Top 25 bijzondere plaatsnamen in Nederland

Nederland telt ongeveer ons 2500 steden en dorpen en circa 4000 buurtschappen, verdeeld over ruim 350 gemeenten. Deze leefgemeenschappen hebben logischerwijs allemaal een naam, die soms erg bijzonder is. In dit top 25-lijstje zetten we de mooiste geografische namen die in Nederland voorkomen op een rijtje.

De gekozen volgorde van onze top 25 is niet helemaal willekeurig. Er is namelijk gekozen voor zoveel mogelijk balans als het gaat om provinciale verdeling. Verder hebben we namen van dorpen en buurtschappen opgenomen die een bijzondere geschiedenis hebben, of die – hoewel smaken (kunnen) verschillen – gewoon grappig klinken.

---

1. Kruishaar (Gelderland)

Kruishaar is een gehucht in Gelderland in de gemeente Nijkerk, zo’n 11 kilometer van Amersfoort. Er staan in Kruishaar ongeveer honderd huizen. De naamgeving gaat terug tot 1560, toen het buurtschap voor het eerst als Cruyshaer vermeld werd.

Lezers die denken dat Kruishaar vulgair bedoeld is, hebben het mis. De naam verwijst naar de Kruishaarderberg, een ‘zandige rug met een kruisbeeld’, die in het buurtschap ligt. De Kruishaarderberg is een door bos omwalde akker. De term ‘haar’ betekent hier ‘zandige rug’.

2. Electra (Groningen)

In de Groningse gemeente Westerkwartier ligt het plaatsje Electra. De naam van dit gehucht, dat bij het Reitdiep ligt, is ontleend aan het feit dat hier het eerste elektrische stoomgemaal van Nederland geplaatst werd. Het gaat om het gemaal De Waterwolf, dat zijn naam eer aandoet omdat dit elektrische gemaal in staat is om maar liefst 100.000 hectare land in de provincies Groningen en Drenthe droog te malen.

In 1918, omstreeks het eind van de Eerste Wereldoorlog, begon men met de bouw van De Waterwolf, die begin november 1920 voltooid werd. Op 5 november 1920 nam koningin Wilhelmina dit gemaal, dat een Rijksmonument is, in gebruik.

In Electra staan slechts drie huizen (vroegere dienstwoningen) en diverse toeristische voorzieningen. Er is een zwembad (sinds 1946), camping en een jachthaven met boothuis te vinden, evenals een recreatiegebied van 4,5 hectare en, jawel, ook nog een pittoresk hertenkampje.

3. Pikveld (Drenthe)

In de gemeente Coevorden in Drenthe vindt u na goed zoeken Pikveld. Het gehucht ligt vlak bij de grens met Duitsland, langs de N863 alias de Europaweg). Er circuleren twee verklaringen over de herkomst van deze plaatsnaam. De eerste verwijst naar een zekere Leenert ten Pickvelt, die hier omstreeks 1600 gewoond zou hebben.

Een andere verklaring, die ook door etymologen genoemd wordt, is dat het hier gaat om een toponiem. De naam Pikveld verwijst volgens hen naar het type grond in en rond Pikveld. ‘Pik’ duidt op de ‘pekachtige darggrond’ van dit plaatsje, terwijl ‘veld’ duidt op de open vlakte met heide bij Pikveld.

4. Waterlandkerkje (Zeeland)

Op nummer 4 in onze top 25-lijst met fraaie plaatsnamen prijkt Waterlandkerkje. Dit dorpje bevindt zich in de gemeente Sluis in de provincie Zeeland. In januari 2021 telde Waterlandkerkje ongeveer 480 inwoners.

Het dorpje, dat dicht bij de Nederlands-Belgische grens ligt, is in de regio bekend vanwege de zang- en orgelconcerten die hier jaarlijks in het weekend na Pinksteren plaatsvinden. Tevens worden in Waterlandkerkje jaarlijks de zogeheten Meerminnefeesten georganiseerd, met onder meer een trekker-race, muziek en een kermis.

