Aircraft Boneyards, de ‘knekelhuizen’ van de luchtvaart

Vliegtuigmaatschappijen, (non-)gouvernementele organisaties, pakketbezorgers, privé-organisaties of -personen schaffen jaarlijks grote aantallen nieuwe vliegtuigen aan. Ook de nationale luchtmachten in de wereld zijn erg kooplustig. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bestond de Nederlandse luchtvloot op 31 december 2022 uit 2600 luchtvaartuigen.¹ Dan hebben we het nog maar over een klein land van de in totaal bijna tweehonderd landen op de wereld.

RTL Nieuws meldde op 6 september 2015 op haar website dat er de komende twintig jaar – dus tot 2035 – voor 5 biljoen dollar aan nieuwe vliegtuigen zal worden verkocht. Dat is dus ruim 4000 miljard euro. Vlegtuigbouwer Airbus verwacht dat er de komende jaren behoefte is aan 32.600 toestellen. De vloot passagiers- en vrachttoestellen zal verdubbelen van 19.000 tot 38.500 toestellen. Het aantal vliegtuigen dat zal moeten worden vervangen loopt tot over de 13.000.²

Op het Nederlandse journalistieke platform de Correspondent meldde auteur Jelmer Mommers augustus 2021 dat vliegtuigbouwers Boeing en Airbus verwachten dat de luchtvaart de komende twintig jaar nog 40.000 nieuwe vliegtuigen gaan bouwen. Dit zou leiden tot een verdubbeling van de huidige wereldwijde vloot.³ Dit zijn formidabele aantallen vliegtuigen. En met deze toestellen moet na hun levensduur iets gedaan worden. De meeste uit vliegtuigen die met pensioen gaan zullen eindigen op een Aircraft Boneyard, een soort ‘knekelhuis’ voor vliegtuigen. In de wereld zijn er tal van dergelijke complexen. In dit artikel wordt een licht geworpen op de oorsprong van de ‘boneyard’ en worden de belangrijkste besproken.

De levensduur van vliegtuigen

Na gedane arbeid moet er met al die toestellen iets gebeuren. Maar wat betekent ‘na gedane arbeid’, hoe lang is dat? Dat is moeilijk te zeggen. Aan de levensduur van een vliegtuig hangt bij bij ingebruikname geen jaartal. Joris Melkert, docent Lucht- en Ruimtevaarttechniek aan de TU Delft hierover in HP/De Tijd: “Een vliegtuig heeft niet zoiets als een houdbaarheidsduur. Een vliegtuig wordt goedgekeurd voor een aantal starten en landingen, of voor een aantal vlieguren”. Melkert noemt het voorbeeld van de Airbus A320.

“Als je een vliegtuig als de A320 intensief gebruikt, dan vlieg je misschien wel tien uur per dag. Dan is de levensduur zo’n vijftien jaar”.⁴

Maar het kan ook langer. Bij vliegtuigen vinden ook de nodige modificaties plaats, waardoor de levensduur bijna onbeperkt kan worden opgerekt. Melkert: “Zo worden voor de A320 tegenwoordig getallen genoemd als 180.000 vlieguren en 90.000 starten en landingen. Voor je dat bereikt hebt, ben je een halve eeuw verder”. Een ander voorbeeld is de Douglas DC-3, een toestel van halverwege de jaren dertig van de twintigste eeuw. Nog steeds vliegen er wereldwijd ongeveer honderdzestig van deze inmiddels negentigjarige toestellen rond.⁵

Op een zeker moment is toch de economische levensduur bepalend. De vraag moet dan beantwoord worden of het uit kostenoverwegingen wel raadzaam is door te vliegen of dat het tijd wordt om zuiniger of milieuvriendelijker toestellen aan te schaffen.

Militaire vliegtuigen hebben een verschillende levensduur. Kyle Mizokami, Amerikaans publicist over defensie- en veiligheidsaangelegenheden hierover op popularmechanics.com:

“In oorlogstijd zou de levensduur van een gevechtsvliegtuig, bommenwerper of transportvliegtuig in minuten kunnen worden gemeten, terwijl slijtage een vechtende luchtmacht uitput. Gevechtsvliegtuigen zijn in oorlogstijd altijd semi-wegwerpbare activa geweest. Er is altijd volledig op gerekend vliegtuigen te verliezen in de strijd”.⁶

In vredestijd is dat volgens de expert een ander verhaal. “Het gebruik van staal en aluminium in plaats van hout en textiel verlengde de levensduur van gevechtsvliegtuigen drastisch, tot het punt dat ze uiteindelijk bijna allemaal technologisch verouderd raken, lang voordat ze versleten waren.”

