Waar komt de zegswijze “de kat de bel aanbinden” vandaan?

De bekende uitdrukking “de kat de bel aanbinden” betekent dat iemand een gevoelig onderwerp ter sprake brengt, publiekelijk een misstand aan de kaak stelt of aan een zeer gevaarlijke missie begint. De zegswijze voert terug op een oude fabel waarin muizen of ratten de hoofdrol spelen.

De ouderdom van de fabel is niet helemaal bekend, maar wel duidelijk is dat de zegswijze al sinds de Middeleeuwen in onze contreien wordt gebruikt. Als bron is vaak verwezen naar de Griekse fabeldichter Aesopus (620-560 v.Chr.) die ooit het verhaal De kat en de muizen schreef. Op enkele belangrijke punten wijkt dit verhaal echter af van de fabel waarop de uitdrukking lijkt te zijn gebaseerd. Belangrijkste verschil is dat de kat in dit verhaal de muizen te slim af is in plaats van andersom.

De fabel die vaak als de echte bron wordt aangemerkt is al terug te vinden in de Indiase verhalenbundel Pañcatantra. Deze bundel, geschreven in het Sanskriet, wordt vaak toegeschreven aan de Indiase geleerde Vishnu Sharma die rond de vierde eeuw voor Christus leefde. In het kort gaat dit verhaal als volgt:

“In een huis waar een gemene kat heer en meester is, leeft een groepje muizen in voortdurende angst. De kat jaagt hen dag en dag op en neemt zo nu en dan een van hen te grazen. Na verloop van tijd durven de muizen nog nauwelijks tevoorschijn te komen. Op een dag, na weer een angstige ontsnapping, besluiten de muizen te bekijken of ze gezamenlijk een oplossing kunnen vinden voor hun probleem.

De knaagdieren komen samen in een hoek van het huis, ver weg van de oren van de kat. Een na een doen de muizen voorstellen. Sommige muizen stellen voor een tunnel te graven om te ontsnappen, terwijl anderen opperen om maar naar een andere woning te verhuizen. Maar geen enkel plan lijkt haalbaar of veilig genoeg.

Dan staat een jonge, slimme muis op. “Ik heb een idee,” zegt hij zelfverzekerd. “Wat als we een bel om de nek van de kat binden? Op die manier zullen we altijd weten wanneer hij in de buurt is en kunnen we tijdig vluchten.” De muizen reageren enthousiast en beginnen al te dromen van een leven zonder de constante dreiging van de kat. Maar als de diertjes besluiten dat dit plan maar uitgevoerd moet worden, stuiten ze op een probleem: wie van hen moet de bel daadwerkelijk om de nek van de kat binden? Dat is een wel heel gevaarlijke klus…

De bekende fabel is ook opgenomen in het beroemde zeventiende-eeuwse werk Les Fables van de Franse schrijver en dichter Jean de La Fontaine.

Het internationaal bekende onderzoekscollectief en journalistiek platform Bellingcat is vernoemd naar het verhaal. Deelnemers van dit netwerk binden soms “de kat de bel aan” door gevoelige informatie openbaar te maken.

Bronnen ▼