5. Muggenbeet (Overijssel)

In de Kop van Overijssel ligt het dorpje Muggenbeet. Dit oude buurtschap, dat al sinds 1313 als Mugghenbete genoemd wordt, vindt u in de gemeente Steenwijkerland. Het plekje wordt in het Nedersaksisch dialect ook wel Mogg’nbeet genoemd. Vandaag de dag wonen er rond de vijfentwintig mensen.

Als je meer van muggen dan mensen houdt, is Muggenbeet een prima plek om te wonen. Volgens taalkundigen verklaart het grote aantal muggen in de waterrijke omgeving van Muggenbeet namelijk de plaatsnaam. Maar er circuleert nog een andere uitleg. Die verklaring verwijst naar Muggenbeet als verbastering van ‘mücken beecke’. De meeste etymologen gaan uit van de eerste uitleg, namelijk het feit dat zich in en rond Muggenbeet door het talrijke water veel muggen bevinden.

6. Maaskantje (Noord-Brabant)

Het Noord-Brabantse dorp Maaskantje is bekend geworden door de serie cq. films (New Kids Turbo en New Kids Nitro) van New Kids. In het eerder rustige Maaskantje zorgt een groepje hangjongeren in de jaren 1990 voor de nodige maatschappelijke onrust. De gabbers uit Maaskantje veroorzaken absurdistische taferelen, waarbij grof geweld, keiharde muziek en straatraces niet geschuwd worden.

Het dorpje Maaskantje bestaat echt en behoort tot de gemeente Sint-Michielsgestel. Het dorp heeft ongeveer 1750 inwoners. Maaskantje is vastgegroeid aan het dorp Den Dungen.

7. Moordhuizen (Gelderland)

Het Gelderse buurtschap Moordhuizen mag in een top 25 van bijzondere plaatsnamen natuurlijk niet ontbreken. Moordhuizen ligt in de Nederlandse gemeente West Maas en Waal, tegen de grens van Noord-Brabant aan.

De naam van dit buurtschap gaat terug tot de Middeleeuwen, toen in deze contreien moordenaars op deze plek verbleven, vermoedelijk in gevangenschap. Men gebruikte toen de Middelnederlandse term ‘morthuus‘ (verblijfplaats van moordenaars) voor deze regio. Moordhuizen werd in de achttiende en negentiende eeuw ook wel gespeld als Mo(o)rthuizen of Moorthuisen.

Er is echter ook een andere uitleg van de plaatsnaam. Volgens de plaatselijke heemkundige Frans van Oijen heeft de naam niet met een moord te maken, omdat de plaatsnaam op een zestiende-eeuwse kaart…

….voorkomt met de spelling Moethuysen. Maar de huidige naam heeft wellicht toch weer wél met moorden te maken: “Mogelijk duidt het woord ‘moet’ op een moerassige plaats. In 1576 wordt in deze buurt [tijdens de Tachtigjarige Oorlog, red.] beurtelings geroofd en geplunderd door Spaanse soldaten vanuit Lith en Varik. [bron: Plaatsengids.nl]

8. Lull (Limburg)

Net als de plaatsnamen Kruishaar (nr.1), Pikveld (nr.3), Rectum (nr.22) en Sexbierum (nr.23) klinkt Lull wat scabreus. Maar dat valt bij nader inzien mee, want deze naamgeving heeft niks met een geslachtsorgaan te maken. Waarschijnlijk is de naam Lull, een voormalig buurtschap dat nu in Venray ligt, ontleend aan een plaatselijk dialectwoord. Een etymologische verklaring hebben wij niet gevonden.

De plaats Lull heeft een eeuwenlange geschiedenis. Al in de Romeinse tijd werd dit gebied bewoond. Tot ongeveer 1600 had het plaatsje een eigen markt. Omdat de naam een seksistische klank heeft, besloot de gemeente omstreeks 2000 om deze te veranderen in St. Antoniusveld. Momenteel is dit een nieuwbouwwijk in Venray.