In het magazine Air&Space Forces stelt hoofdredacteur en lucht- en ruimtevaartjournalist John Tirpak dat de gemiddelde leeftijd van vliegtuigen van de Amerikaanse luchtmacht ongeveer dertig jaar is. Dit zijn de AT-38/T-38 trainers, de B-52 bommenwerper en vliegtuigen gebaseerd op de C-135 serie – de KC-135, NC-135, RC-135, TC- 135 en WC-135 allemaal midden tot eind vijftig, terwijl de KC-135 op de leeftijd van 60,35 jaar aankomt. De B-52 loopt niet ver achter op de KC-135 Stratotanker, met een gemiddelde leeftijd van 59,8 jaar. Het is wellicht een wat vertekend beeld want de rest is minder dan 20 jaar oud, weet Tirpak.⁷

Zo ging de Nederlandse Koninklijke Luchtmacht bij de aankoop in 1975 van de F-16 uit van een levensduur van ongeveer twintig jaar. In juni 1979 werd de eerste F-16 afgeleverd. Na twintig jaar vond een grondige Midlife Update plaats waardoor nog twintig jaar langer kon worden doorgevlogen. Uiteindelijk bepaalde hier de operationele inzetbaarheid de levensduur. De vraag was of het toestel in het mondiale militaire krachtenveld nog competitief was. In de ogen van de Koninklijke Luchtmacht was dit niet meer het geval en werd gekozen voor de Joint Strike Fighter F-35, een “vijfde generatie” jachtvliegtuig. Maar de F-16 vliegt nog steeds operationeel in de wereld. Nederland stelt ten minste achttien F-16-jachtvliegtuigen beschikbaar aan Oekraïne, zo meldde minister Kajsa Ollongren op 22 december 2023 aan de Tweede Kamer.

Toch komt er een keer een eind aan het leven van elk vliegtuig. Dan krijgt het een laatste rustplaats op een vliegtuigkerkhof, een ‘Aircraft Boneyard’.

Aircraft Boneyard

De Verenigde Staten bouwden in de periode 1940-45 bijna 300.000 vliegtuigen voor uiteenlopende militaire doeleinden. Ongeveer 70.000 gingen er verloren tijdens de oorlog. Vele waren al jaren niet meer gebruikt (omdat ze verouderd waren door de komst van nieuwere, betere vliegtuigen). Na de oorlog werd een vrij groot aantal verkocht/gegeven aan andere landen. Veel van deze toestellen belandden in Europa om een eventuele Sovjet-dreiging tegen te gaan. Griekenland en Turkije kregen honderden vliegtuigen. Sommige werden geveild en opgekocht door burgers of particuliere bedrijven. Zo had de Douglas C-47/DC-3 een naoorlogs leven als passagiers-/transportvliegtuig. (De militaire DC-3 versie werd door de USAAF aangeduid als de C-47).

Toch bleven er duizenden vliegtuigen over, die ergens moesten worden ondergebracht. De grootste parkeerplaats na de Tweede Wereldoorlog bevond zich in Arizona, op wat nu de Davis-Monthan luchtmachtbasis is. De eerste toestellen waren B-29 Superfortresses en C-47’ Skytrains. Zo werd de ‘boneyard’ geboren.⁸

Een ‘boneyard’ is een grote stalling voor vliegtuigen die buiten gebruik zijn gesteld of in afwachting zijn van reparatie. In het meest positieve geval wordt het oude vliegtuig in een openluchtmuseum geplaatst, zoals de beroemde Concorde of Tupolev Tu-144. Dat gaat echter om slechts enkele toestellen. Soms krijgen de vliegtuigen een tweede leven bij een andere luchtvaartmaatschappij. Het overgrote deel van de afgedankte vliegtuigen brengt hun laatste dagen echter door op een ‘boneyard’.

Oude, beschadigde, verouderde en soms historische vliegtuigen hebben een parkeerplaats nodig waar ze worden onderhouden en tegelijkertijd nuttige reserveonderdelen kunnen leveren voor andere vliegtuigen. Uiteindelijk worden de toestellen gesloopt.

