Een beknopte geschiedenis van de pizza

De pizza is een heerlijk Italiaans gerecht, dat bij veel mensen in de smaak valt. Maar hoe oud is dit Italiaanse gerecht eigenlijk? Waar komt de pizza vandaan en hoe zijn we in Nederland in aanraking gekomen met dit belegde bakbrood?

De term pizza: wat betekent dit?

Het woord pizza is volgens etymologen ontleend aan het Latijn pinsa, wat ‘plat brood’ betekent. Dit woord is gelieerd aan het Aramese begrip ‘pitta’, wat tijdens de periode van het Byzantijnse Rijk (330-1453) in heel dat gebied ‘brood’ betekende.

De oudste bewijzen van pizza’s: meer dan twee millennia oud

Historisch en archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat de basisingrediënten van pizza al bestonden voor het begin van de christelijke jaartelling. Men bakte in het tegenwoordige Italië broodbodems via een soort platform van stenen. Het gebakken deeg werd belegd met een saus of een topping. Uit de Oudheid zijn ook voorbeelden van pizza-achtige broden bekend uit Armenië, Israël, Babylonië, Egypte en Griekenland. Verder is er bewijs dat in de negende eeuw de Vikingen een soort ronde, platte deegbodems maakten met toevoegingen, die ze bakten in ovens die op moderne pizzaovens lijken.

Bij archeologische opgravingen in Pompeii en bij Napels vonden wetenschappers keukengerei en bakbenodigdheden die erg lijken op het gerei dat vandaag de dag nog gebruikt wordt om pizza’s mee te bereiden. In Napels woonden veel arbeiders en arme mensen, die behoefte hadden aan eten dat voordelig was en snel geconsumeerd kon worden. Gebakken broden boden hier de oplossing!

In Vergilius’ werk De Aeneis (ca. 24 v.Chr.) komt een passage voor waarin gerefereerd wordt aan een pizza. Volgens het verhaal moest de Trojaanse superheld Aeneas de stad Lavinium (zo’n 28 kilometer zuidelijk van Rome) uit de grond stampen op de plaats waar hij…

“…van honger zelfs de leeggegeten borden [dus: broodborden] op gaat eten,” – vers 125, boek VII, De Aeneis

Volgens onderzoekers werd hier een rondvormige deegbodem mee bedoeld. En die vormt nog altijd de basis van de moderne pizza.

Oudste recept van de pizza stamt uit de 1e eeuw na Chr.

De basisingrediënten van de hedendaagse pizza zijn erg oud. In een receptenboek uit de Romeinse tijd, getiteld De re coquinaria (‘Over kookzaken’ of: ‘Kookboek’), omschrijft de kok Marcus Gavius Apicius (eerste eeuw na Chr.) een recept met speciaal rond brood. Aan dit brood, dat gebakken werd op steen, voegde men meerdere ingrediënten toe, zoals kaas, pitten van pijnbomen, knoflook, kippenvlees en peper. Dit zijn ingrediënten die vandaag de dag nog steeds gebruikt worden om smaakvolle en rijk belegde pizza’s mee te bereiden. Het vroegste historische bewijs voor het toevoegen van tomaten aan pizza’s stamt uit de tijd net na de Middeleeuwen, de voregmoderne tijd. Er zijn historische bewijzen dat Italiaan in de zestiende eeuw tomaten op hun pizza’s gingen gebruiken.

De pizza Margherita: de basisvorm van moderne pizza’s

Wanneer veroverden pizza’s vanuit Italië andere delen van de wereld? Tot het eind van de negentiende eeuw werden pizza’s vooral gegeten door de minder bedeelde bevolking van Italiaanse steden als Napels. Omstreeks 1890 ontdekte ook de Italiaanse adel de lekkere smaak van deze belegde bakbroden. Cruciaal hierbij was Raffaele Esposito, toen de bekendste pizzabereider (pizzaiolo) van Napels. In 1889 kreeg hij een uitnodiging van de toenmalige Italiaanse koning Umberto I en diens vrouw Margaretha om zijn specialiteiten in het paleis te laten zien.

Esposito maakte onder meer een pizza voorzien van tomatensaus, mozzarella en basilicum. Deze ingrediënten matchten qua kleur met de vlag van het jonge koninkrijk Italië: rood (tomatensaus), wit (mozzarella) en groen (basilicum). De koningin was verkocht en vond deze variant het allerlekkerst. Daarom noemde Esposito dit bakbrood de pizza Margherita. Het was deze pizza die de basisvorm werd voor alle moderne pizzavarianten die nog zouden volgen.

De pizza verovert de wereld

Omstreeks hetzelfde moment, eind negentiende eeuw, openden Italianen die naar de Verenigde Staten waren geëmigreerd de eerste pizzarestaurants in dat land. De Amerikanen wilden echter grotere pizza’s, waardoor de bodems van deze lekkernij een stuk groter werden.

Vanuit Amerika veroverden pizza’s ook de rest van de wereld. In Nederland werden pizza’s vooral populair door Italiaanse immigranten, na de Tweede Wereldoorlog en vooral vanaf de jaren zestig en zeventig. Zo werd in 1969 een pizzeria geopend in Rotterdam. En in 1971 gingen de deuren van het eerste pizzarestaurant in Noord-Nederland open, in de stad Groningen. Delft kreeg in 1974 voor het eerst een echte Italiaanse pizzeria.

IJslandse president wilde de pizza Hawaï verbieden

In 2017 deed de IJslandse president Guðni Th. Jóhannesson een opmerkelijke uitspraak tijdens een bezoek aan een middelbare school in zijn land. Hij stelde dat als hij het kon, hij een verbod zou instellen op de pizza Hawaï. Volgens hem horen er namelijk op pizza’s geen stukjes ananas te zitten. De smaak hiervan matcht namelijk niet goed met de basisingrediënten van de pizza: tomaten, basilicum en mozzarella. Jóhannesson werd in deze mening bijgevallen door enkele vooraanstaande Italiaanse pizzabakkers en topchefs. Een detail is dat de pizza Hawaï niet bedacht is door een Italiaan, maar door een Griekse kok uit Canada.

Europese erkenning voor de pizza

Ook de Europese Unie erkende de waarde van de pizza. Tweemaal zelfs. In 2009 kreeg de Napolitaanse pizza een plek op de Europese Voedsel erfgoedlijst en kreeg de felbegeerde GTS-classificatie, ofwel de status van Gegarandeerde Traditionele Specialiteit. In 2017 kreeg de Napolitaanse pizza een beschermde status als streekgerecht en kwam terecht op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed van UNESCO.

De datum 5 september werd verder uitgeroepen tot de Dag van de Kaaspizza.

Boek: Koffiebars en carabinieri. Een ander boek over Italië

Video: The Pizza Show: Naples, The Birthplace of Pizza

Bronnen ▼