9. Kampeersnol (Noord-Holland)

Als je op vakantie gaat en een mooie kampeerplek op een camping hebt geboekt, hoop je natuurlijk op een rustige tijd. Zomervakanties zijn namelijk periodes om te ontspannen en goed uit te rusten. Een kampeersnol die naast jou of jullie kampeert, is dan natuurlijk niet de meest ideale situatie.

Kampeersnol is een plekje op het Noord-Hollandse eiland Texel, dat zijn naam dankt aan de eerste kampeerders die hier begin twintigste eeuw neerstreken. Kampeersnol is tegenwoordig een uitkijkpunt aan de rand van De Dennen, bij het gehuchtje Turfveld. Op een steenworp afstand ligt ook de uitkijktoren Fonteinsnol.

10. Trutjeshoek (Gelderland)

In het oude buurtschap Trutjeshoek, in de Gelderse gemeente Oldebroek, staan slechts een paar boerderijen. De inwoners van Trutjeshoek worden ook wel ’trutten’ genoemd. Het gehuchtje is gesitueerd op een oude strandwal. Er lopen door Trutjeshoek slechts twee wegen, namelijk de Wittensteinse Allee en de Zuidwendige Weg.

Over de herkomst van Trutjeshoek is niets bekend. Wel is bekend dat de naam pas vanaf 1991 op geografische kaarten te vinden is. Dit betekent dat de naam Trutjeshoek pas kort geleden bedacht is óf, dat kan ook, dat de naam omstreeks 1991 herontdekt is en pas toen op de kaart kwam.

11. Nooitgedacht (Drenthe)

Wie had gedacht dat Nooitgedacht een gehuchtje in Drenthe is, even ten zuiden van de plaats Rolde? Veel Drentenaren weten dit wel, maar minder bekend is het feit dat er ook een gehucht Nooitgedacht in Groningen bestaat, bij Spijk/Delfzijl. Of u Nooitgedacht nu wel of niet kent, de naam is in elk geval bijzonder genoeg om in deze top 25 opgenomen te worden.

Een van de vroegste vermeldingen van het Drentse Nooitgedacht, dat omstreeks het midden van de negentiende eeuw is ontstaan als woongebied, stamt uit 1936. Tegenwoordig wonen in dit buurtschap ongeveer 550 mensen. Overigens werd de naam ‘Nooit Gedacht’ vaak gegeven aan huizen in de provincies Holland en Utrecht. De naam Nooitgedacht is vermoedelijk een afkorting van de christelijke spreuk…

…Nooitgedacht maar toch verkregen, niet verdiend, ’t is door Gods zegen.:” aldus Gerald van Berkel & Kees Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard (2018)

12. De Hulk (Noord-Holland)

Bij het horen van de naam De Hulk denken veel mensen direct aan het groene, gespierde strip- en filmfiguur. Maar weinig mensen weten dat De Hulk ook een gehucht is. Het buurtschap De Hulk bestaat uit zo’n tachtig woningen met tweehonderd inwoners. Het behoort tot de gemeente Koggenland en Hoorn in de provincie Noord-Holland. De naam is afkomstig van een herberg die deze naam droeg.

Over de herkomst van de plaatsnaam vermeldt Plaatsengids.nl niets, maar op Wikipedia komen we wel een uitleg tegen. De plaats is gelegen langs een oude trekvaartroute, waar reizigers onderweg konden bijtanken in een herberg die De Hulk heette. Op het uithangbord van de herberg was een rood zeeschip afgebeeld, dat hulk heette: een groot vrachtschip uit de Middeleeuwen dat zeewaardig was, dat net zo groot was als een kogge.

13. Zwartschaap (Drenthe)

Het Drentse gehuchtje Zwartschaap, in dialect Zwartschaop genoemd, is onze nummer 13. Iedereen kent wel de uitdrukking ‘het zwarte schaap van de familie zijn’, maar de plaatsnaam Zwartschaap is een stuk minder bekend. Deze buurt, met ongeveer honderd inwoners, ligt even ten noorden van Hoogeveen en ten zuidoosten van Pesse. De bebouwing van Zwartschaap loopt over in het aangrenzende Stuifzand.