Het ‘knekelhuis’ hoeft niet voor elk vliegtuig de laatste rustplaats te zijn. Veel vliegtuigen worden geparkeerd omdat er een overcapaciteit bestaat of omdat ze in afwachting zijn van reparatie en onderhoud in de hoop dat ze weer gaan vliegen. In sommige gevallen worden vliegtuigen voor onbepaalde tijd gestald op ‘boneyards’ om ze ooit weer in dienst te nemen, zoals bijvoorbeeld het geval was tijdens de corona-epidemie. Soms bleven toestellen werkeloos staan omdat de luchtvaartmarkt of de eisen van de militaire luchtvaart veranderden of zich niet ontwikkelden zoals verwacht.⁹ De vaak afgelegen en enorme complexen kunnen honderden vliegtuigen van alle modellen, leeftijden en omstandigheden opslaan. ​Maar uiteindelijk wordt het toestel gerecycled tot bijvoorbeeld bierblikjes, scheermesjes of iets dergelijks.

De meeste ‘boneyards’ in de wereld liggen in woestijnen, ver buiten de steden. Droge lucht en zon helpen de corrosie van vliegtuigen tegen te gaan en de harde grond hoeft niet te worden geplaveid. De meeste grote complexen zijn te vinden in de Verenigde Staten en dan meer bepaald in het zuidwesten van het land. Deze regio, met zijn droge klimaat, lage luchtvochtigheid en weinig regen, biedt de perfecte omstandigheden voor de opslag van de oude vliegtuigen.¹⁰

Belangrijke ‘knekelhuizen’

Wereldwijd zijn vele vliegvelden te vinden die als ‘knekelhuis’ dienen. De meeste bevinden zich in de Verenigde Staten. Onderstaand een zestal belangrijke vliegvelden, waarvan Davis-Monthan de grootste is.

Davis–Monthan Air Force Base

Het grootste militaire complex met circa 4400 vliegtuigen op ruim tien vierkante kilometer, bevindt zich in Tuscon/Arizona. Het vliegveld dat dient als ‘knekelhuis’ voor Amerikaanse militaire vliegtuigen staat bekend als The Boneyard.

De rol van Davis-Monthan Air Force Base bij de opslag van militaire vliegtuigen begon na de Tweede Wereldoorlog en gaat nog steeds door. Het is uitgegroeid tot de grootste vliegtuig ‘boneyard’ ter wereld met onder andere enorme vrachtvliegtuigen, zware bommenwerpers, Hercules-toestellen en jachtvliegtuigen zoals de F-14 Tomcat, die beroemd zijn geworden in de film Top Gun. Sommige vliegtuigen zien eruit alsof ze er net staan, andere zijn gewikkeld in een beschermende afdekking om zand en stof buiten te houden. In de hangars van het complex zijn andere vliegtuigen magazijnen voor reservedelen geworden, die wachten om andere vliegtuigen te helpen weer de lucht in te gaan.

Dat deze plek werd gekozen voor de opslag lag voor de hand. De vliegtuigen konden hier onder prima omstandigheden worden bewaard. Er heerst een lage luchtvochtigheid en er is jaarlijks weinig regen. Het veld ligt op 750 meter hoogte en de woestijn heeft een harde ondergrond waardoor bestrating niet nodig is.

Na de Tweede Wereldoorlog beschikten de Verenigde Staten over tienduizenden vliegtuigen. Deze werden tijdelijk opgeslagen en vervolgens op meerdere vliegvelden gestald. Grote concentraties bevonden zich in Arizona en Arkansas. Sommige vliegtuigen werden later weer ingezet voor civiel gebruik, maar de meeste werden gesloopt. De metalen onderdelen werden gesmolten en verkocht. Andere vliegtuigen werden bewaard voor toekomstig gebruik en opgeslagen op verschillende locaties, waaronder Davis-Monthan Air Base, die onmiddellijk na de oorlog als opslagfaciliteit voor voornamelijk voor B-29 Superfortress en C-47 Skytrains vliegtuigen werd ingericht. In mei 1946 waren meer dan 600 B-29’s en 200 C-47’s naar Davis-Monthan verplaatst.

Veel van de B-29’s zouden weer in dienst worden genomen tijdens de Koreaanse oorlog begin jaren vijftig. De toestellen werden toen ingezet als bommenwerpers, luchttankers en weerverkenners.

