Historisch Brussel en het getal zeven

Wie zich enigszins in de geschiedenis en topografie van Brussel verdiept, kan er niet omheen: de stad heeft een onlosmakelijke band met het getal zeven dat reeds van in de Griekse Oudheid volgens Pythagoras de volmaaktheid der dingen symboliseert. Een beknopt overzicht:

Het cijfer zeven

Verscheidene culturen en zelfs religies beschouwen het cijfer zeven als een bijzonder getal. Sommigen, zoals de alchimisten in hun zoektocht naar de Steen der Wijzen, kenden er zowaar esoterische krachten aan toe. Ook de Bijbel ontsnapt er niet aan. Zo zijn er onder meer de zeven sacramenten, de zeven hoofdzonden en de zeven werken van barmhartigheid.

Ontstaan en topografie van Brussel

Het was, althans volgens de meeste historici, tegen het einde van de tiende eeuw dat Karel van Neder-Lotharingen (953-992), de jongste zoon van de Franse koning Lodewijk IV, op een eilandje midden in de rivier de Zenne een castrum bouwde. Vrij snel vestigden zich daaromheen handelaars en ambachtslui waardoor algauw een kleine nederzetting ontstond die uitdijde tot een dorp dat binnen de kortste keren de allures kreeg van een heuse stad.

Net zoals Rome breidde Brussel, of Bruocsella zoals het eertijds werd genoemd, zich uit over zeven heuvels. Alleen namen de Brusselaars het niet zo nauw met de definitie van wat nu precies heuvels zijn, want zonder enige schroom kregen deze cuesta’s of hellingen, meer zijn het niet, de benaming “bergen” opgekleefd. Zo sprak men onverbloemd in de kronieken van de Warmoesberg, de Galgenberg, de Coudenberg, de Molenberg, de Treurenberg, de Kunstberg en de Reuzenberg.

De middeleeuwse stadspoorten

Algemeen wordt aangenomen dat onder de regering van de Hertog van Brabant, Hendrik I (ca. 1165-1235), begonnen werd met de bouw van een vier kilometer lange stadsomwalling rond Brussel. Naast verscheidene wachttorens waren er zeven toegangspoorten: de Steenpoort, de Lakense poort, de Coudenbergpoort, de Overmolenpoort, de Sint-Katelijnepoort, de Warmoesbroeksepoort en de Treurenbergpoort.

De stad bleef echter groeien en door plaatsgebrek begonnen nieuwe wijken zich buiten de stadmuren te ontwikkelen. Halverwege de veertiende eeuw besloot het stadsbestuur dan ook om een nieuwe en grotere stadsomwalling te bouwen. Deze tweede omwalling was ongeveer dubbel zo groot als de eerste en telde eveneens zeven stadspoorten, hoewel die op andere plaatsen waren gelegen: de Naamse poort, de Leuvense poort, de Schaarbeekse poort, de Lakense poort, de Anderlechtse poort, de Vlaamse poort en de Hallepoort. Volledigheidshalve moet vermeld worden dat halverwege de zestiende eeuw naar aanleiding van de ingebruikname van het nieuw gegraven kanaal dat de Zenne met de Rupel verbond een achtste poort, de Oeverpoort, werd bijgebouwd.

In tegenstelling tot de eerste stadswal, waar tegenwoordig nog enkele opmerkelijke restanten en fundamenten van in het stadsbeeld te zien zijn, is van de stadspoorten uit de tweede stadsomwalling enkel nog de Hallepoort bewaard gebleven. De poort werd in de negentiende eeuw door architect Hendrik Beyaert (1823-1894) tot haar huidig uitzicht verbouwd.

De zeven geslachten van Brussel

Een oorkonde daterend uit 1306 met het zegel van de Hertog van Brabant, Jan II (1275-1312) herneemt de voorrechten van de zeven geslachten en vermeld voor het eerst hun namen: Sweerts, Serroelofs, Sleus, Roodenbeke, Serhuyghs, Coudenberg en Steenweeghs. Deze patriciersfamilies kregen elk de bewaking toegewezen van één der stadspoorten en oefenden gedurende eeuwen belangrijke burgerlijke en politieke functies uit. Zo zou het schepenambt in de stad tot bijna aan het eind van het Ancien Régime tot hun exclusieve bevoegdheid blijven behoren.

De Grote Markt en het getal zeven

Er leiden zeven straten naar de beroemde Grote Markt van Brussel: de Haringstraat, de Vlees- en Broodstraat, de Heuvelstraat, de Karel Bulsstraat, de Hoedenmakerstraat, de Guldenhoofdstraat en de Boterstraat. Daarnaast telt de Brusselse Grote Markt van oudsher zeven panden waaronder enkele gildenhuisen die de naam van een dier dragen: “De Wolvin”, het huis van de boogschutters, “In den Vos”, het gildenhuis van de garenspinners en nadien van de marktkramers, “De Zwaan”, het huis van de beenhouwers, “Het Hert”, dat van de stratenmakers, “De Duif”, het gildehuis van de schilders, “De Pauw”, en “Den Ezel”.

Verder is de gevel van het voormalig gildehuis van de bakkers, “De Koning van Spanje”, versierd met zeven allegorische beelden die respectievelijk ‘het graan’, ‘de wind’, ‘de kracht’, ‘het vuur’, ‘het water’, ‘de faam’ en de ‘voorzienigheid’ voorstellen.

Toeval of niet, Brussel heeft overduidelijk iets met het getal zeven. Wat precies zal wellicht steeds een enigma blijven…

Gerelateerd: De Brusselse stadsomwallingen
Boek: Brussel – Geschiedenis van een Brabantse stad