Vermoedelijk verwijst de naam naar een huis of veld, waar veel zwarte schapen rondliepen. In het gehucht staat een klein houten kerkje (adres: Zwartschaap 11), dat overigens niet meer gebruikt wordt. Dit kerkje is volgens Plaatsengids.nl een bezienswaardigheid. Dus ben je in de buurt, draai je stuur dan richting Zwartschaap!

14. Hongerige Wolf (Groningen)

Een gehucht met een wel heel bijzondere naam, is Hongerige Wolf, een miniem vlekje op de Nederlandse kaart. Het bestaan van dit gehucht is geen broodjeaapverhaal. Hongerige Wolf bestaat echt. Het plekje, met zo’n vijftig tot zestig inwoners, ligt in de gemeente Oldambt in de provincie Groningen, iets ten noordoosten van Finsterwolde. De oudste vermelding van de Hongerige Wolf in Groningen komt uit februari 1877.

De naamgeving gaat waarschijnlijk terug op een herberg of restaurant met deze naam. Hier konden hongerige polderjongens en arbeiders hun magen voeden. Inmiddels bestaat de betreffende herberg niet meer. In ons land is in Stegeren (bij Ommen) nog wél een gelijknamig restaurant te vinden. Oude herbergen en restaurants die naar dieren zijn vernoemd kwamen en komen veel voor. Denk bijvoorbeeld aan het beroemde (voormalige) herberg t’Aepjen, dat we kennen van de spreuk In de aap gelogeerd zijn, of aan restaurants en bistro’s als Het Gegeven Paard of De Gelaarsde Kat.

15. Vrouwenverdriet (Noord-Holland)

Veel mensen, vooral mannen, hebben er wel eens mee te maken: vrouwenverdriet. Wat de oorzaak van het leed ook is, vrouwenverdriet is nooit leuk. Wat u misschien wél vrolijk stemt, is het Nederlandse plaatsje Vrouwenverdriet, dat te vinden is in Noord-Holland. Vrouwenverdriet is een buurtschap in de huidige gemeente Zaanstad. Vrouwenverdriet ligt langs de Nauernasche Vaart, dicht bij de watertoren van Assendelft.

De naam is volgens deskundigen ontleend aan een herberg die hier sinds de zeventiende eeuw gevestigd was. Deze herberg ontving omstreeks 1630 geregeld de loonarbeiders, de zogenoemde ‘polderjongens‘, die werkzaam waren aan het uitgraven van de Nauernasche Vaart. Die dronken zich na hun werk een stuk in hun kraag, tot verdriet van hun vrouwen. Weg loon… Blijven de vrouwen lang verdrietig, dan kan men nog overwegen naar Aalsmeer te verhuizen. Daar is namelijk een buurtschap Vrouwentroost te vinden.

16. Nummer Een (Zeeland)

Wie wil er nu niet (in) nummer één zijn? Als je naar het plaatsje Nummer Een in Zeeland verhuist, ben je het: een inwoner van Nummer Een. Wil je in dit gehuchtje wonen, dan zul je moeten verhuizen naar de gemeente Sluis in West-Zeeuws-Vlaanderen.

Het plaatsje Nummer Een is aan het einde van de achttiende eeuw ontstaan, toen de zandbank Hooge Plaete drooggelegd werd en na inpoldering de Hoofdplaatpolder ontstond. De landarbeiders plaatsten paaltjes met nummers om het gebied af te bakenen. Paaltje nr.1 kreeg een plek bij het huidige buurtschap Nummer Een; vandaar dus deze bijzondere plaatsnaam. In het buurtschap woonden in 2017 ongeveer 135 personen op een oppervlakte van 0,26 km².