Ook de overtollige luchtvloot van de marine werd in 1965 naar Davis-Monthan Air Force Base verplaatst en daar opgeslagen. Het vervoer gebeurde meestal per vrachtwagen. Dit was goedkoper dan vliegtuigen uit hun beschermende omhulsels te halen, ermee te vliegen en ze opnieuw te beschermen. Vanaf 1985 werden ook verouderde ICBM-raketten opgeslagen.¹¹ De laatste B-47 Stratojet-bommenwerpers van de luchtmacht werden eind 1969 buiten dienst gesteld en de gehele vloot van 2.042 vliegtuigen werd ontmanteld in Davis-Monthan, met uitzondering van een dertigtal B-47’s die werden bewaard voor musea.¹²

Tot de vliegtuigen die in Davis-Monthan zijn opgeslagen, behoren ook gepensioneerde B-52-bommenwerpers, vliegtuigen die kernwapens kunnen vervoeren. Als onderdeel van verdragen met de Sovjet-Unie over beperking van strategische wapens, werden de B-52’s opgeslagen, de vleugels eraf gehaald en naast het vliegtuig geplaatst, waardoor Sovjet-satellieten konden vaststellen dat de bommenwerpers buiten dienst waren gesteld.¹³

Op Davis-Monthan werden ook circa dertig vliegtuigen opgeslagen die bestemd waren voor musea, waaronder de vliegtuigen die de atoombommen op Japan afwierpen, de ‘Enola Gay’ (Hiroshima) en de ‘Bockscar’ (Nagasaki). De Enola Gay staat in een museum bij Washington Dulles International Airport. De Bockscar is te bezichtigen bij het National Museum of the United States Air Force, in Dayton/Ohio. Davis-Monthan Air Force Base werd ook geregeld gebruikt voor filmopnamen voor speelfilms of documentaires.

Aerospace Maintenance and Regeneration Group (AMARG)

De gehele opslag en ontmanteling op Davis-Monthan vindt plaats onder de naam Aerospace Maintenance and Regeneration Group (AMARG).

Vliegtuigen van de Amerikaanse luchtmacht, de marine, het korps mariniers, de kustwacht, de NASA en andere overheidsinstanties worden verwerkt bij AMARG. Naast slopen, recyclen, opslag, enzovoort is AMARG ook betrokken bij het programma dat oude straaljagers omzet in drones die dienen als luchtdoel. Voorts dient het als ondersteuning van het National Museum of the United States Air Force en bewaart het onderdelen voor militaire vliegtuigen die niet meer in productie zijn. Met het aantal vliegtuigen is Davis-Monthan het grootste opslag- en conserveringscomplex ter wereld.¹⁴

AMARG-procedures voor de verwerking van vliegtuigen

Wanneer vliegtuigen voor verwerking bij de AMARG aankomen heeft elk vliegtuig nog de volledige documentatiegeschiedenis bij zich. Alle wapens, schietstoelen en alle geheime onderdelen worden verwijderd. Elk vliegtuig wordt bij aankomst gewassen. Het wassen is vooral belangrijk voor vliegtuigen die dienst hebben gedaan aan boord van vliegdekschepen of op tropische locaties waar ze onderhevig waren aan roestvorming door warme, zoute lucht.

Het brandstofsysteem wordt beschermd door het af te tappen, opnieuw te vullen met lichtgewicht olie en vervolgens weer af te tappen, waardoor een beschermende oliefilm achterblijft.

Het vliegtuig is afgedicht tegen stof, zonlicht en hoge temperaturen. Dit gebeurt met behulp van een verscheidenheid aan materialen, die op het vliegtuig worden gespoten. Met de witte coating blijven de binnentemperaturen doorgaans vijftien graden onder de buitentemperatuur. Het vliegtuig wordt na conservering naar verschillende parkeerplaatsen gesleept, al naar gelang wat de toekomst van het toestel wordt. Wordt het toestel bijvoorbeeld onderhouden tot het weer in dienst wordt genomen? Of – het andere uiterste – is het bestemd om te worden gerecycled? Hier tussen zitten nog meerdere bestemmingen.¹⁵

Mojave Air and Space Port (Californië)

Mojave Airport werd voor het eerst geopend in 1935 als een klein, landelijk vliegveld dat van belang was voor de lokale goud- en zilvermijnen, maar in 1942 werd overgenomen door het US Marine Corps.

De luchtvaart heeft flink te lijden gehad onder de coronacrisis. Luchtvaartmaatschappijen over de hele wereld werden vanwege de pandemie gedwongen hun vliegtuigen massaal terug te trekken. De crisis betekende het einde voor de ooit populaire Boeing 747. In 2022 werd de productie gestopt. In Mojave zijn talloze grote Boeing-, McDonnell Douglas-, Lockheed- en Airbus-vliegtuigen van grote luchtvaartmaatschappijen opgeslagen.

