Zeeslagen in de Gouden Eeuw

In de negentiende en het begin van de twintigste eeuw waren grote zeeslagen en de Nederlandse admiraals die ze uitvochten, als exponenten van nationale trots, populair in ons land. Na de Tweede Wereldoorlog keerde het tij en keken veel Nederlanders met gepaste argwaan naar hun eigen verleden. De belangstelling voor het Nederlandse zeevaartverleden is de laatste decennia weer teruggekeerd, zo opent het mooie boek Hollands glorie. Zeeslagen in de Gouden Eeuw (WBooks). Het boek is een geheel herziene heruitgave van een eerdere editie.

In Nederlandse musea bevinden zich tal van schilderijen, voorwerpen, documenten en portretten die betrekking hebben op de scheepvaart in de negentiende eeuw. Met name in het Rijksmuseum te Amsterdam, maar ook in het Zeeuws Maritiem MuZEEum in Vlissingen, het Nationaal Archief in Den Haag en diverse stedelijke en regionale musea.

Het rijk geïllustreerde boek Hollands Glorie, samengesteld door kunsthistoricus Wouter Kloek en maritiem historicus Peter Sigmond, brengt het belangrijkste materiaal over zeventiende-eeuwse zeeslagen samen in fraaie kleurenafbeeldingen en voorziet ze van gedegen commentaar. Leidend zijn vragen als: waarom werden deze schilderijen gemaakt? Wat was hun betekenis in de eigen tijd en waarom zijn ze bewaard gebleven?

Opgeklopte heldenstatus Piet Hein

Het boek geeft een boeiend beeld van de zeventiende eeuw, de grootste bloeiperiode uit de Nederlandse scheepvaart. Zo zien we bijvoorbeeld een foto van een fraai ‘draaibas’ (kanon) die gevonden is bij de drooglegging van het Haarlemmermeer en te bewonderen is in het Rijksmuseum, maar ook afbeeldingen van allerlei zwaarden, diverse scheepsmodellen en harnassen. Zo is het vermoedelijke harnas van Piet Hein aanwezig in het Rijksmuseum.

Genoemde Piet Hein, als admiraal beroemd vanwege het veroveren van de Zilvervloot op Spanje in 1628, stierf overigens ook in het harnas. Dat hij – als zeevaarder won hij nimmer een groot zeegevecht – zo beroemd is geworden, had vooral te maken met de nationale behoefte aan een held in die tijd:

“Na te zijn verhuisd naar Delft, waar hij een pand aan de Oude Delft huurde, stak hij in juni 1629 in zee om de haven van Duinkerken te blokkeren. Zijn vlaggenschip was de Groene Draak, zijn vlaggenkapitein Maerten Tromp. Op 18 juni raakte hij slaags met drie Oostendse kapers en staande op het achterdek naast Maerten Tromp werd hij door een kogel van acht pond in de schouder getroffen, vlak bij zijn hart, zodanig ‘dat hij datelick is dootgebleven’. Een eervolle dood voor een admiraal maar in een onbetekenend gevecht dat niet bijdroeg aan zijn roem. Die had hij echter al vergaard met het veroveren van Zilvervloot op een moment dat het land reikhalzend uitkeek naar een succes. In feite is Piet Hein een zeeheld zonder ooit een slag van formaat geleverd te hebben. Zijn overlijden, zo kort na zijn grote succes, heeft sterk bijgedragen aan zijn heldenstatus. Zijn begrafenis in de Oude Kerk van Delft was grootser dan die van [zeevaarder] Jacob van Heemskerck. Het was een staatsbegrafenis en voor het eerst kreeg een admiraal een grafmonument op staatskosten. Voor de begrafenis zelf werd het draaiboek aangehouden van de teraardebestelling van prins Maurits. een vorstelijk ceremonieel! (46,47)

Memorabilia

Achter in het boek is een fraaie bijlage opgenomen met allerlei memorabilia, voorwerpen die de herinnering aan de zeventiende-eeuwse zeehelden in leven houden. We zien afbeeldingen van onder meer de driedubbele ketting met erepenning die Michiel de Ruyter in 1657 van de Amsterdamse admiraliteit kreeg na een overwinning, de brieventas van diezelfde kapitein en zijn commandostaf. Bijzonder is ook de persoonlijke Statenbijbel van admiraal Maerten Tromp. Deze en andere gebruiksvoorwerpen zijn vrijwel allemaal te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam.

Verder lezen: Boek: Hollands Glorie – Zeeslagen in de Gouden Eeuw
Engels-Nederlandse oorlogen