17. Doodstil (Groningen)

Als er niks te horen valt, is het doodstil. Oftewel: volmaakt stil. In de provincie Groningen ligt een gelijknamig gehucht. In Doodstil, dat tussen de plaatsen Uithuizen en Zevenhuizen ligt, wonen ongeveer honderd mensen. Buiten de dorpsfeesten om is het daar mogelijk doodstil. In mei 2005 werd het gehuchtje Doodstil verkozen tot Nederlands mooiste plaatsnaam.

De dorpsnaam Doodstil heeft waarschijnlijk niets te maken met stilte. Volgens de verhalen zou er op deze plek een brug gebouwd zijn, door een persoon die Doede of Doode heette. Doodstil betekent dan ook zoveel als ‘de brug van Doede’.

Een ander volksverhaal over de oorsprong van de naam Doodstil is iets spectaculairder. In vroegere tijden was er op deze plek geen brug, maar voer een pontje het water over. Toen er een keer een stoffelijk overschot over het water van het Boterdiep vervoerd werd richting de begraafplaats, ging het mis. Het schip schommelde en de kist met inhoud verdween onder het wateroppervlakte. Kort hierna bouwde men een brug over het Boterdiep, om te voorkomen dat een soortgelijk drama zich kon herhalen.

18. De Hel (Friesland)

Het klinkt niet echt gezellig en misschien geloof je het niet, maar in Friesland licht het obscure plaatsje De Hel. Als je hier je thuis hebt en mensen vragen waar je woont, dan moet je wel antwoorden dat je in De Hel woont.

Het buurtschap De Hel ligt in de gemeente Súdwest-Fryslân. De Hel ligt aan de noordoostelijke rand van de dorpskern van It Heidenskip (Het Heidenschap), niet al te ver van het IJsselmeer. Oudere benamingen die voor de zeventiende eeuw in omloop waren voor het gebied waren Grote Hel en Rode Hel. Vanaf ongeveer 1700 heet de regio, met als centrum één boerderij, De Hel. Over de herkomst van de benaming doen diverse verhalen de ronde. Zo zou ‘hel’ kunnen duiden op het Oud-Friese woord hil (heuvel), omdat het buurtschap wat hoger ligt dan de omliggende regio. De Hel kan ook ontleend zijn aan het drogen van turf in dat gebied, wat ‘hellen’ genoemd wordt.

19. Palendorp / Petten (Noord-Holland)

Op het strand bij Petten in Noord-Holland is Palendorp te vinden. Dit bijzondere dorp wordt niet bewoond, maar is een prachtig kunstwerk dat bestaat uit 160 palen, waarvan sommige wel twaalf meter hoog zijn. De palen zijn zo geplaatst dat ze tien huizen en een kerk symboliseren. Alleen ’s zomers liggen er wat tijdelijke gasten tussen, oftewel: badgasten, die dan genieten van de megaschommel die tussen de palen bevestigd is.

Palendorp herinnert aan het voormalige middeleeuwse dorpje Petten bi der Sipe, dat al in 1300 in de bronnen vermeld wordt. Tijdens een hevige storm in 1625 verzwolg de zee maar liefst honderd huizen. In 1792 verdween zelfs het hele dorp Petten onder de zeespiegel. Het huidige Palendorp symboliseert deze verdronken voorgangers van het dorp Petten.

20. Roggel (Limburg)

Rochelen doen we allemaal wel eens. Maar heeft dit werkwoord iets te maken met het plaatsje Roggel in de provincie Limburg? Roggel is met 4295 inwoners – en ’s zomers ruim 10.000 mensen als het plaatselijke bungalowpark volgeboekt is – een vrij stevig dorp, dat in Midden-Limburg ligt. De inwoners worden Roggelnaren genoemd.

Dit overwegend katholieke dorp werd voor het eerst vermeld in 1230. De plaatselijke pastoor is erg betrokken. Zo houdt hij ieder jaar op Hemelvaartsdag een motorzegening, terwijl geregeld ook de koeien en eindexamenkandidaten. Of hierbij gerocheld wordt weten we niet, want of de oorsprong van de naam Roggel is niets met zekerheid bekend. Taalkundigen denken dat het mogelijk ‘het ruige bos’ betekent of dat er een link is met het graangewas rogge.