De luchtvaartmaatschappijen United, Delta, British Airways, Air France, KLM en Qantas hebben elk hun B-747 vloten volledig buiten gebruik gesteld. Veel van de vliegtuigen bevinden zich nu op dit vliegtuigkerkhof in de Mojave-woestijn in Californië. Er staan ​​ruim 1.000 passagiersvliegtuigen geparkeerd op de vliegtuigbegraafplaats en steeds is er nieuwe aanvoer. Het maandelijkse parkeertarief bedraagt ongeveer 4.200 euro per vliegtuig. Dit betekent extra huurkosten voor de luchtvaartmaatschappijen, die vaak tientallen vliegtuigen tegelijk geparkeerd hebben.¹⁶

Sommige vliegtuigen hebben het einde van hun economische levensduur bereikt en worden gesloopt, terwijl andere worden opgeknapt en weer in actieve dienst worden gesteld. Ook de oude jumbojets worden geparkeerd in de hoop een nieuwe koper te vinden. Zo nee, einde verhaal. In het laatste geval wordt tot negentig procent van een toestel gerecycled en voor andere doeleinden gebruikt.

Het droge woestijnklimaat bij de Mojave Air and Space Port biedt ideale omstandigheden voor het parkeren van vliegtuigen en wordt daarom door veel luchtvaartmaatschappijen gebruikt. De Australische maatschappij Qantas had tijdens de coronacrisis haar gehele vloot A380-vliegtuigen op Mojave geparkeerd. Het vliegtuigkerkhof is over het algemeen niet toegankelijk voor het publiek, maar biedt meestal een keer per maand een zogenaamde Plane Crazy Saturday, een open dag voor vliegtuigliefhebbers.¹⁷

Luchthaven Teruel (Aragoon, Spanje)

Het grootste vliegtuigkerkhof van Europa is de luchthaven Teruel in het noordoosten van Spanje. Het was oorspronkelijk een militaire basis. In 2013 werd deze basis gecertificeerd als civiele luchthaven en speciaal ingericht als opslagruimte voor afgedankte vliegtuigen. Het wordt ook gebruikt voor onderhoud en reparatie van toestellen.

De luchthaven wordt beheerd door het recyclingbedrijf Tarmac Aerosave, waarvan onder meer Airbus aandeelhouder is. Het slopen van de oude toestellen gebeurt zo milieuvriendelijk mogelijk. Negentig procent van de vliegtuigonderdelen wordt gerecycled.

In Teruel is ruimte voor meer dan tweehonderdvijftig grote vliegtuigen. Heet ‘kerkhof’ is daarmee kleiner dan terreinen in de VS, maar niet minder gewild.¹⁸ In 2020 was er vanwege de corona-epidemie veel bedrijvigheid op het grootste vliegtuigkerkhof van Europa. Hoewel Airbus een van de aandeelhouders van de luchthaven is, worden in Teruel ook vliegtuigen van Boeing en Bombardier geparkeerd en gedeeltelijk ontmanteld.¹⁹

Southern California Logistics Airport (Californië)

Dit vliegveld bevindt zich bij de stad Victorville in San Bernardino County, in de Mojave-woestijn. Het warme en droge klimaat maakte deze locatiie tot de perfecte plek om verouderde vliegtuigen voor langere tijd te stallen. De 4,5 kilometer lange landingsbaan is een van de langste op een civiele luchthaven. Naast de luchthaven bevindt zich het Southern California Logistics Centre, een logistiek centrum voor opslag en distributie van goederen. Een van de bedrijven op de luchthaven is South California Aviation, dat tijdelijke opslag en onderhoud aanbiedt voor circa vijfhonderd verkeersvliegtuigen. Luchtvaartmaatschappijen stallen hier hun toestellen die voorlopig of definitief uit dienst zijn genomen, in afwachting van verkoop of sloop.²⁰

Phoenix Goodyear Airport (Arizona)

Na de Tweede Wereldoorlog was de belangrijkste rol van dit vliegveld het opslaan en onderhouden van vliegtuigen van de Amerikaanse marine, het korps mariniers en de Amerikaanse kustwacht. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw waren er op het complex meer dan 5.000 vliegtuigen opgeslagen. Begin 1958 was het aantal gedaald tot 2.500 vliegtuigen.

