

In 1665 werd de oorlog, na de invoering van nieuwe protectionistische Engelse wetten, hervat. Mede dankzij de inspanningen van Johan de Witt beschikte de Republiek op dat moment over een veel sterkere vloot, waardoor men de Engelsen op zee dit keer serieus tegenstand kon bieden. Dieptepunt van deze oorlog was vanuit het perspectief van de Nederlanders de aanval van de Engelsen op een vloot bij Vlieland (1666). Tijdens deze operatie, die bekend kwam te staan als Holmes’ Bonfire, werd West-Terschelling in de as gelegd. Daarnaast werden circa honderdvijftig Nederlandse koopvaardijschepen verwoest.

Het absolute hoogtepunt – opnieuw vanuit Nederlands perspectief – van de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog vormde de Tocht naar Chatham (1667), onder leiding van admiraal Michiel de Ruyter. Hierbij wisten de Nederlanders bij een aanval op een grote Engelse marinebasis drie grote en tien kleine schepen tot zinken te brengen. De HMS Royal Charles, het vlaggenschip van de Engelse vloot, werd vervolgens geënterd en als oorlogsbuit meegesleept naar Nederland. De spiegel (achtersteven) van dit schip is nog altijd als pronkstuk in het Rijksmuseum te bewonderen. Het bijzondere aanvalsplan was bedacht door raadpensionaris Johan de Witt.

Vrede

Op het moment dat De Ruyter de Engelse marinebasis aanviel, werd in Brede al onderhandeld over een vrede. De onderhandelingen verliepen uiterst moeizaam. Met de Tocht naar Chatham moest een doorbraak geforceerd worden aan de onderhandelingstafel. Die opzet slaagde. Enkele weken na de aanval werd de Vrede van Breda ondertekend. De aanval had het moraal van de Engelsen, die een jaar daarvoor ook al een enorme brand in Londen hadden moeten verwerken, tot een dieptepunt doen kelderen.

De Britse ambtenaar Samuel Pepys schreef eind juli 1667:

‘Zo zijn de Nederlanders ons in alles de baas – wijsheid, moed, macht, kennis van onze wateren en succes- en sluiten zij de oorlog als overwinnaars af’.

Dankzij het verdrag werden de Engelse scheepvaartwetten versoepeld. Ook spraken de partijen af dat de Duitse achterlanden tot het handelsgebied van de Republiek gingen behoren. En voor wat betreft de koloniën werd de status-quo erkend. Engeland mocht New York houden in ruil voor Suriname, dat kort daarvoor door Abraham Crijnssen voor de Nederlanders op Engeland was veroverd.

350 jaar geleden

In 2017 was het 350 jaar geleden dat de Vrede van Breda werd ondertekend. In Breda werd uitgebreid bij dat feit stilgestaan, onder meer met een interactieve fontein, honderd vredesvlaggen en een tentoonstelling in het Stedelijk Museum Breda.

Boek: Verleden van Nederland – Geert Mak e.a.

Bronnen ▼