21. Zittend (Noord-Holland)

Niet echt vermakelijk, maar bijzonder genoeg om in onze top 25 te belanden, is het plekje Zittend in Noord-Holland, om precies te zijn in de regio West-Friesland. Het buurtschapje, dat bestaat uit enkele straten, wordt sinds 1745 in de bronnen vermeld. In Zittend staan rond de 25 huizen, met in totaal 50 tot 60 inwoners.

De naam Zittend is misleidend. De naam heeft namelijk niks te maken met het werkwoord zitten, maar is een verbastering van de term sidewende. Een sidewende is een ‘binnendijk die zich ter zijde langs het land wendt, dwars op de richting van de hoofddijk’, aldus Plaatsengids.nl. Het gehuchtje Zittend heette eerder dan ook De Zijdtwindt, of, sinds 1866, De Zijd Wind.

22. Rectum (Overijssel)

In de gemeente Wierden in Twente ligt het plaatsje Rectum. In een verkiezing van meest bijzondere plaatsnamen van Nederland in 2015 kwam de naam van dit gehucht, waar in 2010 ongeveer 370 mensen woonden, als winnaar uit de bus. De term rectum kennen ingewijden wel als een plaats waar de zon nooit schijnt. Maar zouden de Tukkers, zoals de geuzennaam van de Twentenaren luidt, deze plaats doelbewust zo genoemd hebben, of komt de benaming ergens anders vandaan?

De plaatsnaam Rectum is Nedersaksisch en heeft een lange geschiedenis. Rectum wordt namelijk, als naam van een boerderij, voor het eerst rond 1265 gebruikt in een oorkonde. Het begrip is een samenvoeging van Recde of Regde (oude benamingen voor de rivier de Regge) en het achtervoegsel tum, gelieerd aan het Duitse heim, wat woonstede betekent. Letterlijk betekent Rectum dus ‘woonstede (of nederzetting) aan de Regge’.

23. Sexbierum (Friesland)

Over de Friese plaats Sexbierum, even ten noordwesten van Franeker, zijn al vaak grapjes gemaakt. Logisch, want deze benaming doet denken aan de combinatie van sex, bier en rum.

Met deze genotsmiddelen heeft de plaatsnaam Sexbierum echter niet van doen. De plaatsnaam werd in 1275 voor het eerst vermeld als Sixtisberen, in 1322 spelde men Sixtebeeren, in 1371 heette de plek Sexberum en sinds 1505 Sexbierum.

24. Verloreneinde (Noord-Holland)

In de gemeente Edam-Volendam kun je het buurtschap Verloreneinde vinden, dat in de volksmond ook wel bekend staat als ‘het Westeinde van Kwadijk’. Dit gebied werd in de Middeleeuwen beschouwd als een lap grond waar verder niet veel mee gedaan kon worden. Daarom vestigde de Heerlijkheid Oosthuizen hier een galgenveld.

In 1970 verdween de benaming Verloreneinde officieel. Onder de bevolking bleef de naam echter leven. In 2005 lukte het lokale bewoners om de naam weer officieel op de kaart te krijgen.

25. Koekoek (Limburg)

Last but not least verdient de prachtige plaatsnaam Koekoek. Veel mensen denken bij Koekoek direct aan de Drentse politicus Boer Koekoek, die in de jaren 1960 en 1970 geregeld politiek Den Haag op stelten zette. Maar omdat Koekoek in Limburg ligt, is er geen sprake van een connectie.

Het buurtschap Koekoek ligt in Noord-Limburg in de gemeente Bergen. Qua postadressen valt het buurtschap onder het dorp Siebengewald. Volgens Plaatsengids.nl staan er ongeveer twintig woningen en telt het buurtschap zo’n vijftig inwoners. Koekoek heeft geen eigen plaatsnamenbord. Alleen aan de straatbordjes is te zien dat je in Koekoek bent.

Boek: Wat betekent deze plaatsnaam? Lijst van Limburgse toponiemen – Herman Kaldenhoven

Bronnen ▼