In 1967 kocht de stad Phoenix de luchthaven voor algemeen gebruik en legde zich meer toe op commercieel vliegverkeer. Er vindt nu ook vliegtuigonderhoud, pilotentraining plaats, naast opslag van commerciële vliegtuigen zoals Boeing 737, Airbus A340 en Boeing 747’s.²¹

Asia Pacific Aircraft Storage (Australië)

Veel vliegtuigen in de regio Azië-Pacific vinden hun laatste rustplaats bij de Asia Pacific Aircraft Storage op Alice Springs Airport in de Australische woestijn. Het terrein, in het hart van Australië, werd pas in 2013 opgeleverd en een jaar later in gebruik genomen. Het is het nieuwste vliegtuigkerkhof ter wereld met honderd plaatsen voor vliegtuigen.

Ook hier werd de locatie gekozen op basis van de klimatologische omstandigheden om roest en erosie aan het vliegtuig zo laag mogelijk te houden. Het klimaat in Alice Springs is extreem droog en de lucht is erg schoon. In de zomermaanden (november-maart) ligt de temperatuur hier iedere dag boven de dertig graden Celsius. Regelmatig komt de temperatuur uit boven de veertig graden en de jaarlijkse regenval is gering. Het opslaggebied beslaat in totaal honderd hectare.

Tot de huidige grote klanten van het complex behoren luchtvaartmaatschappijen uit Azië-Pacific, zoals Fiji Airways en Singapore Airlines. Laatstgenoemde luchtvaartmaatschappij parkeerde tijdens de corona-epidemie zes van haar negentien Airbus A380’s tijdelijk in Australië. Het vliegveld heeft bijna onbeperkte uitbreidingsmogelijkheden.²²

Europa

Zo zijn er in Europa ook wat minder grote ‘knekelhuizen’ voor afgedankte vliegtuigen, zoals onder andere Tarbes-Lourdes-Pyrenees Airport in Frankrijk, Cotswold Airport in Groot Brittannië en Ireland West Airport Knock in Ierland.

Ook in Nederland, op kleinere schaal, zetelt op Twente Airport met haar drie kilometer lange start- en landingsbaan, het bedrijf ‘Aircraft-End-of-Life Solutions’ (AELS) dat grote vliegtuigen opkoopt, ontmantelt en reservedelen weer de markt opbrengt.²³ Zelfs de grootste toestellen van Airbus en Boeing (A330, A340, B737, B747 en B757) worden door het bedrijf op de oude militaire vliegbasis gedemonteerd.²⁴

Buiten Europa zijn onder andere O.R. Tambo International Airport in Johannesburg, Zuid Afrika, Manas International Airport in Kirgizië en Saskatoon John G. Diefenbaker International Airport in Canada bekende vliegvelden die ook als ‘boneyard’ dienen. Ook Rusland heeft er enkele.²⁵ In het artikel The secrets of the Desert Aircraft ‘boneyards’ stelt auteur Stephen Dowling dat…

“…de voormalige basis in Vozdvizhenka, ongeveer negentig kilometer ten noorden van Vladivostok in het verre oosten van Rusland, de vroegere thuisbasis was van Sovjet-supersonische bommenwerpers. Na het einde van de Koude Oorlog waren de vliegtuigen overbodig geworden en bleven ze gewoon staan waar ze geparkeerd stonden. De eens zo geheime basis is nu verlaten en deze spookachtige vloot bommenwerpers poseert nu voor fotografen die door de verroeste hekken klauteren”.²⁶

Tot slot

Ondanks milieumaatregelen, ‘vliegschaamte’ en oproepen tot minder vliegen etc. zal de mondiale luchtvloot een forse uitbreiding laten zien. De groeiende, welvarende middenklassen van andere continenten zal zich het plezier van vliegen niet laten ontnemen. Ook zij willen de geneugten van vliegen proeven die inwoners van de westerse wereld reeds tientallen jaren ervaren. Dit betekent meer vliegtuigen en dus vollere of meer ‘knekelhuizen’. Het betekent ook dat ergens ter wereld iemand zich ’s ochtends scheert met een stukje Boeing 747 en ’s avonds bier drinkt uit een blikje van een Airbus A-320. Mooie gedachten die recycling…

Een zeer uitgebreid en interessant overzicht met vele video’s van “boneyards” in de wereld, met alle types vliegtuigen vindt de geïnteresseerde lezer op airplanes-online.com.

Noten ▼